Бидний тухай
Багш ажилтан
Улс төрийн хамгийн бичил хэлбэр болох хоёр хүний захирах, захирагдах харьцаанаас эхлээд улс төрийн томоохон хэлбэрийн харилцаа болох ард түмэн төрийн харьцаа, хоёр улс үндэстний нийгмийн харилцааг антропологийн онолын үүднээс судална. Тус хичээл нь лекц, семинар гэсэн бүтэцтэй, 16 долоо хоног үргэлжлэн орно. Дээр дурдсан хамгийн бага ба хамгийн нүсэр хэлбэрийн хооронд орших улс төрийн харилцааны хэлбэрүүд, захирах захирагдах харилцааны төрөл зүйл, гол хүчин зүйлсийг танилцуулна. Багцалбал гол судлах үндсэн сэдвүүд нь улс төрийн тогтолцооны үүсэл хөгжил, төрөл зүйл, захирах, ноёрхлын хэлбэрүүд, төрийн тухай онолууд, хүч эрх мэдлийн нөлөө, бүрэн эрхийн мөн чанар түүний нийгэм дэх тусгал, хүчирхийлэл эдгээр болно.
Улс төрийн антропологийн суурь ойлголтууд болох хүч, эрх мэдэл, төр, тэдгээрийн харилцан хамаарал, уялдаа холбоо зэргийг орчин үеийн антропологийн онол, үзэл баримтлал, чиг хандлагын хүрээнд бакалаврын түвшинд мэргэшин судлах мэдлэг олгоно.
Уг хичээлээр хүн өөрийн амьдарч буй байгаль орчинтойгоо ямар харилцаанд ордог, мөн хүн байгалийн харилцан хамаарлын талаар антропологийн үзэл баримтлалыг танилцуулах юм. Байгаль орчныг хүн хэрхэн өөрөө бий болгож байсан болон байгаль орчин эргээд хүнд ямар нөлөө үзүүлж өөрчилж байсан бэ? Бид байгаль дэлхийгээ эсвэл биднийг тойрон байгаа хүрээлэн буй орчныг яаж тодорхойлдог вэ? Энэ ойлголт өөр өөр соёлуудад ямар ялгаатай байдаг вэ? Байгаль орчин яаж доройтож байна, түүнд хүний оролцоо ямар байгаа вэ? Байгалийн нөөцийг эзэмших, хянах, байгаль дэлхийн ач холбогдол, хүрээлэн буй орчноо хайрлаж хамгаалах тал дээр хүмүүс өөр өөр байр суурьтай, ойлголттой байх үед чухам юу болдог вэ? Уул уурхайн хөгжил байгаль орчныг хамгаалах үзэл санаатай хэрхэн сөргөлдөж, ямар үр дагавар гаргаж байна вэ? Уул уурхайг эсэргүүцсэн хөдөлгөөнд хэн оролцож байна вэ? Тэгээд хэн үүнийг шүүх вэ? Энэ хичээлээр эдгээр асуултуудад антропологичид хэрхэн хандаж байгааг болон мөн экологийн антропологи, уул уурхайн антропологи, экологийн улс төрд хэрхэн үзэж байгааг судлана.
Энэ хичээлээр экологийн антропологийн онолын хөгжил, тухайлбал байгаль орчныг эсвэл соёлыг илүү шүтэх, аль нэгээр нь нөгөөг нь тодорхойлох оролдлогууд болон цаашид хүний амьдрах орчин, нийгэм хоёрын хоорондын харилцан хамаарлыг ойлгож мэдсэнээр байгаль орчинтой холбоотой аливаа судалгаанд академик дүн шинжилгээ хийх чадвартай болно. Түүнчлэн уул уурхайгаар байгалийн баялаг олборлох түүнээс үүдэн бий болох байгаль орчны хохирол, бусад сөрөг болон эерэг үр дүнг судлаачийн байр сууринаас үнэлэн дүгнэх онолын чиг баримжаатай болох юм. Байгалийн нөөц болон нийтийн өмч, түүний хуваарилалтын асуудалд дэлхийн чиг хандлага ямар байгааг сүүлийн үеийн судалгаануудын тоймыг уншиж судалснаар бодитой, аль нэг талд орохгүй, өөрийн мэдлэгээр үнэлэлт дүгнэлт өгөх, цаашид гүнзгийрүүлэн судлах үндэс суурийг олгоход хичээлийн зорилго оршино.
Эдийн засгийн антропологи хичээлээр хүмүүс нийгмийн бүлэг дотор материаллаг ертөнцийг хэрхэн ашиглаж, амьдарч, өөрийгөө илэрхийлж байгааг судална. Зарим сурах бичигт тодорхойлсончлон хүмүүс хэрхэн амь зууж байгаа талаар цогц мэдлэг олгоно. Энэ хичээлээр үйлдвэрлэлийн хэлбэрүүд буюу анчин түүвэрчин, мал аж ахуй, цэцэрлэгийн аж ахуй, газар тариалан, аж үйлдвэр зэрэг эдийн засгийн системүүдийг онолын болон практик түвшинд авч үзнэ. Мөн бэлэг, бартэр зэрэг солилцооны хэлбэрүүд, мөнгө ба санхүү, эд юмсийн нийгмийн амьдрал ба үнэ цэнэ, зах зээлийн болон ёс суртахууны эдийн засаг, даяршил ба хэрэглээ, марксист-либерал-феменист эдийн засгийн хандлага, субстанивист-формалист маргаан, зэрэг онол сэтгэлгээг шүүмжлэлт байр суурьнаас авч үзнэ.
Уг салбарын тухай суурь мэдлэгийг оюутнуудад олгож, цаашдын гүнзгийрүүлсэн хичээл судлахад бэлтгэх. Хүнс олборлох, боловсруулах, хадгалах явцад болон эдийн засгийн систем дэх хүний, нийгмийн оролцооны тухай мэдлэгийг оюутнуудад олгох. Эдийн засгийн антропологийн гол онол, чиг хандлагыг танилцуулах.
Хөгжлийн антропологи хичээлийн 16-н долоо хоногт лекц, семинарын хүрээнд нь тус ухааны талаарх удиртгал, хөгжлийн тухай үндсэн онолууд болох орчин үежилт, хараат байдлын онол, пост-модерн онол, Зөвлөлт маягийн орчин үежилт монголд яаж өрнөсөн, даяаршил, либерализм, олон улсын хөгжлийн байгууллагууд, хөгжлийн тусламж, төсөл хөтөлбөр, иргэний нийгэм, жендер, хүрээлэн буй орчин хийгээд мал аж ахуй, ядуурал, тэгш бус байдал, Азийн бар улсуудын тухай, хүн төвт хөгжил, тогтвортой хөгжил, оролцооны хөгжил болоод тус ухааны ирээдүйн чиг хандлагын тухай дэлхийн тэргүүлэх их сургуулиадад уншиж буй сүүлийн үеийн судалгааг уншиж, сэдэв тус бүрийг задлан шинжлэх юм.
Энэхүү хичээл нь хөгжил, хөгжлийн антропологи, хөгжил судлал, хөгжлийн тухай үндсэн онол, хөгжлийг судлах судалгааны арга зэргийн үүсэл, хувирал өөрчлөлт, одоогийн голлох чиг хандлагын тухай мэдлэг өгөх зорилготой. Тус хичээл хөгжил хэмээх үйл явцийн гол оролцогчид болох хөгжлийн байгууллага, төрийн бус байгууллага, хөгжлийн төсөл, хөтөлбөр, орон нутгийнхан, засгийн газар, антропологчидийн оролцоо, тус ухагдахуунтай уялдан хамаарах орчин үе, даяаршил, либерализм, тогтвортой хөгжил, байгал орчин, ядуурал, орон нутгийн оролцоо, оролцооны хөгжил, судалгаа, жендер, иргэний нийгэм зэрэг гол ойлголтын талаархи мэдлэг өгч, хөгжлийг олон өнцгөөс шүүмжтэй харах оюутан бэлтгэх ач холбогдолтой юм. Мөн оюутан тус хичээлийг судалснаар монголд хэрэгжиж буй хөгжлийн төсөл хөтөлбөр нь өгөөжтэй, тогтвортой өөрчлөлт авчрахад антропологийн мэдлэг, арга зүй, чадварыг хэрхэн хэрэглэх тухай практик мэдлэг чадвар эзэмшинэ.
Хөгжлийн антропологи нь антропологийн бусад салбар ухаанаас харьцангуй хожуу үед “гуравдагч орнууд” гэгдэж байсан улс орнууд болон жижиг үндэстэн угсаатнуудын хөгжил, орчин үежих үйл явцыг судлахтай уялдан гарсан шинэ салбар юм. Энэ хичээлээр хөгжил хэмээх ухагдахуун түүхийн явцад хэрхэн үүсэж, өөрчлөгдөж ирсэн, хөгжлийн тухай үндсэн онолууд болох орчин үежилт, хараат байдлын онол, пост-модерн онол, хөгжил хэмээх ухагдахуунтай уялдан хамаарах орчин үежилт, даяаршил, либерализм, тогтвортой хөгжил, байгал орчин, хүн ам, ядуурал, орон нутгийн оролцоо, оролцооны хөгжил, судалгаа, уугуул нутгийн иргэд, жендер, иргэний нийгэм зэрэг гол ойлголтууд, хөгжлийн төслүүд дэх антропологичдын оролцоо, шүүмж зэрэг сэдвүүдийг задлан шинжилнэ.
Энэхүү хичээлийг оюутнууд судлан үзсэнээр хөгжил хэмээх ухагдахуун түүхийн явцад хэрхэн үүсэж, өөрчлөгдөж ирсэн,хөгжлийн тухай үндсэн онолууд, хөгжлийн байгууллагууд, хөгжлийн төсөл, хөтөлбөрт антропологчидийн оролцоо, хөгжил хэмээх ухагдахуунтай уялдан хамаарах орчин үе, даяаршил, либерализм, тогтвортой хөгжил, байгал орчин, ядуурал, орон нутгийн оролцоо, оролцооны хөгжил, судалгаа, жендер, иргэний нийгэм зэрэг гол ойлголтуудын талаархи мэдлэгтэй болсоноор хөгжлийг олон өнцөгөөс шүүмжтэй харж чадах, монголд хэрэгжиж буй хөгжлийн төсөл хөтөлбөр нь өгөөжтэй, тогтвортой өөрчлөлт авчрахад антропологийн мэдлэг, арга зүй, чадварыг хэрхэн хэрэглэх тухай практик мэдлэг чадвар эзэмшинэ.Энэхүү хичээлийг оюутнууд судлан үзсэнээр хөгжил хэмээх ухагдахуун түүхийн явцад хэрхэн үүсэж, өөрчлөгдөж ирсэн,хөгжлийн тухай үндсэн онолууд, хөгжлийн байгууллагууд, хөгжлийн төсөл, хөтөлбөрт антропологчидийн оролцоо, хөгжил хэмээх ухагдахуунтай уялдан хамаарах орчин үе, даяаршил, либерализм, тогтвортой хөгжил, байгал орчин, ядуурал, орон нутгийн оролцоо, оролцооны хөгжил, судалгаа, жендер, иргэний нийгэм зэрэг гол ойлголтуудын талаархи мэдлэгтэй болсоноор хөгжлийг олон өнцөгөөс шүүмжтэй харж чадах, монголд хэрэгжиж буй хөгжлийн төсөл хөтөлбөр нь өгөөжтэй, тогтвортой өөрчлөлт авчрахад антропологийн мэдлэг, арга зүй, чадварыг хэрхэн хэрэглэх тухай практик мэдлэг чадвар эзэмшинэ.
Энэхүү хичээлээр монголын нүүдлийн соёлыг судалсан бүтээлүүдтэй танилцах. Мөн нүүдэлчин овог аймгуудын нийгмийн бүтэц зохион байгуулалт, ураг төрлийн харилцаа, төр засаглалын тогтолцоо, эдийн засгийн онцлог шинжүүдийг тус тус судлах. Эцэст нь орчин үеийн нүүдлийн соёл иргэншилт нийгмүүдэд тулгарч буй асуудал болон пост социалист монгол орны нүүдлийн соёлд гарсан өөрчлөлт болон уламжлалт хэлбэртэй танилцана.
Нүүдлийн соёл иргэншил хичээл нь дотоод азид (High Asia) бүсэд амьдарч буй нүүдэлчин овог аймгууд, тэр дундаа Монголын нүүдлийн соёлыг нарийвчлан авч судална. Ингэхдээ нүүдэлчин овог аймгуудын талаар бичсэн судалгаануудыг дүгнэн шинжилж, тэдгээр овог аймгуудын нийгмийн бүтэц зохион байгуулалт, төр засаглалын тогтолцоо, эдийн засаг, соёлын нийтлэг болон онцлог шинжүүдийг талаар мэдлэг эзэмшүүлэх зорилготой.
Нийгэм-эдийн засгийн тулгамдсан асуудал тодорхойлох, судалгааны асуудал дэвшүүлэх, судалгаа, судалгааны үндсэн элементүүд, судалгааны төрлүүд, судалгаа хийх үе шатууд, онол-судалгааны тойм үнэлгээ хийх, судалгааны төсөл боловсруулах арга зүй, тоон ба чанарын аргачлал, судалгааны мэдээлэл цуглуулах аргууд, судалгааны үр дүнг унших, тайлагнах арга зүй, судалгааны ажлыг төлөвлөх, гүйцэтгэх арга зүй.
Хүн ам, нийгэм, эдийн засгийн үзэгдэл үйл явцыг судлах судалгааны аргууд, тоон болон чанарын судалгааны ерөнхий аргачлал, судалгааны төсөл боловсруулах, судалгааг төлөвлөх үе шатны тухай мэдлэг, арга зүйтэй танилцана.Өөрсдийн сонгосон сэдвийн хүрээнд тоон болон чанарын судалгааны аргачлалын аль нэгийг сонгон, гүнзгийрүүлсэн байдлаар тухайн арга зүй, аргачлалтай дэлгэрэнгүй танилцаж, онолын мэдлэгээ ашиглан Монгол улсын нийгэм-эдийн засгийн тулгамдсан асуудлын хүрээнд судалгааны сэдэв сонгон, онол судалгааны тойм хийх, төсөл боловсруулах, бичил судалгаа явуулах зэрэг бие даах ажлыг гүйцэтгэнэ.
Антропологийн шинжлэх ухааны үндсэн чиглэлүүдийн онолын үзэл баримтлал болон судалгааны арга зүй, судалгааны үр дүнтэй танилцаж хүний өвөг дээдэс захирагдаж байсан биологийн зүй тогтлоос нийгмийн зүй тогтол руу шилжих явц, хүн үүссэн цаг хугацаа, газар нутаг, төрхтний ангилал, орчин үеийн хүний бие бялдрын өсөлт хөгжил, түүний зүй тогтол, нөлөөлдөг хүчин зүйлс, биеийн бүтэц, хэлбэр, хэв шинжийн ангилал, биологийн нас, акселераци, хөгшрөлтийн тухай мэдлэгийг танилцуулна. Нийгэм, соёлын антропологи нь хүний нийгэм ба соёлыг судалдаг ухаан юм. Энэ хичээл нь соёлын антропологийн ухааны үндсэн судлах зүйлүүд, ухагдахуунууд, аргууд, өнөөгийн төлөв байдал, болон түүний хэрэглээний талаар ерөнхий мэдлэгийг олгоно. Тус хичээл нь антропологийн шинжлэх ухааны түүхэн тойм, бусад салбар шинжлэх ухаануудтай нэгдэх холбоо, cудалгааны арга зүй, дэлхий дахинд антропологийн хөгжил хийгээд дэд салбарууд гэсэн үндсэн хэсгээс бүтэх болно.
Антропологийн үндэс хичээл нь МУИС-ийн 1, 2-р ангийн оюутнуудад зориулагдсан. Хүний гарал үүсэл, эволюци хөгжил, угсаатны антропологи, төрхтний ангилал, хүн төрлөхтний зүйлийн нэгдмэл байдал, орчин үеийн хүний бие бялдрын биологи онцлог, хүний удамшил хувьслын тухай мөн хэрэглээний антропологийн талаар мэдлэг эзэмшүүлэх зорилготой. Антропологийн нэг салбар болох нийгэм, соёлын антропологийн түүх, судалгааны арга зүйн онцлог, онолын задлан шинжилгээг танилцуулж оюутнуудыг нийгэм, соёлын антропологийн ухааны анхан шатны мэдэгдэхүүнтэй болж цаашид энэ чиглэлээр суралцах бэлтгэл мэдлэг чадвар олгох зорилготой.
Антропологийн шинжлэх ухааны арга зүйн түүхэн болон орчин үед гарч ирсэн асуудлуудыг танилцуулна. Тус хичээл нь арга зүйтэй холбоотой онолын мэдлэг олгох бөгөөд сонгодог зохиолчдын бүтээлүүдтэй танилцах болно
Антропологийн шинжлэх ухааны арга зүйн түүхэн болон орчин үед гарч ирсэн асуудлуудыг дүгнэн шинжилнэ. Тус хичээл хоёр үндсэн чиг хадлагатай: нэгдүгээрт оюутнуудад арга зүйтэй холбоотой онолын мэдлэг олгох. Хоёрдугаарт тус хичээлээр оюутнуудын өөрсдийн хийх судалгаанд тулгарч буй бэрхшээлүүдийг ярилцаж гарах арга замыг зөвлөх практик талтай.
Энэхүү хичээл нь нийгэм, соёлын антропологийн судалгааны арга зүйн удиртгал хичээл юм. Уг хичээлээр судалгааны ажил буюу хээрийн шинжилгээний ажил (field work) хэрхэн хийх, түүн дээр түшиглэн этнографийн бичвэр хэрхэн бичих гэсэн хоёр үндсэн гол сэдвийг үзэж судлана. Судалгааны ажил хэмээх сэдэвт судлаач тухайн судлагдахуун соёлын дунд хэрхэн нэвтрэн орж, оролцон ажиглах, соёлын зөвлөхүүдээс ярилцлага аван судалгааны мэдээлэл цуглуулах, тэмдэглэл хөтлөх, цуглуулсан мэдээллээ ангилан дүн шинжилгээ хийх тухай хичээл орно. Этнографийн бичвэр бичих хэмээх сэдэвт этнографийн бичвэрийн төрлүүд, хэрхэн бичих тухай хичээл орно. Судалгаа хийх явцад болон этнографийн бичвэр бичих, нийтлүүлэхэд судлаачийн зүгээс баримтлах ёс зүй болон социологийн ухаанд ихэнхидээ хэрэглэгддэг тоон судалгааны аргууд, тэдгээрийг ямар нөхцөлд хэрэглэхэд тохиромжтой болох тухай товч танилцуулна.
Энэхүү хичээлийг оюутнууд судлан үзсэнээр аливаа улс орон, бүс нутгийн нийгэм, соёлын талаар судалгаа, шинжилгээний ажил хийхэд нэн шаардлагатай антропологийн судалгааны үндсэн арга - оролцон ажиглалт хэрхэн хийх, ярицлага хэрхэн авах, цуглуулсан мэдээллээ хэрхэн ангилан шинжилж, этнографийн бичвэр бичих тухай академик мэдлэг олохын хамтад оролцон ажиглалт, ярилцлага, этнографийн бичвэр бичих дадлага хийн практик чадвар эзэмшинэ.
