Бидний тухай
Багш ажилтан
Энэхүү өгүүлэлд туршилт авиа зүйн дууны ухааны (acoustic) онол, аргыг баримтлан БНХАУ дахь монгол хэл, түүний дотор ӨМӨЗО-ы монгол хэлний баримжаа аялга дахь авиа, үе, өргөлт, айзмын талаар судалсан үр дүнг шинжлэн хэлэлцэв. Гэхдээ өмнөх үеийн эрдэмтдийн судалгаа шинжилгээний ажлын ололт амжилтыг хүлээн зөвшөөрч, харин тэдний судалгааны үр дүнг шинэчлэн ахиулсан үр дүнгүүдээс танилцуулсан болно. Тус өгүүлэл нь, үгийн тэргүүн ба тэргүүн бус үеийн богино эгшиг, хос эгшгийн авианы өнгө, урт ба богино эгшгийн уртцын байдал, үеийн хоорондох эгшиг авианы харилцан нөлөөлөл, ярианы хэлний үеийн төрөл, үгийн өргөлтийн асуудал, цаашдын судалгааны шинэлэг сэдвийн талаар тус тус хэлэлцэв.
Synonymous sentences had considered according to the fact and opinion so it will be the content side and they will be considered those events based on the one or events which has similar idea. It can be considered in sentence level -at the highest level of the word. To emphasis it is according to knowledge identical parallelism is usually connected with the rational words which has abstract meaning and illusive rational words also emphasized the meaning what want to say. Synonymous sentences have been used primarily to deepen their ideas in poetry, continuous words, and novels. As we can see it appears to be Synonymous sentences in Mongolian language can be cited and also meaning and types of the synonymous sentences simulated so that it made the discourse. Synonymous sentences in Mongolian is used mainly in literature genres such as poems, narratives, drama to express the meaning in depth.
Тус өгүүлэлд, Монгол Улсын монгол хэлний халх аялгууны үгийн тэргүүн үеийн [i] ба [e] хоёр богино эгшгийг акустик шинжлэлийн болон сонсголын туршилтын аргаар судалж гаргасан үр дүнг танилцуулжээ. Дуун ухааны буюу акустикийн талаас авч үзвэл дээрх хоёр эгшиг авианы формантын дундаж хэмжигдэхүүн маш ойр байхаас гадна формантын тархалт нь ч ихээхэн хэмжээгээр давхцаж байна. Сонсголын туршилтын үр дүнгээс үзвэл, тус аялгууны төрөлх хэлэлцэгчид [i] ба [e] эгшиг авиаг ялган сонсож чадахгүй байх бөгөөд хэл яриандаа ихэвчлэн хутган хэлж байна. Тиймээс, монгол хэл, ялангуяа түүний утга зохиолын хэлний суурь болох халх аялгууны “и” ба “э” эгшиг нь бичгийн хэлний тогтолцооны тухай мэдлэгээс шалтгаалсан тус тусдаа үүрэг бүхий авиалбар болох бөгөөд харин авиа зүйн талаас ялгарах шинжгүй болсон байна.
Орчин цагийн монгол бичгийн хэлний стандарт аялгуу болох халх аялгууны /г/ ба /х/ гийгүүлэгч авиалбарууд нь тус бүр хүүхэн хэлний болон нармайн гэсэн хувилбаруудтай. Монгол хэлний халх аялгууны авиаг судалсан бүтээлүүдэд тэдгээрийг ялган галиглаж, тус бүрийн ялгаруулах шинжийг тодорхойлсоор ирсэн болно. Мөн түүчлэн, түүхэн хөгжлийн явцад зарим эгшиг салаалан хөгжиж ирсэн бөгөөд зарим нь салаалан салбарлах явцыг туулах шатандаа бас явна. Эдгээр авианы шинж чанар ба хөгжлийн хандлагыг дууны ухаан буюу акустикийн талаас чухам ямар шинж чанартай болохыг хэмжин судалж, нарийвчлан тайлбарлах ажил хэрэгтэй байсаар байна. Тиймээс, энэхүү илтгэлд өөрийн хийсэн туршилтын үр дүнд үндэслэн халх аялгууны зарим авианы шинж чанарыг нарийвчлан тайлбарлахыг зорилоо. Тус илтгэлд монгол хэлний халх аялгууны зарим гийгүүлэгч ба эгшиг авианы ялгаруулах шинжийг дууны ухааны буюу акустик авиа зүйн онолыг баримтлан спектрограмм бичлэгийн арга, математик тооцооллын арга, задлан шинжлэх, нэгтгэн дүгнэх зэрэг аргуудыг ашиглан судлав.
In this article, author will be investigated the qualities of the short initial vowels of the Ulaanbaatar dialect of Khalkha Mongolian, adhere to the principles of acoustic phonetics.
Монгол улсад олон нийтийн бичиг үсгийн боловсрол, боловсрол, технологийн хувьсал, хөгжил, хүн амын шилжилт хөдөлгөөн нэмэгдэж, сүүлийн үед олон нийтийн харилцааны үүрэг улам бүр өсөж байгаа нь стандарт монгол хэлнээс нутгийн аялгуунд үзүүлэх нөлөөг ердийнхөөс илүү эрчимтэй болгож байна. Онолын талаас авч үзвэл, нийгэмд илүү статус өндөртэй аялгуу нь статус доогууртай аялгууг орлох, түүний байр суурийг эзлэх хандлагатай байдаг. Хүн амын хоорондын холбоо харилцаа бага үед аялгууны ялгаа нэмэгдэж, харилцаа илүү өргөжих үед багасдаг. Тиймээс би энэхүү илтгэлдээ стандарт монгол хэлнээс Монгол улс дахь буриад аялгуунд авиа зүй, үгийн сан, хэрэглээний талаар хэрхэн нөлөөлж байгааг тодруулах зорилго тавьсан бөгөөд тухайн судалгааны үр дүнг танилцуулав.
Хэлний авиаг тодорхойлохдоо акустикийн талаас, эгшиг авиаг бол түүний дан авианы нь өнгө, өндөр, урт хийгээд бусад авианд хэрхэн нөлөөлөгдсөн шинж чанарыг тодорхой онол, арга зүйн дагуу багаж хэрэгслийн тооцож гаргасан үр дүнд суурилан тодорхойлж байна. Монгол хэлний нутгийн аялгууны эгшиг авианы ялгаруулах шинжийг тодорхойлохдоо мөн энэ арга зүйг ашиглан судлах нь үр дүнтэй бөгөөд үүнд анхаарах зарим зүйлийг авч үзэв. Гийгүүлэгч авианы хувьд мөн түүний бүтэх аргаас шалтгаалж тус тусын физик, физиологийн хамаарал бүхий өгөгдөхүүнд үндэслэн тодорхойлох нь түгээмэл байна. Энэ аргаар монгол хэлний нутгийн аялгууны гийгүүлэгчийг тодорхойлоход үр дүнтэй бөгөөд үүнд анхаарах зарим зүйлийг авч үзэв.
In this article, the authors presented, translated and annotated on the inscription of Mencius as Zou Guoya Shenggong (鄒國亞聖公), which was created by an edict of Emperor Wenzong of the Yuan Dynasty in September of the second year of Yuan Zhishun (AD 1331). On this basis, the authors compared the phonological systems of the Middle Mongolian and Chinese languages and also analyzed the cultural policies of the Yuan Dynasty emperors. One of the authors, Borjigin Bayarmendu, visited the Mencius Temple on June 17, 2005 and copied the inscription. There are two types of characters engraved on the body of the stele. The upper part is in the ḥPʻags-pa script, arranged vertically from left to right, with a total of 11 lines. The lower part is made of Chinese characters, written vertically from right to left, 11 lines, 16 characters per line, a total of 154 characters. This stele was created in close proximity to Mongolian materials in Chinese characters such as "The Secret History of the Mongols" and "Hua-yi yi-yu". Therefore, it is an excellent reference for the correct pronunciation of the characters used in the Mongolian materials.
Орчин цагийн монгол бичгийн хэлний стандарт аялгуу болох халх аялгуунд /б/ ба /п/ гэсэн хоёр уруулын, /д/ ба /т/ гэсэн хэлний үзүүр шүд түүшийн, /г/ ба /к/ гэсэн зөөлөн тагнай, хүүхэн хэлний орчинд тус тус бүтэж, харин түрэлттэй эсэхээрээ өөр хоорондоо харилцан эсрэгцдэг хамжих гийгүүлэгчүүд бий. Эдгээрээс /п/, /т/, /к/ гурав нь дуугүй гийгүүлэгч болох тухайд эрдэмтэд санал нэгтэй тодорхойлсон бол /б/, /д/, /г/ гийгүүлэгчийг зарим нь дуутай, нөгөө хэсэг нь дуугүй хэмээн харилцан адилгүй тодорхойлсоор ирэв. Тиймээс, энэхүү өгүүлэлд дууны авиа зүй (acoustic phonetics)-н онол, арга зүйг баримтлан /б/, /д/, /г/ гийгүүлэгчийг туршин шинжилж, дурдсан асуудалд шийдвэрлэх нотолгоо, тайлбар хийв. Үүний үр дүнд тус аялгууны /б/ авиалбар ярианд [p] авиагаар, /д/ авиалбар ярианд [t] авиагаар илрэх бөгөөд аль аль нь дуугүй хамжих гийгүүлэгч болохыг, мөн /г/ авиалбарын үгийн эхэнд болон эцэст, үгийн тэргүүн бус үеийн эхэнд [ŋ] авианы араас, үгийн эцэст тохиолдох зөөлөн тагнайн [k], хүүхэн хэлний [q] хувилбар нь дуугүй хамжих авиа болохыг тогтоов.
