Бидний тухай
Багш ажилтан
Эконометрикийн сонгодог регрессийн шинжилгээний энгийн түвшний онолын асуудлууд болон бодит тоон өгөгдөлтэй ажиллах практик асуудлуудыг хамарна. Лекцийн хичээлээр онолын асуудлуудыг танилцуулах бол семинарын хичээлээр бодит тоон өгөгдлүүдийн дээр онолын хичээлээр үзсэн ойлголтуудыг бататгах, ашиглах ажлуудыг танилцуулна. Семинарын хичээлийн өөр нэг зорилго нь компьютер дээр эконометрик, статистикийн STATA, Eviews, R (аль нэгийг сонгох) программ хангамжийг ашиглан шинжилгээ хийх арга зүйд төвлөрнө. Лекцийн хичээл дараах үндсэн 4 онолын бүлгийг хамарна. Үүнд: 1. Эконометрикийн үндсэн асуудлууд ба Статистикийн суурь ойлголтууд 2. Энгийн регрессийн шинжилгээ 3. Олон хувьсагчийн регрессийн шинжилгээ 4. Регрессийн шинжилгээнд учрах хүндрэл, алдаанууд, өргөтгөлүүд. Эхний хэсэгт эконометрикийн үүсэл, хөгжил, бүтэц, судлагдахуун болон үндсэн арга аргачлалын тухай танилцуулна. Мөн эконометрикийн шинжилгээнд түлхүү ашиглагддаг статистикийн суурь ойлголтууд болох санамсаргүй хэмжигдэхүүн; түүний магадлалын тархалт, хэлбэрүүд; хүлээлт; цэгэн болон интервал үнэлгээ; эх олонлогийн параметр дээрх таамаглал шалгах процедур зэргийг сэргээн үзнэ. Хоёрдугаар хэсгээр нэг тайлбарлагч хувьсагчтай регрессийн шинжилгээний арга аргачлалыг танилцуулна. Ингэхдээ, эдийн засгийн онолын болон статистик загвар, сонгодог регрессийн таамаглалууд, загварын параметрүүдийг үнэлэх ХБКА-ыг тодорхойлно. Үүний дараагаар регрессийн таамаглалууд биелж байх үеийн үнэлэгчдийн түүврийн шинж чанаруудыг тодорхойлж, Гаусс-Марковын теорем болон статистик дүгнэлтүүд, таамаглал шалгах, интервал үнэлгээг хэрхэн хийх аргын талаар үзнэ. Энэ хэсгийн төгсгөлд регрессийн тэгшитгэлийн үнэлгээний үр дүнг хэрхэн илтгэх болон тэгшитгэлийн хэлбэрийг хэрхэн зөв сонгох талаар үзнэ. Гуравдугаар буюу олон хувьсагчийн регрессийн шинжилгээний хэсэгт өмнө үзсэн энгийн регрессийн шинжилгээнд тодорхойлсон үндсэн ойлголтууд дээрээ үндэслэн олон тайлбарлагч хувьсагчтай тохиолдолд регрессийн шинжилгээг хэрхэн гүйцэтгэх талаар үзнэ. Олон хувьсагчийн регрессийн загварыг хэрхэн тодорхойлох, таамаглал болон статистик дүгнэлтүүдийг хэрхэн өргөжүүлэх, тэдгээрийн үндсэн шинж чанаруудыг авч үзнэ. Үүнээс гадна, регрессийн шинжилгээнд түүврийн бус мэдээллийг хэрхэн үр ашигтайгаар ашиглах, статистик загварын тодорхойлолтыг статистик тестээр шалгах, улмаар яаж сайжруулж болох талаар үзнэ. Сүүлийн буюу дөрөвдүгээр хэсэгт, өмнөх хичээлүүдээр үзсэн сонгодог регрессийн шинжилгээнд учирч болох хүндрэлүүд болон үнэлгээг сайжруулах бусад нэмэлт техникүүдтэй танилцана. Чанарын үзүүлэлтүүдийг регрессийн шинжилгээнд оруулахад түгээмэл хэрэглэгддэг “Dummy” хувьсагчийн аргатай танилцах бол олон тайлбарлагч хувьсагчтай регрессийн шинжилгээнд үүсэж болдог “Multicollinearity” асуудал болон сонгодог регрессийн 3 ба 4-р таамаглалууд зөрчигдсөн үед үүсдэг “Heteroskedasticity”, “Autocorrelation” асуудлууд гэж юу болох тэдгээрийн үр дагавар, хэрхэн засах талаар үзнэ. Үүнээс гадна, загварын тодорхойлолт болон тоон өгөгдлийн шинж чанараас үүсдэг “Omitted Variable Problem” болон “Measurement Error Problem” асуудлуудыг авч үзнэ.
Оюутнуудад эконометрикийн сонгодог регрессийн шинжилгээний суурь онолуудыг танилцуулж, бодит тоон өгөгдөл ашиглан эдийн засгийн тоон шинжилгээг орчин үеийн хэрэглээний программ ашиглан хийх арга барилд сургах.
Энэхүү хичээлээр статистикийн үндсэн ойлголтууд, дескриптив статистикуудыг хэрхэн тооцох, тайлбарлах, төвийн хандлага, хэлбэлзлийн үзүүлэлтүүдийг хэрхэн тооцох, тайлбарлах, хэвийн тархалттай танилцаж, улмаар түүвэрлэлтийн тархалтын тухай судална. Эдгээр агуулгад тулгуурлан түүврийн мэдээлэлд үндэслэн эх олонлогийн параметрийг үнэлэх, таамаглал шалгах тухай судлаж, цаашлаад дисперсийн шинжилгээ, корреляцийн шинжилгээ, параметрийн бус аргуудыг авч үзнэ. Статистикийн аргуудыг нийгмийн салбарын датанд хэрэглэх практик дасгалуудыг Excel, SPSS программыг ашиглан ажиллана.
Магадлалын онол, математик статистикийн үндсэн ойлголттой танилцаж нийгмийн судалгаанд статистик аргуудыг хэрэглэх мэдлэгтэй болно. Нийгмийн үзэгдлүүдийн талаарх статистик үзүүлэлтүүдийг хэрхэн тооцдог, тэдгээр тоо мэдээллийг уншиж ойлгох, тоо баримттай ажиллах, баримтанд тулгуурлан статистик ач холбогдол бүхий дүгнэлт, тайлбар хийж, үр дүнгээ хэрэглэх чадварт суралцана.
Энэхүү хичээлээр магадлал, математик статистикийн үндсэн ойлголтууд, арга зүйг хэрэглэх нөхцөлийн хамт тайлбарлан таниулна. Хичээлийн эхэнд магадлалын үндсэн ойлголтууд, санамсаргүй хувьсагч, түүний магадлалын тархалтууд болон математик дундаж, дисперс, моментууд зэрэг тодорхойлогч тоон үзүүлэлтүүдийг авч үзнэ. Цаашлаад математик статистикийн үндсэн ухагдахуунуудтай танилцаж, төвийн хязгаарын теорем, үнэлэгч, үнэлэгчийн чанар, түүвэрлэлтийн тархалт болон түүвэр судалгаа /туршилтын үр дүнд гарган авсан тоон мэдээллийг ашиглан эх олонлогийн үл мэдэгдэх параметрийн үнэлэлтийг хийх цэгэн болон интервал үнэлгээний аргууд, мөн статистик таамаглал дэвшүүлэн шалгах талаар дэлгэрүүлэн судална.
Статистик программ ашиглаад магадлал, математик статистикийн онол, арга зүйд тулгуурлан нийгэм-эдийн засгийн өгөгдөлд статистик боловсруулалт, дүн шинжилгээ хийж, бодит асуудлуудад шинжлэх ухааны үндэслэлтэй дүгнэлт гаргах ур чадварыг эзэмшүүлэх
Энэ хичээлээр эн тэргүүнд магадлал, статистикийн онолын түүхэн хөгжил, үндсэн ухагдахуунуудын талаарх ойлголтыг суралцагсдад өгч, арга зүй, хэрэглээг тайлбарлана. Улмаар статистик гэж юу болох, статистикийн төрлүүдийг дүрслэн тодорхойлох статистик (descriptive statistics) болон шинжилгээний статистик (inferential statistics) хэмээн хуваан авч үзнэ. Мөн хувьсагч гэж юу болох, түүний төрлүүд, тоо мэдээний төрөл, номиналь, ординал, интервал, харьцаа (ratio) байдлаар өгөгдсөн тоо мэдээний төрлүүдийг дэлгэрэнгүй үзнэ. Цаашилбал статистик мэдээг цуглуулах арга ажиллагаа буюу статистик ажиглалтыг авч үзэх бөгөөд нэлэнхүй ажиглалт, түүвэр ажиглалт, түүний төрлүүдийг үзнэ. Статистик ажиглалтаар цуглуулсан анхдагч мэдээллийг бүлэглэх, товчоолох, статистик хүснэгт, график байгуулах арга зүйтэй танилцна. Дараагийн бүлэгт тоо мэдээг дүрслэх, тодорхойлох тоон аргуудтай танилцна. Энд судалж байгаа үзэгдлийн эх олонлог, түүвэр олонлогийн дундаж, мод, медиан, далайц, дисперс, стандарт хазайлт, вариацын коэффициентийг тодорхойлох тухай авч үзэх бөгөөд их тооны хууль, Чебышевын теорем, тэнцэтгэл биш зэргийн үзнэ. Цаашилбал тоон мэдээг тодорхойлогч үзүүлэлтүүдийн хүрээнд квартил, децил, персентиль (хувиар илэрхийлсэн үзүүлэлт), тэдгээрийн график дүрслэл (сахлан диаграмм, тархалтын тэгш хэмийн, эгч байдлын коэффициент)-ийг үзнэ. Дараагийн бүлэгт магадлал гэж юу болох, магадлалыг тодорхойлох аргууд, магадлалын нэмэх, үржүүлэх дүрэм, Бейесийн теорем зэргийг үзнэ. Цаашилбал, санамсаргүй хэмжигдэхүүн гэж юу болох, түүний төрлүүд, тасралттай санамсаргүй хэмжигдэхүүний тархалтын хууль, тасралтгүй санамсаргүй хэмжигдэхүүний тархалтын функц, нягтын функц, санамсаргүй хэмжигдэхүүний дундаж, дисперс, стандарт хэлбэлзлийг тодорхойлох тухай авч үзнэ. Улмаар Бином тархалт, Гипергеометр тархалт, Пуассон (Poisson) тархалт, Ижил тархалт, Хэвийн тархалт, Стандарт хэвийн тархалтыг үзнэ. Дараагийн бүлэгт түүврийн арга зүй болон төвийн хязгаарын теоремыг үзнэ. Энд түүврийн арга зүй, түүврийн төрөл, түүврийн алдаа, түүврийн дунджийг үнэлэх, төвийн хязгаарын теорем зэргийг дэлгэрэнгүй үзнэ. Үүнээс гадна статистик үнэлгээний төрлүүд болох цэгэн үнэлгээ, интервал үзэлгээг үзэх бөгөөд их түүвэр, бага түүвэр гэж юу болох, түүврийн оновчтой хэмжээг тодорхойлох, цэгэн болон интервал үнэлгээний арга зүйтэй танилцна. Дараагийн бүлэгт статистик таамаглалын тухай үзэх бөгөөд энд статистик таамаглал гэж юу болох, таамаглалын шинжүүр (тест), статистик таамаглалын шинжүүрийн алхамууд, нэг талт болон хоёр талт шинжүүр, таамаглалын шинжүүрийн p утга (p-value) зэргийг үзхээс гадна эх олонлог болон түүврийн дундаж, дисперсийн тухай таамаглалыг шалгах, нэг болон хоёрдугаар төрлийн алдаа зэргийг үзнэ. Дараагийн бүлэгт хоёр түүврийн шинжүүрийг хамааралгүй болон хамааралтай тохиолдолд авч үзнэ. Үүний дараа дисперсийн шинжилгээний арга зүйг авч үзэх бөгөөд энд хи-квадрат тархалт, F тархалт, хоёр эх олонлогийн дисперсийг жиших, дисперсийн шинжилгээний таамаглал, дисперсийн шинжүүр (тест)-үүдийг үзнэ. Дараагийн бүлэгт корреляци болон регрессийн шинжилгээг үзэх бөгөөд энд хоёр хүчин зүйлийн болон олон хүчин зүйлийн корреляцийн коэффициентийг тооцох, корреляцийн коэффициентийн ач холбогдлыг шалгах, регрессийн шинжилгээ, түүний параметр үзэлгээг хийх, регрессийн шулууныг байгуулах, детерминацийн коэффициентийн тухай үзнэ. Хичээлийн дараагийн бүлэгт индексийн шинжилгээний аргыг нийгэм, эдийн засгийн судалгаа шинжилгээнд хэрэглэх тухай авч үзнэ. Сүүлийн бүлэгт статистикийн чанарын хяналтын шинжилгээ хийх арга зүйг үзнэ.
Статистикийн үндсэн ойлголттой танилцаж, бизнесийн судалгаанд статистик аргыг хэрэглэх үндсэн мэдлэгтэй болно. Бизнес, нийгмийн үзэгдлүүдийн талаарх тоо баримтыг хэрхэн эмхлэн цэгцэлж, ойлгомжтойгоор бусдад харуулах, статистик үзүүлэлтүүдийг хэрхэн тооцох, тооцсон үзүүлэлтүүдийг уншиж ойлгох чадвартай болохын зэрэгцээ олон статистик аргуудыг судласны үнлдсэн дээр тоо мэдээ, баримтанд тулгуурлан статистик ач холбогдол бүхий дүгнэлт, тайлбар хийх чадварт суралцах болно.
