Бидний тухай
Багш ажилтан
Хичээлээр хүний хөгжлийн тулгуур асуудал болох чадавх-боломжийг авч үзнэ. Чадавхийг хөгжүүлж, боломжийг бий болгох, тэдгээрт нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг судална. Мөн эдийн засгийн өсөлт, хүний хөгжлийн хоорондын харилцан хамаарлыг тайлбарлах бөгөөд өсөлтийн хэв маяг, ядууст үзүүлж буй нөлөөллийг авч үзнэ. Хүний хөгжлийн бодлого, стратегиуд, тэдгээрийг боловсруулах, хэрэгжүүлэх арга замыг судална. Мөн институциудын хүний хөгжлийн төлөөх үүрэг хариуцлагыг тайлбарлана. Оюутнууд хүний хөгжлийг хэмжих буй түгээмэл хэмжигдэхүүн тухайлбал, ХХИ, ЖХИ, ЖЭМХ, ХЯИ-ийг тооцох, баялгийн хуваарилалт, тэгш бус байдал, ажилгүйдэл, ядуурлыг шинжлэн дүгнэх, үр дүн үнэлэх, тайлбарлах арга барилд суралцана.
Хүний хөгжлийн тухай ойлголт, үзэл баримтлал, хүний чадавхид суурилсан хөгжлийн арга зам, хүний хөгжлийн хэмжүүрүүд, хөгжил дэх тэгш бус байдал, хүний аюулгүй байдал, хүний хөгжлийн төлөөх эдийн засгийн өсөлт, хүний хөгжлийн төлөөх макро болон микро түвшний бодлогууд, тэдгээрийн өвөрмөц байдлын талаар ойлголт, онолын мэдлэг эзэмшүүлнэ.
Уг хичээлээр хүн амын мэдээллийн эх үүсвэрүүдийг үнэлэх, засварлах арга техникүүд ялангуяа, Нэгдсэн Үндэсний байгууллагаас боловсруулсан хүн ам зүйн арга загваруудыг танилцуулна. Хүн амын дундах төрөлт, нас баралтыг шууд болон шууд бусаар тооцох арга техникүүд болон хүн амын загваруудыг ашиглана. Насжилтын хүснэгт, нас баралтын мэдээллийн чанарын үнэлгээ, нас баралтыг тооцох шууд бус аргуудыг танилцуулна. Хүн ам зүйн зарим нэгэн шууд аргуудыг мөн судална. АНУ-ын Тооллогын Товчооноос гаргасан хүн амын мэдээллийн шинжилгээний автомат хүснэгт PAS, НҮБ-ын нас баралтын шинжилгээний багц программ MORTPAK–г ашиглана.
Хүн амын төрөлт, нас баралтын мэдээллийг зохих эх үүсвэрүүдээс олж авах, мэдээллийн чанарыг үнэлэх, шулуутган засварлах, хүн амын мэдээллийн шинжилгээний автомат хүснэгтүүд, тусгайлсан програм ашиглан хүн ам зүйн үзүүлэлтүүдийг тооцож үр дүнг тайлбарлах, харьцуулж үнэлэн дүгнэх мэдлэг, чадварыг эзэмшүүлнэ.
Тус хичээлээр хүн амын загварын тухай ойлголт, тэдгээрийн төрөл хэлбэрүүд (стабил ба стационар хүн амын загвурууд, загвар насжилтын хүснэгтүүд гэх мэт), загвар хүн амын үүрэг, хэрэглээ (тоо мэдээллийг засварлах, үндсэн үзүүлэлтүүдийг тооцох, насжилт, гэрлэлт, ажиллах хүчний хүснэгтүүдийг зохиох гэх мэт)-г компютерийн програмууд ашиглан тооцоолох аргууд, мөн хүн амын загваруудыг төлөвлөлтөд, бусад тооцоо судалгаанд ашиглах талаар авч үзнэ
Хүн амын өсөлт, төрөлт, нас баралт, байршил, шилжих хөдөлгөөн, гэрлэлт, ажиллах хүчин зэрэг хүн ам зүйн үзэгдлүүдийн түвшин болон нас хүйсээрх хандлага, хэв маягийг тооцоолох загварууд, хэтийн тооцоон дахь хүн амын загваруудын хэрэглээ, тэдгээрийг компютерийн программуудаар хэрхэн гүйцэтгэх арга зүйг танилцуулна. Мөн хүн амын загваруудыг эдийн засаг, бизнес, нийгэм, санхүү, даатгалын тооцоо судалгаа болон бодлого, хөтөлбөрийн төлөвлөлт, үнэлгээнд хэрэглэх боломжуудын талаар мэдлэг, мэдээлэл олгоно.
Хичээлийн эхний хэсэгт төрөлтөд нөлөөлөгч нийгэм-эдийн засгийн хүчин зүйлс, төрөлтийн макро, микро түвшний онолууд, төрөлтийн шилжилт, нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн асуудлуудыг судална. Хоёр дахь хэсэгт хүн амын нас баралт, өвчлөлт, эрүүл мэндийн хүн ам зүйн аспектууд, эрүүл мэндийг тодорхойлогч нийгэм-эдийн засгийн хүчин зүйлс, нийгмийн тэгш бус байдал, хүйсийн ялгаатай байдал, орчны хүчин зүйлс, нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд, эпидемологийн шилжилт, амьдралын чанартай холбоотой эрүүл мэндийн асуудлууд зэргийг авч үзнэ. Мөн хичээлээр төрөлт, нас баралтын нийгмийн аспектуудыг (дүн шинжилгээ хийх, тайлбарлах, зарим бодлогын асуудлууд) судлана.
Хүн ам зүйн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг болох төрөлт, нас баралт, эрүүл мэнд, гэрлэлт, өрх, гэр бүлийн судалгааны үзүүлэлтүүдийг онолын болон практикийн хүрээнд судалж, төрөлт, нас баралтад нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тайлбарлах чадвар эзэмшүүлнэ.
Хүн амын шууд бус арга техникүүд; шууд бус аргуудын талаарх ойлголт, тодорхойлолт, арга техникийг ашиглах хэрэгцээ шаардлага, үндсэн зарчмууд; хүн амын нас-хүйсийн мэдээллийн чанарыг үнэлэх шууд бус техникүүд; төрөлтийг тооцох шууд бус аргууд; нас баралтын шууд бус тооцооллууд; шилжих хөдөлгөөнийг шууд бусаар тооцоолох аргууд; хүн ам зүйн олон шатат загварууд
Энэхүү хичээлийн гол зорилго нь хүн ам зүйн шинжилгээний шууд бус арга техник ашиглах арга зүйд суралцуулна. Хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлтүүд төрөлт, нас баралт, шилжих хөдөлгөөний тоо мэдээлэл хангалтгүй, бэлэн байгаа ч чанаргүй үед шууд бус техник ашиглан тооцох аргачлалыг судална. Хүн ам зүйн шилжилтийн онолд тулгуурлан хүн ам зүйд гарч буй өөрчлөлтүүдийг олон шатат загварын тусламжтайгаар тооцох аргад суралцана
Төрөлт, нас баралт нь хүн ам зүйн судалгаанд томоохон үүрэг гүйцэтгэдэг судалгааны чиглэлүүд юм. Төрөлт, нас баралт нь хүн амын ердийн өсөлтийг тодорхойлох ба хүн амын тоо хэмжээнд нөлөөлөөд зогсохгүй нас, хүйсийн бүтцэд нөлөөлдөг. Төрөлтийн шинжилгээ нь төрөлтийн талаарх тоо мэдээлэл, төрөлтийн үндсэн үзүүлэлтүүд, хэмжүүр, стандарчлал хийх арга, төрөлтийн дараалал тооцох арга техникүүдийг багтаадаг. Түүнчлэн нөхөн үржихүй болон үелрэл хэмжээст үзүүлэлтийг тооцох арга аргачлалыг хамруулна. Нас баралтын шинжилгээнд хүн амын нас баралт, эрүүл мэнд, хүйс, насны бүлэг дэх нас баралтын хүн ам зүйн болон нийгэм эдийн засгийн ялгаатай байдлын талаар авч үзнэ. Нас баралтын шинжилгээ нь нас баралтын талаарх тоо мэдээлэл, нас баралтын үндсэн үзүүлэлт, хэмжүүр болон стандарчлал хийх арга техникүүдийг багтаадаг. Түүнчлэн дундаж наслалт, насжилтын хүснэгт зохиох арга техникийг авч үзнэ. Төрөлт, нас баралтын шинжилгээ нь хүн ам зүйн мэдээллийн эх үүсвэр, хэмжүүр, арга аргачлалыг ашиглан хүн ам зүйн хүчин зүйлсийн түвшин, хандлага, өөрчлөлтийг судална.
Хүн ам зүйн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг болох төрөлт, эрүүл мэнд, нас баралтын үндсэн үзүүлэлтүүдийг тооцох, үр дүнг тайлбарлах, тэдгээрийн хэрэглээ, төрөлт, нас баралтын ялгавартай байдалд дүн шинжилгээ хийх, харьцуулж үнэлэн дүгнэх арга зүйд сургана.
Нийгэм-эдийн засгийн тулгамдсан асуудал тодорхойлох, судалгааны асуудал дэвшүүлэх, судалгаа, судалгааны үндсэн элементүүд, судалгааны төрлүүд, судалгаа хийх үе шатууд, онол-судалгааны тойм үнэлгээ хийх, судалгааны төсөл боловсруулах арга зүй, тоон ба чанарын аргачлал, судалгааны мэдээлэл цуглуулах аргууд, судалгааны үр дүнг унших, тайлагнах арга зүй, судалгааны ажлыг төлөвлөх, гүйцэтгэх арга зүй.
Хүн ам, нийгэм, эдийн засгийн үзэгдэл үйл явцыг судлах судалгааны аргууд, тоон болон чанарын судалгааны ерөнхий аргачлал, судалгааны төсөл боловсруулах, судалгааг төлөвлөх үе шатны тухай мэдлэг, арга зүйтэй танилцана.Өөрсдийн сонгосон сэдвийн хүрээнд тоон болон чанарын судалгааны аргачлалын аль нэгийг сонгон, гүнзгийрүүлсэн байдлаар тухайн арга зүй, аргачлалтай дэлгэрэнгүй танилцаж, онолын мэдлэгээ ашиглан Монгол улсын нийгэм-эдийн засгийн тулгамдсан асуудлын хүрээнд судалгааны сэдэв сонгон, онол судалгааны тойм хийх, төсөл боловсруулах, бичил судалгаа явуулах зэрэг бие даах ажлыг гүйцэтгэнэ.
Жендэрийн тухай ойлголт, ухагдахуун, жендэрийн үүрэг, жендэрийн харилцан хамаарал, жендэрийн тэгш байдал, жендэр ба соёл, жендэрийн үзэл баримтлал, жендэрийн статистик, дүн шинжилгээ, жендэрийн мэдрэмжтэй бодлого, төсөл хөтөлбөр, төсвийн талаар авч үзнэ. Хичээлээр эдийн засаг, нийгэм, улс төр дэх жендэрийн тэнцвэргүй байдлыг талаар болон нөхөн үржихүй, олон нийтийн хүрээн дэх жендэрийн ажил, үүргийн хуваарилалтыг судална.
Нийгмийн хөгжил эмэгтэй, эрэгтэй хүмүүст хэрхэн ялгаатай нөлөөлж буйг системчилсэн аргачлалаар судлах арга зүй, жендэрт суурилсан ижил болон ялгаатай, тэгш болон тэгш бус байдлын цар хүрээг шинжлэх онолын мэдлэг эзэмшүүлнэ.
