Бидний тухай
Багш ажилтан
Хүн амын шилжилт хөдөлгөөн, хотжилтын талаарх үндсэн ойлголт, тодорхойлолтууд; шилжилт хөдөлгөөн, хотжилтын түвшин, чиг хандлагыг тодорхойлох үндсэн үзүүлэлтүүд, тэдгээрийг тооцох аргууд; шилжилт хөдөлгөөний төрөл (гадаад ба дотоод шилжилт хөдөлгөөн), хэлбэр (сайн дурын, албадан, дүрвэгсэд, цагаачлал); урсгал чиглэл; шалтгаан ба үр дагавар; шилжилтийн шийдвэр гаргалт; шилжилт хөдөлгөөний ялгавартай байдал; шилжилт хөдөлгөөний онолууд; хүн амын байршилт, тархалт, хүн амын байршилт, тархалтын хэмжүүрүүд; хот, хотын үүсэл, хөгжил; хотжилтын шалтгаан, үр дагавар; хөгжингүй ба хөгжиж буй орнуудын хүн амын шилжилт хөдөлгөөн, хотжилтын түвшин, чиг хандлага, Монгол Улсын хүн амын шилжилт хөдөлгөөн, хотжилт, хүн амын байршилт, тархалтын байдал, чиг хандлага
ХХүн амын өсөлт, өөрчлөлтийн нэг бүрэлдэхүүн хэсэг болох шилжилт хөдөлгөөний талаарх онолын суурь мэдлэг олгож, шилжилт хөдөлгөөн, хотжилт, хүн амын байршилт тархалтын хүн ам зүй, нийгэм, эдийн засаг, газар зүй, байгаль орчны асуудлууд хоорондын харилцан хамаарлыг шинжлэх, тайлбарлах, нэгтгэн дүгнэх арга зүйд суралцуулна.
Хичээлээр хүн амын өсөлт, хүн ам ба хөгжлийн харилцан хамаарал, түүний шалтгаан, үр дагаврыг тайлбарладаг суурь үзэл баримтлал болон онолуудын талаар дэлгэрэнгүй судалж, уг онолууд хөгжлийн түүхэн цаг хугацаанд дэлхийн улс орнуудын хүн ам ба хөгжлийн практик асуудал, хандлагуудыг тайлбарлаж буйг төрөл бүрийн кейс жишээ, баримтуудад үндэслэн хэлэлцэнэ. Мөн дэлхийн улс орнууд, бүс нутгууд дахь хүн амын өсөлтийн хандлага, хүн ам зүйн өөрчлөлт, шилжилт, тэдгээрийн онцлог, ялгааг хүн ам зүйн шилжилтийн онолд тулгуурлан тайлбарлана. Эцэст нь хүн ам ба хөгжлийн асуудлаарх олон улсын бага хурлууд, олон улсын хөгжлийн бодлого, хөтөлбөрүүдэд хүн амын асуудлыг тусгасан талаар авч үзнэ.
Хүн ам зүй, хүн ам судлалын үндсэн судлагдахуун, суурь ойлголтууд, хүн ам ба хөгжлийн үндсэн асуудлуудын харилцан хамаарал, уялдаа холбоо, хүн амын өсөлт, өөрчлөлтийн талаарх эртний болон орчин үеийн онол, үзэл баримтлалууд болон дэлхийн ба улс орнуудын хүн амын өсөлт өөрчлөлт, түүний чиг хандлагын талаарх ерөнхий мэдлэг олгоно.
Энэхүү хичээл нь хоёр үндсэн хэсэгтэй. Үүнд: Хүн амын өсөлт, бүтэц: Хүн амын өсөлтийн тухай ойлголт, хүн амын өсөлтийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд, өсөлтийн хандлагууд, хүн амын бүтцийн шинжилгээ, хүн амын тоо мэдээллийн эх үүсвэр, мэдээллийн чанарын үнэлгээний аргууд, хүн амын өсөлтийн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг болох төрөлт, нас баралт, шилжих хөдөлгөөний өсөлт, өөрчлөлтийг тооцох үндсэн арга техникүүд. Хүн амын хэтийн тооцоо: Хэтийн тооцооны зорилго, ач холбогдол, үндэсний болон бүс нутгийн хүн амын хэтийн тооцооны аргууд (математик, бүрэлдэхүүний, харьцааны гэх мэт), хэт бага хүн ам бүхий газар нутгийн хэтийн тооцоо хийх аргачлал, хэтийн тооцооны багц програм хангамжууд (PEOPLE, PAS, EXCEL, MODULE, MORTPAK, PROJCT, SPECTRUM гэх мэт), хэтийн тооцооны хэрэглээ (нийгэм, эдийн засгийн салбарын хэтийн төлвийг тодорхойлоход хэрэглэх гэх мэт)
Хүн амын өсөлт, бүтцийн шинжилгээ, хүн амын тоо мэдээллийн эх үүсвэр, мэдээллийн чанарын үнэлгээ, хүн амын хэтийн тооцоо, хэтийн төлөв байдлыг тодорхойлох онол арга зүйд суралцуулна.
Энэхүү хичээлээр дэлхийн улс орнуудын хүн амын ялгавартай байдал, хүн амын өөрчлөлт, шилжилтүүд (нас баралт, эрүүл мэнд, төрөлт, шилжих хөдөлгөөн, хотжилт, өрх гэр бүлийн бүтэц болон насны бүтцийн шилжилтүүд); хүн амын өсөлт, өөрчлөлт, ялгавартай байдлыг тайлбарладаг шинжлэх ухааны суурь онолууд (эртний, Мальтусын өмнөх үеийн, Мальтусын, нео-Мальтусын, Марксын, Хүн ам зүйн шилжилтийн гэх мэт); хүн амын онолуудад үндэслэн практик дахь хүн ам ба нийгэм, эдийн засаг, хүрээлэн буй орчны харилцан хамаарал, нөлөөллийн асуудлуудыг тайлбарлах талаар авч үзнэ.
Тус хичээл нь суралцагчдад аливаа хүн амын өөрчлөлт шилжилтүүд, тэдгээрийн учир шалтгаан болон нийгэм, хүн ам зүй, эдийн засаг, хүрээлэн буй орчинд үзүүлдэг нөлөөг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр ойлгож, тайлбарлах онолын мэдлэг, чадвар олгох зорилготой. Уг мэдлэгээ төрөл бүрийн салбарын бодлого, хөтөлбөрийн төлөвлөлт, шийдвэр гаргалтад болон судалгаа шинжилгээний зорилгоор ашиглах боломжтой.
Хүн ам, хөгжлийн талаарх бодлого, хөтөлбөр боловсруулах, хэрэгжилтийг хянах, үнэлэх: Төрөлтийг дэмжих ба хязгаарлах бодлогууд, хүн амын нас баралтад нөлөөлөх эрүүл мэндийн бодлого, гадаад ба дотоод шилжих хөдөлгөөний талаарх бодлогууд, нийгмийн бүлгүүд, эмзэг бүлгийн хүн ам, тэдгээрийн талаар авч хэрэгжүүлэх төрийн бодлого, хөтөлбөр боловсруулах, бодлогын хэрэгжилтийн хяналт, шинжилгээ, түүний төрлүүд, хяналт, үнэлгээ хийх арга зүй, шилдэг туршлага, сургамж
Хүн ам, хөгжлийн асуудлууд болох болох төрөлт, нас баралт, шилжих хөдөлгөөн, жендэр, нийгмийн бүлгүүдийн асуудлаарх бодлого, хөтөлбөрүүдийн хяналт шинжилгээ, үнэлгээ хийх арга зүй, аргачлалтай танилцуулна.
Хүн ам зүйн өөрчлөлт, хүн ам зүйн ногдол ашиг (demographic dividends), хүн амын насжилт, хадгаламж, тэтгэврийн шийдвэр, хүмүүн капитал дахь хөрөнгө оруулалт, хуримтлал, хүн амын насжилтын хүн ам зүй, эдийн засаг, нийгмийн үр нөлөө, насжилтын онолууд; нийгмийн бүлгүүд (хүүхэд, залуучууд, эмэгтэйчүүд, ахмад настан, зорилтот бүлэг, эрсдэлт бүлэг), нийгмийн бүлгүүдийн онцлог хэрэгцээ, нийгмийн бүлгүүдэд чиглэсэн үйлчилгээ; нийгмийн хамгаалал, түүний үүрэг, онцлог, төрлүүд, дэлхийн улс орнуудын болон Монголын нийгмийн хамгааллын тогтолцоо, нийгмийн хамгааллын хөтөлбөрүүд; боловсролын хүн ам зүй, боловсролын үндсэн үзүүлэлтүүд, хүн амын үзэгдлүүдийн боловсрол дах үр нөлөө/үр дагавар; ажиллах хүчний хүн ам зүй, хөдөлмөрийн зах зээлийн үндсэн үзүүлэлтүүд, хүн амын өсөлтийн хөдөлмөрийн зах зээл дэх үр нөлөө; хүн амын амьжиргаа, ядуурлын үзүүлэлтүүд, хүн амын амьжиргааг дэмжих стартегиуд; бүс, орон нутгийн хөгжлийн үзүүлэлтүүд, тэдгээрийг тооцох аргачлал, Монгол улсын орон нутгийн хөгжлийн индекс, зорилго, хэрэглээ; Монгол улсын нийгмийн үзүүлэлтүүдийн өнөөгийн байдал, цаашдын хандлага.
Хүн ам зүйн үзэгдэл, үйл явцын үр дүнгийн нийгэм (тухайлбал, хүн амын насжилт, хадгаламж, хөрөнгө оруулалт, хөдөлмөрийн бүтээмж, боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт, ядуурал, амьжиргааны түвшин, нийгмийн бүлгүүд, нийгмийн хамгаалал)-д үзүүлэх үр нөлөөг шинжлэн дүгнэх, тайлбарлах онолын ба практик мэдлэг, арга зүйг эзэмшүүлнэ.
Хүн амын байршил тархалт нь шилжих хөдөлгөөний чиглэл, урсгалтай салшгүй холбоотой бөгөөд шилжих хөдөлгөөн нь бүс нутгийн хөгжлөөс шууд хамаарна. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлого, үзэл баримтлал гэдэгт ихэвчлэн эдийн засгийн үйл ажиллагаа явуулах нутаг дэвсгэр, хүн амын байршилтай холбогдуулан төр засгаас авч хэрэгжүүлж буй зохицуулалтын арга хэмжээг ойлгодог. Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын зорилгыг бүс нутгийн нөөцийг үр ашигтай хуаарилж, үндэсний болон тухайн бүс нутгийн үйлдвэрлэлийн үр ашгийг дээшлүүлэх ашиг сонирхолын оновчтой хослол гэж ойлгож болно. Энэхүү бодлого нь маш олон төрлийн зорилт, зорилгын нийлбэр цогц байдаг бөгөөд тухайн улс, бүс нутгийн байдалд зохицсон хэдэн ч хувилбартай байж болно. Аливаа улс орнуудад хэрэгжүүлж ирсэн бодлогын нийтлэг хандлага нь эдийн засаг, нийгмийн, дэд бүтцийн хөгжлийг ойролцоо түвшинд хүргэх замаар хүн амынхаа амьдрах, ажил эрхлэх, эрүүл мэндийг хамгаалах нөхцлийг нутаг дэвсгэрийн нийт хэмжээнд харьцангуй жигд бүрдүүлэх явдал юм. Бүс нутгийн хөгжил нь эдийн засгийн, засаг захиргааны, удирдлагын, эрх зүйн гэсэн зарчмуудтай байдаг. Бүс нутгийн хөгжлийн хүчин зүйлст үйлдвэрлэл, нөөц, нийгэм, улс төрийн цогц хүчин зүйлүүд орно. Бүсчлэлийг тогтооход эдгээр хүчин зүйлсийг нэг бүрчлэн анхаарах хэрэгтэй. Бүсчлэлийн хэлбэрийн түгээмэл нь засаг захиргааны ангилал юм. Засаг захиргааны нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хуваарилалт нь бүсчлэлийн хэлбэрийг оновчтой сонгон тогтоох нэг нөхцөл болдог. Зарим улс орнуудад төлөвлөлтийн бүсчлэл гэдгийг өргөн хэрэглэдэг. Энэ нь хуучин засаг захиргааны хуваарийг өөрчлөхгүйгээр шинэ бүсүүдийг бий болгох явдал юм. Эдийн засгийн бүсчлэл гэдэг нь засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн хуваарийг өөрчилж, бүсчилсэн хөгжлийн шаардлагыг илүү бодитой тусгасан нутаг дэвсгэрийн шинэ зохион байгуулалтаар солих үйл явц юм.
Энэхүү хичээлээр хүн амын тоо, түүний өсөлт, байршил тархалт, бүс нутгийн хөгжлийг тодорхойлох арга зүй, хүн амын байршил ба бүс нутгийн хөгжлийн хоорондын хамаарал, түүнтэй холбоотой үндсэн асуудлууд, бүс нутгийн хөгжлийн төлөвлөлтийн түүхэн болон орчин цагийн ойлголт, хандлага, бусад улс орнуудын туршлагын талаарх үндсэн мэдлэгийг олгож, тухайн сэдвийн хүрээнд шинжлэх ухааны судалгаа, шинжилгээний ажил хийх, аливаа асуудлыг дэвшүүлэн, шийдэл олох дадал эзэмшүүлнэ.
Бизнес ба хүн ам зүй хоорондын хамаарал; хэрэглэгчийн зах зээлийн бүтэц, шинж чанарыг тодорхойлоход хүн ам зүйг ашиглах; бизнес үйлдвэрлэлийг байршуулах, бүтээгдэхүүн үйлчилгээг борлуулах үйл явцад хүн ам зүйг ашиглах; хэрэглэгчдийн сегментчлэл ба хүн ам зүй;
Хүн ам зүйн өөрчлөлтүүдийн бизнесийн орчинд үзүүлэх үр нөлөө, хүн ам зүйг зах зээл, бизнесийн шийдвэр гаргах үйл явцад ашиглах, бизнесийн байгууллагууд хүн ам зүйг хэрэглэх, бизнесийн үйл ажиллагааны хүн ам зүйд үзүүлэх үр нөлөөний талаар судлана.
