Бидний тухай
Багш ажилтан
1. Төслийн нэр: МУИС – МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ТОЛЬ БИЧИГ 2. Хугацаа: 2025 оны 2-р сарын 10-ны өдрөөс 2025 оны 12-р сарын 20-ны өдөр 3. Гүйцэтгэх үндэслэл, шаардлага МУИС-ийн Стратеги төлөвлөгөөний стратегийн тэргүүлэх чиглэлийн 4 дүгээрт “Нийгэмд мэдлэгээр манлайлж, нийгмийн хөгжлийн түүчээ байна” гэж заасныг үндэслэн энэхүү төслийг боловсруулав. Монгол Улсын Их Хурлын 2020 оны 52 дугаар тогтоолоор баталсан “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын хүрээнд 2021-2030 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны 1-р зорилтын 1.3.1 дэх заалтад “Дэлхийн шинжлэх ухаан, техник, технологийн нэршил, нэр томьёог монгол хэлэнд нутагшуулан баяжуулах, мэдлэг шингэсэн монгол хэлний үгсийн санг бий болгох ажлыг тогтмолжуулж, хялбаршуулсан болон шинжлэх ухааны салбар бүрийн мэргэжлийн нэр томьёоны толь боловсруулан, цахим хэлбэрээр түгээж, нийтийн хэрэглээнд нэвтрүүлнэ” гэж заасан бөгөөд МУИС нь нийгмийн хөгжлийн суурь асуудлаар сургалт, судалгааны ажлыг тогтвортой эрхэлж, эрдэм мэдлэгийг түгээн дэлгэрүүлэх эрхэм зорилготой эрдмийн байгууллага болохын хувьд Монгол Улсын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтөд туссан тус заалтыг манлайлан хэрэгжүүлэх үүрэгтэй юм. Монгол хэлний тайлбар толь бичиг нь олон зуун жилийн уламжлалтай, хэд хэдэн удаа шинэчлэгдэн баяжиж хэвлэгдсэн боловч үгийн тайлбар нэлээд хэмжээгээр дамжин хуулагдсаар ирсэн боловч шинжлэх ухааны орчин үеийн ололт амжилтыг тусгах, академик мэдлэг шингээх, үг хэллэг, нэр томьёог тодорхой ойлгомжтой тайлбарлах талаар зохих хэмжээний учир дутагдалтай явж ирсэн байна. Тиймээс орчин үеийн тайлбар толь бичигт тавигддаг шаардлагуудыг хангасан, үнэн зөв, өргөн цар хүрээтэй, системтэй, тодорхой, ойлгомжтой найруулга бүхий тайлбартай, өнөө цагийн хэрэглэгчийн хэрэгцээнд бүрэн нийцсэн МУИС – Монгол хэлний тайлбар толь бичгийг бүтээх зүй ёсны шаардлага бидэнд тавигдсан болно. 4. Төслийн зорилго, зорилт Монгол хэлний идэвхтэй хэрэглээний 30,000 үгийн утга ба хэрэглээний талаар нарийвчилсан, үнэн зөв тайлбар бүхий мэдлэгийн эх сурвалжийг бүтээнэ. Энэхүү зорилгын хүрээнд дараах зорилтуудыг дэвшүүлэв. Үүнд: Орчин цагийн монгол хэлний идэвхтэй хэрэглээний үгсийг хэрэглээний давтамж дээр нь үндэслэн сонгож, тэдгээрийн утга, хэрэглээ, гарал үүсэл, найруулга зүйн онцлогийг тодорхойлох; Орчин үеийн академик мэдлэгийг тусгасан, шинжлэх ухааны стандарт шаардлагад нийцсэн найруулга, ангилал бүхий арга зүйг боловсруулах; Мэргэжлийн салбар бүрийн шинжлэх ухааны нэр томьёог тогтворжуулах, монгол хэлэнд нутагшуулах, олон улсын хэрэглээтэй уялдуулах; Төслийн хүрээнд хэл шинжлэл, толь зүй, мэдээллийн технологийн мэргэжилтнүүд, салбарын эрдэмтэн судлаачидтай хамтран ажиллах; Хэрэглэгчдийн санал, мэргэжлийн үнэлгээнд үндэслэн толь бичгийг тогтмол шинэчлэн сайжруулах тогтолцоог бүрдүүлэх зэрэг болно. 5. Эдийн засаг, нийгмийн болон шинжлэх ухааны ач холбогдол Тус төслийн зорилго, зорилтыг хэрэгжүүлж, төсөөлсөн үр дүнг гаргаснаар Монгол Улсын Их Хурлын 2020 оны 52 дугаар тогтоолоор баталсан “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын хүрээнд 2021-2030 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны 1-р зорилтын 1.3.1 дэх заалт “Дэлхийн шинжлэх ухаан, техник, технологийн нэршил, нэр томьёог монгол хэлэнд нутагшуулан баяжуулах, мэдлэг шингэсэн монгол хэлний үгсийн санг бий болгох ажлыг тогтмолжуулж, хялбаршуулсан болон шинжлэх ухааны салбар бүрийн мэргэжлийн нэр томьёоны толь боловсруулан, цахим хэлбэрээр түгээж, нийтийн хэрэглээнд нэвтрүүлнэ” гэсэн үйл ажиллагааны биелэлт зохих хэмжээгээр хангагдана. МУИС-ийн Стратеги төлөвлөгөөнд заасан “Нийгэмд мэдлэгээр манлайлж, нийгмийн хөгжлийн түүчээ байна” гэсэн стратегийн тэргүүлэх чиглэл хэрэгжиж, дэлхийн томоохон их сургуулиудын жишгээр МУИС өөрийн нэрийн хуудас болсон академик тайлбар тольтой болох ба улмаар монгол хэлний сургалт явуулдаг аль ч шатны сургалтын байгууллага, зохиолч, сэтгүүлч, нийтлэлч, сонирхсон иргэд найдвартай хэрэглэгдэхүүнээр хангагдана. Мөн тус төслийн хүрээнд цуглуулсан материал, мэдээ мэдээлэл, түүний зарим үр дүнг хэл, соёлын талаарх бодлого төлөвлөлт, менежментийн судалгааг гүнзгийрүүлэх, түүнчлэн хэл хамгааллын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг олон улсын байгууллага, хэлний бодлого боловсруулагчид, монгол хэлний үгийн сангийн чиглэлээр судалгаа хийдэг эрдэмтэн, оюутан, магистрант, докторантууд судалгааны бүтээл, гарын авлага, сурах бичигтээ тусган ашиглах боломжтой.
1. Project Title: NUM – MONGOLIAN LANGUAGE DICTIONARY 2. Duration: February 10, 2025 – December 20, 2025 3. Rationale and Necessity This project is developed based on the fourth strategic priority of the National University of Mongolia (NUM) Strategic Plan, which states: "To lead society with knowledge and become a pioneer of social development." Additionally, according to Clause 1.3.1 of the first objective of the long-term development policy "Vision-2050," approved by Resolution No. 52 of the State Great Khural of Mongolia in 2020, "The terminology of global science, technology, and engineering will be adapted to the Mongolian language, and a knowledge-based Mongolian lexicon will be systematically developed. Simplified and scientific terminological dictionaries for each specialized field will be created, disseminated digitally, and integrated into public use." As a research-oriented academic institution committed to the advancement and dissemination of knowledge, NUM has the responsibility to lead the implementation of this national development policy. Although the explanatory dictionary of the Mongolian language has been developed over centuries and updated multiple times, many definitions have been copied without significant revisions. Consequently, the dictionaries has not adequately incorporated modern scientific advancements, academic knowledge, or clear and precise explanations of terminology. Therefore, there is a pressing need to develop the NUM – Mongolian Language Dictionary, which meets modern lexicographical standards, is accurate, comprehensive, systematic, and clearly articulated to cater to contemporary users' needs. 4. Project Goals and Objectives The project aims to create a reliable knowledge source containing precise definitions and contextual explanations for 30,000 frequently used Mongolian words. To achieve this, the following objectives have been set: Selecting frequently used words in modern Mongolian based on their usage frequency and defining their meaning, usage, origin, and stylistic characteristics. Developing a methodology that adheres to modern academic standards, incorporating scientific classification and structure. Standardizing scientific terminology across different fields, integrating them into the Mongolian language, and aligning them with international usage. Collaborating with linguists, lexicographers, IT specialists, and researchers in various academic disciplines within the scope of the project. Establishing a system for regularly updating and improving the dictionary based on user feedback and expert evaluation. 5. Economic, Social, and Scientific Significance By implementing the project and achieving the expected outcomes, the objectives set forth in Clause 1.3.1 of the "Vision-2050" policy will be met. This will facilitate the adaptation of global scientific, technical, and technological terminology into Mongolian, ensuring the systematic development and dissemination of knowledge-based lexicons and specialized dictionaries in digital formats. The project will also contribute to the fulfillment of NUM’s strategic goal of "leading society with knowledge and pioneering social development." By following the example of leading global universities, NUM will establish its academic dictionary as a significant intellectual resource. This dictionary will serve as a reliable reference for all levels of Mongolian language education, writers, journalists, researchers, and interested individuals. Furthermore, the collected data and research findings from the project will contribute to language and cultural policy planning, deepen research in language management, and support international organizations and policymakers working on language preservation. Researchers, students, and doctoral candidates studying Mongolian lexicology will be able to utilize the project’s outputs in their academic publications, reference materials, and textbooks.
Түлхүүр үгс:
