Бидний тухай
Багш ажилтан
Хичээлээр дараах үндсэн асуудлуудыг судална. Үүнд: Татварын мөн чанар үүрэг, зохицуулалт, татвар ногдуулалтын зарчим, татварын нөлөөлөл болон бусад онолын суурь ойлголтууд; Татварын бодлогын зорилт, бодлогын шинжилгээ хийх арга техникүүд Татварын удирдлага, зохион байгуулалт, эрх зүйн орчны шинэчлэл, чиг хандлага Шууд татварын бодлого, зохицуулалт: Орлогын болон хөрөнгийн татварын нэр төрлүүдээр Хэрэглээний татварын бодлого, зохицуулалт: НӨАТ,Онцгой албан татвар, Гаалийн тарифын ба тарифын бус зохицуулалт; бусад шууд бус татварын нэр төрөл тус бүрээр гүнзгийрүүлэн судална.
Төрийн санхүүгийн бодлого хэрэгжүүлэх, төрөөс эдийн засгийг зохицуулах арга хэрэгсэл болохын хувьд татварын нийгэм, эдийн засагт гүйцэтгэх үүрэг, татвар ногдуулалтын зарчим, татварын талаарх онолын үзэл баримтлал, хөгжлийн чиг хандлага, татварын бодлогын шинэчлэл, татварын системд тулгарч буй асуудал болон бодлогын үр нөлөөг үнэлэх, шийдвэр гаргах түүнийгээ практик амьдралд хэрэгжүүлэх мэдлэг, чадвар олгоход хичээлийн үндсэн зорилго оршино.
Энэ хичээлээр суралцагчдад нэн тэргүүнд шинжлэх ухааны үүсэл, хөгжил, практик хэрэгцээ, ач холбогдол, судлах зүйл, зорилго, үндсэн арга, ойлголтуудын талаар тоймлон танилцуулна. Ингэхдээ статистикийн практик үйл ажиллагаа болон статистикийн шинжлэх ухаан манай оронд үүсч хөгжсөн байдал, статистик мэдээллийн тогтолцоо, томоохон тооллого, судалгаануудын талаар танилцуулна. Улмаар статистик мэдээллийг цуглуулах арга хэлбэр, зохион байгуулалтын асуудал, байгаль нийгмийн ухааны салбарт статистик мэдээллийн онцлог хэрэгцээ, шаардлагыг дэлгэрэнгүй авч үзнэ. Статистик судалгааны асуулгын хуудас боловсруулах, түүнд тавигдах гол шаардлагуудын талаар авч үзнэ. Мөн цуглуулсан задгай тоо мэдээлэлд анхан шатны боловсруулалт хийх, тархалтын цувааг байгуулах, бүлэглэх, товчоолон нэгтгэх арга техникийн талаар заана. Авсолют, харьцангуй, дундаж хэмжигдэхүүний тухай удаах хэсэгт авч үзнэ.
Энэхүү хичээлийн зорилго нь статистикийн шинжлэх ухааны анхны суурь мэдлэгийг эзэмшүүлэх, статистикийн судалгаа шинжилгээний аргуудыг байгалийн шинжлэл, нийгмийн ухааны салбарт хэрхэн ашиглах талаар оюутнуудад танилцуулах, статистикийн мэдээлэл цуглуулах онол, арга зүйд сургах, цуглуулсан мэдээллээ нэгтгэх, түүнд боловсруулалт хийх анхан шатны арга техникийг эзэмшүүлэх, үүний дотор статистикийн мэдээллийг ашиглан хүснэгт, график байгуулах, дундаж үзүүлэлт тооцох чадавар олгоход оршино. Мөн түүнчлэн санамсаргүй үзэгдлийн магадлалыг үнэлэх, тархалтыг нь тодорхойлох, статистик дүгнэлт гаргхад шаардлагатай онолын суурь мэдлэг, чадварыг эзэмшүүлэх зорилготой.
Санхүүгийн эконометрик гэж юу вэ? Сонгодог шугаман регрессийн загвар (СШРЗ)- ынтойм, санхүүгийн онолуудын хүрээнд; СШРЗ-ын өргөтгөл: Олон хэмжээст регрессийн загвар; СШРЗ-ын нөхцлүүд ба шинжүүр шалгуурууд; Нэг хувьсагчит хугацаан цуваан загварууд бол урьдчилан таамаглал; Олон хувьсагчит загварууд; Санхүүд урт хугацааны, тэнцвэрт хамаарлыг загварчлах нь
Уг хичээлээр Санхүүгийн Эконометрикийн суурь ойлголтууд болон үндсэн зарчмуудтай оюутнуудыг танилцуулна. Оюутнууд ахисан түвшний эконометрикийн техникүүдээс суралцаж тэдгээрийн санхүү дэх эмпирик хэрэглээтэй танилцана.
Санхүүгийн бүртгэл, тайлангийн мэдээллийг уншиж гүйцэтгэлийг үнэлэх болон, төсөв төлөвлөгөө боловсруулах, удирдлагын шийдвэр гаргалтанд ашиглах хэрэгцээ шаардлага. Санхүү эдийн засгийн шинжилгээний агуулга, зорилго, судлах зүйл, төрөл, хэлбэр, шинжилгээнд ашиглагдах арга, аргачлал, шинжилгээний ажлын зохион байгуулалт, арга зүйн ойлголтуудыг судлан эзэмших, улмаар аж ахуйн нэгж байгууллагын санхүү, эдийн засгийн үйл ажиллагаанд тогтсон үзүүлэлтийн системийг ашиглан шинжилгээний тооцооллыг хийх болон үнэлгээ дүгнэлт өгөх арга зүйн үндсийг судлана. Мөн аж ахуйн нэгж байгууллагын санхүү, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн утга, агуулга, тэдгээрийн хоорондын уялдаа холбоо, харилцан хамаарал, нөлөөлөх хүчин зүйлсийг судалж үнэлгээ дүгнэлт өгөх арга зүйн мэдлэг, зохих дадлага чадварыг эзэмшүүлнэ.
Бизнесийн байгууллагын санхүүгийн бүртгэл, тайлагнал, бусад холбогдох мэдээлэлд тулгуурлан эрхэлж байгаа үйл ажиллагаа, түүний санхүү-эдийн засгийн үр дүнд шинжилгээ хийж, өнөөгийн ба хэтийн төлөв байдалд нь үнэлгээ, дүгнэлт өгөх арга зүй, дадлага, чадварыг эзэмшүүлэхэд оршино.
Энэ хичээлийн агуулга нь олон улсын валютын харилцааны үндэс болох дэлхийн мөнгө ба валют, валютын зах зээл, түүний оролцогчид, бүтэц, валютын бодлогын хэрэгслүүд, валютын ханш, арилжааны үндэс, валютын ханш таамаглах аргууд, олон улсын санхүүгийн харилцааны үндэс, капиталын гадагшлах урсгалын теоремууд, олон улсын санхүүгийн хөгжилт, үечлэл, онцлог, доллар, евро нэгдсэн валютын гүйцэтгэх үүрэг, байр суурь, үнэ ханш, тэдгээрийн олон улсын санхүүд нөлөөлөх нөлөөлөл, олон улсын хөгжлийн санхүүжилт, хөгжлийн санхүүжилтийн институтын тогтолцоо, олон улсын санхүүгийн байгууллагууд тэдгээрийн үйл ажиллагааны талаар дараах үндсэн бүрэлдэхүүн хэсгүүдээр авч үзнэ. Олон улсын санхүүгийн үндэс, капиталын гадагшлах урсгалын теоремууд, хөгжлийн үечлэл, олон улсын санхүү ба капиталын зах зээл бүрэлдэн тогтсон үйл явц, олон улсын санхүүгийн хөгжилт Олон улсын валют, тодорхойлолт, ангилал, валютын зохицуулалт, ханш, ханшны төрөл, валютын солилцоо болон арилжаа /арбитраж/, валютын зах зээл, түүнийоролцогчид бүтэц Валют, валютын ханш ба валютын эрэлт, экпортлогчийн валютын эрэлт ба экспортын үнэ, нэрлэсэн ба бодит ханш, форвард ханш, ханш тодорхойлох аргууд Валютын төлбөр тооцооны хэлбэрүүд, гэрээ хэлцлүүд, тэдгээрийн төрөл хэлбэр, олон улсын төлбөрийн механизм ба төлбөрийн тэнцэл Европын валютын систем, евро, еврогийн зах зээл Олон улсын хөгжлийн санхүүжилт, шилжилтийн эдийн засагтай хөгжиж буй орнуудын хөгжлийн санхүүжилт, хөгжлийн санхүүжилтийн институцын тогтолцоо, шилжилтийн эдийн засагтай хөгжиж буй орнуудын санхүүжилтэнд тавих хяналтын тогтолцоо Олон улсын санхүүгийн байгууллагууд, зорилго, бүтэц, зохион байгуулалт, санхүүгийн үйл ажиллагаа, олон улсын санхүүд гүйцэтгэх үүрэг, үзүүлэх нөлөөлөл, ач холбогдол /ОУВС, ДБ, Азийн хөгжлийн банк, бусад/.
Уг хичээлийн үндсэн зорилго нь оюутанд валютын үнэ ханшийн судалгаа дүгнэлт хийх, валютын ханш тодорхойлох аргуудыг судалж тооцон, ханшийг таамаглах чадвар эзэмшүүлж, олон улсын санхүүгийн харилцааны хөгжилт үечлэлийг судалж олон улсын валют, алтны уялдаа холбоо, үнэ ханш, өсөлт хөгжилт, европын холбоо, евро, тэдгээрийн олон улсын санхүүд үзүүлэх нөлөөлөл, олон улсын хөгжлийн санхүүжилт, институтын тогтолцоо, үйл ажиллагааны талаарх мэдлэг олгоход оршино.
Хичээлийн эхний хэсэгт экономиксийн зарчмууд, макро эдийн засгийн судлах зүйл, судалгааны арга болон онолын гол урсгалуудын тухай ойлголт өгнө. Хоёрдугаар хэсэг буюу үндэсний тооцооны систем гэсэн бүлгээр үндэсний орлогыг хэмждэг үзүүлэлтүүд болох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн, үндэсний нийт бүтээгдэхүүн гэж юу болох, тэдгээрийг тооцоолдог аргуудтай энгийн түвшинд танилцана. Тухайн улсын үндэсний орлогыг хэмждэг үзүүлэлтүүдээс гадна амьжиргааны түвшинг хэмждэг хэрэглээний үнийн индекс болон ДНБ-ий дефлятор, тэдгээрийн ялгаа зэрэг ойлголтуудыг тайлбарлана. Хичээлийн гурав, дөрөв болон тавдугаар хэсэгт макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүдийн урт хугацааны төлөв байдлыг судална. Үүнд: эдийн засгийн бодит өсөлт, түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлс, хадгаламж, хөрөнгө оруулалт, ажилгүйдэл, мөнгө, мөнгөний үүрэг, төв банк, инфляц, инфляцын шалтгаан, инфляцын зардал болон нээлттэй эдийн засаг дахь макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдтэй танилцана. Макро эдийн засгийн урт хугацаанд судална гэдэг нь эдийн засаг тэнцвэртэй буюу хэвийн байдалд байгаа үеийг судлахыг хэлж байна. Үүнд: нийт эрэлт болон нийлүүлэлтийн загвар, эдийн засгийн хэлбэлзэл, түүний шалтгаан, макро эдийн засгийн тогтворжилт болон тогтворжуулах бодлогуудын тухай судална.
Энэ хичээлээр оюутан макро эдийн засгийн онолын урсгалууд, үндсэн ойлголтууд болон макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдтэй танилцана. Мөн түүнчлэн макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн хоорондын уялдаа холбоо, тэдгээрт нөлөөлөгч хүчин зүйлсүүдтэй танилцана.
Энэ хичээлээр эн тэргүүнд магадлал, статистикийн онолын түүхэн хөгжил, үндсэн ухагдахуунуудын талаарх ойлголтыг суралцагсдад өгч, арга зүй, хэрэглээг тайлбарлана. Улмаар статистик гэж юу болох, статистикийн төрлүүдийг дүрслэн тодорхойлох статистик (descriptive statistics) болон шинжилгээний статистик (inferential statistics) хэмээн хуваан авч үзнэ. Мөн хувьсагч гэж юу болох, түүний төрлүүд, тоо мэдээний төрөл, номиналь, ординал, интервал, харьцаа (ratio) байдлаар өгөгдсөн тоо мэдээний төрлүүдийг дэлгэрэнгүй үзнэ. Цаашилбал статистик мэдээг цуглуулах арга ажиллагаа буюу статистик ажиглалтыг авч үзэх бөгөөд нэлэнхүй ажиглалт, түүвэр ажиглалт, түүний төрлүүдийг үзнэ. Статистик ажиглалтаар цуглуулсан анхдагч мэдээллийг бүлэглэх, товчоолох, статистик хүснэгт, график байгуулах арга зүйтэй танилцна. Дараагийн бүлэгт тоо мэдээг дүрслэх, тодорхойлох тоон аргуудтай танилцна. Энд судалж байгаа үзэгдлийн эх олонлог, түүвэр олонлогийн дундаж, мод, медиан, далайц, дисперс, стандарт хазайлт, вариацын коэффициентийг тодорхойлох тухай авч үзэх бөгөөд их тооны хууль, Чебышевын теорем, тэнцэтгэл биш зэргийн үзнэ. Цаашилбал тоон мэдээг тодорхойлогч үзүүлэлтүүдийн хүрээнд квартил, децил, персентиль (хувиар илэрхийлсэн үзүүлэлт), тэдгээрийн график дүрслэл (сахлан диаграмм, тархалтын тэгш хэмийн, эгч байдлын коэффициент)-ийг үзнэ. Дараагийн бүлэгт магадлал гэж юу болох, магадлалыг тодорхойлох аргууд, магадлалын нэмэх, үржүүлэх дүрэм, Бейесийн теорем зэргийг үзнэ. Цаашилбал, санамсаргүй хэмжигдэхүүн гэж юу болох, түүний төрлүүд, тасралттай санамсаргүй хэмжигдэхүүний тархалтын хууль, тасралтгүй санамсаргүй хэмжигдэхүүний тархалтын функц, нягтын функц, санамсаргүй хэмжигдэхүүний дундаж, дисперс, стандарт хэлбэлзлийг тодорхойлох тухай авч үзнэ. Улмаар Бином тархалт, Гипергеометр тархалт, Пуассон (Poisson) тархалт, Ижил тархалт, Хэвийн тархалт, Стандарт хэвийн тархалтыг үзнэ. Дараагийн бүлэгт түүврийн арга зүй болон төвийн хязгаарын теоремыг үзнэ. Энд түүврийн арга зүй, түүврийн төрөл, түүврийн алдаа, түүврийн дунджийг үнэлэх, төвийн хязгаарын теорем зэргийг дэлгэрэнгүй үзнэ. Үүнээс гадна статистик үнэлгээний төрлүүд болох цэгэн үнэлгээ, интервал үзэлгээг үзэх бөгөөд их түүвэр, бага түүвэр гэж юу болох, түүврийн оновчтой хэмжээг тодорхойлох, цэгэн болон интервал үнэлгээний арга зүйтэй танилцна. Дараагийн бүлэгт статистик таамаглалын тухай үзэх бөгөөд энд статистик таамаглал гэж юу болох, таамаглалын шинжүүр (тест), статистик таамаглалын шинжүүрийн алхамууд, нэг талт болон хоёр талт шинжүүр, таамаглалын шинжүүрийн p утга (p-value) зэргийг үзхээс гадна эх олонлог болон түүврийн дундаж, дисперсийн тухай таамаглалыг шалгах, нэг болон хоёрдугаар төрлийн алдаа зэргийг үзнэ. Дараагийн бүлэгт хоёр түүврийн шинжүүрийг хамааралгүй болон хамааралтай тохиолдолд авч үзнэ. Үүний дараа дисперсийн шинжилгээний арга зүйг авч үзэх бөгөөд энд хи-квадрат тархалт, F тархалт, хоёр эх олонлогийн дисперсийг жиших, дисперсийн шинжилгээний таамаглал, дисперсийн шинжүүр (тест)-үүдийг үзнэ. Дараагийн бүлэгт корреляци болон регрессийн шинжилгээг үзэх бөгөөд энд хоёр хүчин зүйлийн болон олон хүчин зүйлийн корреляцийн коэффициентийг тооцох, корреляцийн коэффициентийн ач холбогдлыг шалгах, регрессийн шинжилгээ, түүний параметр үзэлгээг хийх, регрессийн шулууныг байгуулах, детерминацийн коэффициентийн тухай үзнэ. Хичээлийн дараагийн бүлэгт индексийн шинжилгээний аргыг нийгэм, эдийн засгийн судалгаа шинжилгээнд хэрэглэх тухай авч үзнэ. Сүүлийн бүлэгт статистикийн чанарын хяналтын шинжилгээ хийх арга зүйг үзнэ.
Статистикийн үндсэн ойлголттой танилцаж, бизнесийн судалгаанд статистик аргыг хэрэглэх үндсэн мэдлэгтэй болно. Бизнес, нийгмийн үзэгдлүүдийн талаарх тоо баримтыг хэрхэн эмхлэн цэгцэлж, ойлгомжтойгоор бусдад харуулах, статистик үзүүлэлтүүдийг хэрхэн тооцох, тооцсон үзүүлэлтүүдийг уншиж ойлгох чадвартай болохын зэрэгцээ олон статистик аргуудыг судласны үнлдсэн дээр тоо мэдээ, баримтанд тулгуурлан статистик ач холбогдол бүхий дүгнэлт, тайлбар хийх чадварт суралцах болно.
