Бидний тухай
Багш ажилтан
Магистрант, докторантууд сонгодог шугаман регрессийн загварын үнэлгээг эконометриксийн үндэс хичээлийн түвшингөөс ахиулж хамгийн бага квадратын үнэлэгч (ХБКҮ) (estimator)-ын гаргалгааг матрицан бичиглэлтэй хэлбэрт үзнэ. Ийнхүү үзэх нь цаашид Gauss болон Matlab гэх мэт эконометрикийн програм дээр програм бичиж сурахад дөхөмтэй. Улмаар ХБКҮ-ын шинж чанарыг Х буюу үл хамаарах хувьчагч нь детерминистик болон стохастик байх 2 тохиолдолд тайлбарлана. Түүнчлэн, ХБКҮ бүрийг статистикийн хувьд ач холбогдолтой эсэхийг шалгах t болон F шинжүүрүүдтэй танилцана. ХБКҮ-ын Гаусс-Марковын теоремоос гадна, хетероскедастисти болон серийн корреляцийн алдааг хэрхэн шийдвэрлэх талаар үзнэ. Шугаман регрессийн загварын хүрээнд хийх дасгал ажлуудыг Eviews програм ашиглан бичиж гүйцэтгэнэ. Шугаман регрессийн загвараас гадна шугаман бус регрессийн загвартай товч танилцах бөгөөд эдгээр 2 загваруудын үнэлгээтэй зэрэгцүүлээд инструмент хувьсагчийн үнэлгээний арга техникийг энгийн түвшинд үзнэ. Энэ хичээлийн хүрээнд ахисан түвшинд судлах сэдвүүд нь хязгаарлагдмал хамааран хувьсагчийн загвар, дискрет хамааран хувьсагчтай загварууд болох пробит болон логит загваруудтай танилцана.
Уг хичээлийн хүрээнд сонгодог шугаман регрессийн загварын үнэлгээ болон тодорхойлолттой танилцана. Шугаман регрессээс гадна инструмент хувьчагч, шугаман бус регрессийн загвар болон хязгаарлагдмал хамаарах хувьсагчийн загваруудтай танилцана.
Энэхүү хичээлийн лекцээр өгөгдлийг цуглуулах, боловсруулах, шинжлэх статистикийн практик арга техникүүдийг судлах ба семинараар тэрхүү арга техникийг практикт зөв хэрэглэх, статистик программаар гүйцэтгэх, мэдээллийн баазтай ажиллахад практикт тулгардаг асуудлыг шийдвэрлэх талаар судална. Хичээлийн эхэнд судалгааны өгөгдлөө бэлтгэх үе шатууд болох статистик мэдээллийг цуглуулах арга, хэлбэр, зохион байгуулалтын асуудлыг судалж, анхдагч өгөгдлийг цэгцлэн, төвийн болон хэлбэлзлийн үзүүлэлтүүдийн тусламжтайгаар өгөгдлийг шинжлэх, тархалтын хэлбэрийг шинжих арга техникийг судална. Улмаар түүвэр судалгааны магадлалт болон магадлал бус түүврийн төрлүүд, түүврийн алдаа, магадлалт түүврийн төрөл бүр дэх олонлогийн параметрийг (дундаж, нийлбэр, хувийн жин) үнэлэх, стандарт алдааг тооцох, үр дүнг хэрэглэх, түүврийн өгөгдөлд үндэслэн параметрийн аргаар эх олонлогийн тухай таамаглал шалгаж, статистик ач холбогдол бүхий дүгнэлт гаргах практик дадлага эзэмшүүлнэ. Цаашилбал эх олонлогийн тухай таамаглал шалгах параметрийн бус аргуудыг судалж, зөв хэрэглэж, үр дүнг тайлбарлах тухай үзнэ. Индексийн тухай ойлголт, түүний хэлбэрүүд, хэрхэн тооцох, индексийн шинжилгээг хэрхэн хийх, ашиглах болон үр дүнг тайлбарлах талаар судална. Мөн хугацаан цуваан өгөгдөлтэй ажиллах арга техникүүдийг (хугацааны цувааны тоо мэдээг нэгтгэн цэгцлэх, трендийн, улирлын болон мөчлөгийн бүрэлдэхүүнд задлах, улирлын нөлөөг илрүүлэх зэрэг) судалж эцэст нь бэйсийн статистикийн талаар үндсэн ойлголтыг өгнө.
Энэхүү хичээлийг судалснаар тоон мэдээллийг шинжлэх статистикийн программ хангамжуудыг (STATA гэх мэт) ашиглан нийгэм-эдийн засгийн нийтлэг үзэгдэл, үйл явцын талаарх мэдээллийн эх үүсвэр, өгөгдлийг бий болгох, цуглуулах, өгөгдлийг шалгах, баталгаажуулан судалгааны өгөгдлөө бэлтгэн, статистик арга техникүүдийн ашиглан ангилах, нэгтгэн боловсруулан шинжилж, тайлагнан шинжлэх ухааны үндэслэлтэй дүгнэлт гаргах ур чадварыг эзэмшүүлнэ.
Энэ хичээлээр эн тэргүүнд магадлал, статистикийн онолын түүхэн хөгжил, үндсэн ухагдахуунуудын талаарх ойлголтыг суралцагсдад өгч, арга зүй, хэрэглээг тайлбарлана. Улмаар статистик гэж юу болох, статистикийн төрлүүдийг дүрслэн тодорхойлох статистик (descriptive statistics) болон шинжилгээний статистик (inferential statistics) хэмээн хуваан авч үзнэ. Мөн хувьсагч гэж юу болох, түүний төрлүүд, тоо мэдээний төрөл, номиналь, ординал, интервал, харьцаа (ratio) байдлаар өгөгдсөн тоо мэдээний төрлүүдийг дэлгэрэнгүй үзнэ. Цаашилбал статистик мэдээг цуглуулах арга ажиллагаа буюу статистик ажиглалтыг авч үзэх бөгөөд нэлэнхүй ажиглалт, түүвэр ажиглалт, түүний төрлүүдийг үзнэ. Статистик ажиглалтаар цуглуулсан анхдагч мэдээллийг бүлэглэх, товчоолох, статистик хүснэгт, график байгуулах арга зүйтэй танилцна. Дараагийн бүлэгт тоо мэдээг дүрслэх, тодорхойлох тоон аргуудтай танилцна. Энд судалж байгаа үзэгдлийн эх олонлог, түүвэр олонлогийн дундаж, мод, медиан, далайц, дисперс, стандарт хазайлт, вариацын коэффициентийг тодорхойлох тухай авч үзэх бөгөөд их тооны хууль, Чебышевын теорем, тэнцэтгэл биш зэргийн үзнэ. Цаашилбал тоон мэдээг тодорхойлогч үзүүлэлтүүдийн хүрээнд квартил, децил, персентиль (хувиар илэрхийлсэн үзүүлэлт), тэдгээрийн график дүрслэл (сахлан диаграмм, тархалтын тэгш хэмийн, эгч байдлын коэффициент)-ийг үзнэ. Дараагийн бүлэгт магадлал гэж юу болох, магадлалыг тодорхойлох аргууд, магадлалын нэмэх, үржүүлэх дүрэм, Бейесийн теорем зэргийг үзнэ. Цаашилбал, санамсаргүй хэмжигдэхүүн гэж юу болох, түүний төрлүүд, тасралттай санамсаргүй хэмжигдэхүүний тархалтын хууль, тасралтгүй санамсаргүй хэмжигдэхүүний тархалтын функц, нягтын функц, санамсаргүй хэмжигдэхүүний дундаж, дисперс, стандарт хэлбэлзлийг тодорхойлох тухай авч үзнэ. Улмаар Бином тархалт, Гипергеометр тархалт, Пуассон (Poisson) тархалт, Ижил тархалт, Хэвийн тархалт, Стандарт хэвийн тархалтыг үзнэ. Дараагийн бүлэгт түүврийн арга зүй болон төвийн хязгаарын теоремыг үзнэ. Энд түүврийн арга зүй, түүврийн төрөл, түүврийн алдаа, түүврийн дунджийг үнэлэх, төвийн хязгаарын теорем зэргийг дэлгэрэнгүй үзнэ. Үүнээс гадна статистик үнэлгээний төрлүүд болох цэгэн үнэлгээ, интервал үзэлгээг үзэх бөгөөд их түүвэр, бага түүвэр гэж юу болох, түүврийн оновчтой хэмжээг тодорхойлох, цэгэн болон интервал үнэлгээний арга зүйтэй танилцна. Дараагийн бүлэгт статистик таамаглалын тухай үзэх бөгөөд энд статистик таамаглал гэж юу болох, таамаглалын шинжүүр (тест), статистик таамаглалын шинжүүрийн алхамууд, нэг талт болон хоёр талт шинжүүр, таамаглалын шинжүүрийн p утга (p-value) зэргийг үзхээс гадна эх олонлог болон түүврийн дундаж, дисперсийн тухай таамаглалыг шалгах, нэг болон хоёрдугаар төрлийн алдаа зэргийг үзнэ. Дараагийн бүлэгт хоёр түүврийн шинжүүрийг хамааралгүй болон хамааралтай тохиолдолд авч үзнэ. Үүний дараа дисперсийн шинжилгээний арга зүйг авч үзэх бөгөөд энд хи-квадрат тархалт, F тархалт, хоёр эх олонлогийн дисперсийг жиших, дисперсийн шинжилгээний таамаглал, дисперсийн шинжүүр (тест)-үүдийг үзнэ. Дараагийн бүлэгт корреляци болон регрессийн шинжилгээг үзэх бөгөөд энд хоёр хүчин зүйлийн болон олон хүчин зүйлийн корреляцийн коэффициентийг тооцох, корреляцийн коэффициентийн ач холбогдлыг шалгах, регрессийн шинжилгээ, түүний параметр үзэлгээг хийх, регрессийн шулууныг байгуулах, детерминацийн коэффициентийн тухай үзнэ. Хичээлийн дараагийн бүлэгт индексийн шинжилгээний аргыг нийгэм, эдийн засгийн судалгаа шинжилгээнд хэрэглэх тухай авч үзнэ. Сүүлийн бүлэгт статистикийн чанарын хяналтын шинжилгээ хийх арга зүйг үзнэ.
Статистикийн үндсэн ойлголттой танилцаж, бизнесийн судалгаанд статистик аргыг хэрэглэх үндсэн мэдлэгтэй болно. Бизнес, нийгмийн үзэгдлүүдийн талаарх тоо баримтыг хэрхэн эмхлэн цэгцэлж, ойлгомжтойгоор бусдад харуулах, статистик үзүүлэлтүүдийг хэрхэн тооцох, тооцсон үзүүлэлтүүдийг уншиж ойлгох чадвартай болохын зэрэгцээ олон статистик аргуудыг судласны үнлдсэн дээр тоо мэдээ, баримтанд тулгуурлан статистик ач холбогдол бүхий дүгнэлт, тайлбар хийх чадварт суралцах болно.
