Бидний тухай
Багш ажилтан
Экосистемийн экологийн судлах зүйл, түүх. Экосистемийн бүтэц. Экосистемийн процессуудыг хянагч хүчин зүйлүүд. Хүний үйл ажиллагаанаас үүссэн дэлхийн экосистемүүдийн өөрчлөлт. Дэлхийн уур амьсгалын систем Дэлхийн энергийн баланс. Атмосфер болон далайн системүүдийн бүтэц ба эргэлтүүд, тэдгээрийн уур амьсгалд гүйцэтгэх үүрэг. Хуурай газар болон ургамлан нөмрөгийн уур амьсгалд үзүүлэх нөлөө. Гадаргын энергийн баланс. Экосистем рүү ус орох ба гарах механизмууд. Экосистем доторх усны шилжилт. Эвопораци, транспираци. Фотосинтез ба түүний хэлбэрүүд. Фотосинтезийн процессийг тодорхойлогч хүчин зүйлүүд. Фотосинтезийн экосистемд гүйцэтгэх үүрэг. Экосистемийн нийт ба цэвэр анхдагч бүтээмж. Нийт ба цэвэр анхдагч бүтээмжийг тодорхойлогч хүчин зүйлүүд. Экосистемийн нүүрстөрөгчийн хуваарилалт. Экосистем дэхь N, P, S-ийн эргэлтүүд. Цаг хугацаа, орон зайн динамик. Сукцесс. Алтернатив тогтвортой төлөв байдал. Зүйлүүд экосистемийн үйл ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлөх. Экосистемийн үйлчилгээ, экосистемийн инженерүүд. Экосистемийн концепцийг менежментэд хэрэглэх. Экосистемийн нөхөн сэргэх чадвар ба тогтвортой байдал. Ойн экосистемийн менежмент. Загасны аж ахуйн менежмент. Экосистемийн нөхөн сэргээлт. Ховор зүйлүүдийн менежмент. Экосистемийн бүтээгдэхүүн ба үйлчилгээг үнэлэх.
Энэ хичээл нь оюутанд экосистемийн экологийн шинжлэх ухааны үндсэн ойлголт, мэдлэгийг олгоно. Хичээлийн үндсэн зорилго болоод ач холбогдол нь оюутанд ус, энергийн ба бодисын эргэлт, тэдгээрийн гарал үүсэл болоод бичил биетэй, ургамал амьтнаар дамжих эргэлтийн талаарх мэдлэгийг олгож буйд оршино. Экосистемтийн үндсэн зарчимууд, дэлхийн уур амьсгалын систем, ус болоод энергийн тэнцвэртэй байдлын тухай мэдлэг нь улам бүр тулгамдсан асуудал болж буй дэлхийн дулаарал, цаг уурын гамшигт үзэгдэл болоод тэнд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн тухай тодорхой системтэй ойлголтыг оюутанд олгоно.
Амьтны хөгжил, эрхтний системүүд, түүний бүтэц зохион байгуулалт, үүрэг, үйл ажиллагаа, гомеостаз ба гормонууд, дотоод шүүрлийн систем, мэдрэлийн систем, булчин, хоол боловсруулах, амьсгалын систем, цусны эргэлтийн систем, дархлааны систем, үржил хөгжил, эволюци, филогенез ба ангилал зүй, амьдралын үүсэл, прокариот ба эукариотууд, сээр нуруугүйтэн болон сээр нуруутан амьтдын гарал үүсэл, эволюцийн олон талт байдал, популяцийн генетик, зан төрхийн экологи, популяцийн экологи, экосистем, байгаль хамгаалал, нөхөн сэргээлтийн үйл ажиллагааны талаар үзэж судлах болно.
Организмын эволюци, популяцийн генетик, филогени ба систематикийн тухай ойлголт, амьдралын үүслийн тухай таамаглал, прокариот ба эукариот организм, зан төрхийн экологи, популяцийн экологи, бүлгэмдлийн экологи, экосистем ба биосфер, байгаль хамгаалал, нөхөн сэргээлтийн экологийн үндэс, амьтны эрхтний системүүд, тэдгээрийн бүтэц зохион байгуулалт, үүрэг, үйл ажиллагаа, гомеостаз ба гормонууд, дотоод шүүрлийн систем, мэдрэлийн систем, булчин, хоол боловсруулах, амьсгалын систем, цусны эргэлтийн систем, дархлааны систем, үржил хөгжил, эволюци, филогенез ба ангилал зүйн тухай суурь ойлголтыг суралцагчдад олгоно. Амьд байгаль, ялангуяа амьтны ертөнцийн олон янз байдал, түүний мөн чанар, амьтан болон хүний биеийн эрхтэн системийн бүтэц, үйл ажиллагаа, амьд ертөнц дэх эволюцийн нийтлэг процесс, экологийн хамаарлын талаар шинжлэх ухааны мэдлэгийг суралцагсдад олгож, тэдний амьд ертөнцийг танин мэдэх, ойлгох, хамгаалах, нөхөн сэргээх болон тогтвортой хөгжлийн үзэл санааны тухай ойлголт эзэмшүүлнэ. Мөн энэ хичээл нь биологийн хөтөлбөрт суралцах оюутнуудад мэргэжлийн болон мэргэшүүлэх хичээлийг үзэх үндсэн суурь болно.
Бодгалийн экологи хичээл нь бодгаль организм ба тэдгээрийн амьдрах орчин хоорондын харилцан хамаарлын зүй тогтлуудыг цаг хугацаа ба орон зайн хэмжээсүүдийн бүхий л түвшинд авч үзэх болно. Хичээлийн нэгдүгээр хэсэгт амьдрах орчны хүчин зүйлүүд ба тэдгээрийн орон зай ба цаг хугацааны өөрчлөлтүүд; хоёрдугаар хэсэгт бодгаль организмын орчны хүчин зүйлүүдэд үзүүлэх физиологи ба зан төрхийн хариу үйлдлүүдийг, гуравдугаар хэсэгт организмын физиологийн процессууд ба зан төрхийн үйлдлүүдийн эволюцийг хичээлийн гуравдугаар хэсэгт судална. Экологийн шинжлэх ухааны судлах зүйл, зорилго. Экологийн тухай ойлголтын үүсэл, хөгжил. Экологийн ухааны талаарх орчин үеийн ойлголт, үзэл баримтлал. Экологи ба бусад шинжлэх ухааны уялдаа холбоо. Экологийн системүүд. Амьдрах орчин ба экологийн ниш. Амьдрах орчны физик хүчин зүйлс. Минимумын хууль. Оптимумын хууль. Шельфордын толерант чанарын хууль. Хүчин зүйлийн шууд ба дам нөлөө. Амьд биеийн экологийн уян хатан чадвар. Усны физик, химийн шинж чанар, түүний амьд биед үзүүлэх нөлөө. Далай тэнгис ба цэнгэг усан орчны ялгаа. Устөрөгчийн ионы концентрацийн амьд биед үзүүлэх нөлөө. Нүүрстөрөгч ба хүчилтөрөгчийн амьд биеийн энергийн солилцоонд гүйцэтгэх үүрэг. Эрдэс бодисууд, тэдгээрийн хүрэлцээтэй байдлаас амьд биед үзүүлэх нөлөө. Амьдрах орчны физик хүчин зүйлсийн хувьсал. Агаарын температур ба хур тунадасны дэлхийн хэмжээний ерөнхий төлөв байдал. Далайн урсгалуудаар дулаан ба чийг хуваарилагдах. Улирал солигдох зүй тогтол. Сэрүүн бүсийн нуур, цөөрмийн дулааны горим. Газрын гадарга ба газар зүйн байршлаас шалтгаалсан уур амьсгал. Walter-ийн уур амьсгалын график. Организмын ус ба давсны зохицуулга. Хуурай газрын ургамлын усны зохицуулга. Осмос, транспираци. Говь, цөлийн организмын усны зохицуулга. Хөрсний шинж чанараас хамаарсан ус ба шим тэжээлийн бодисын хүрэлцээт байдал. Гиперосмотик ба гипо-осмотик организмууд. Организмын биеэс илүүдэл бодисыг гадагшлуулах механизм. Организмын дулааны зохицуулга. Хомеостаз. Хомеотерм ба пойкилотерм организм. Хагас хомеостаз. Хомеостазийн өртөг. Организмд гэрлийн үзүүлэх нөлөө. Гэрлийн энергийн шинж чанар. Гэрлийн хүч, гэрлийн тоо хэмжээ. Гэрэлд амьд биеийн дасан зохицох нь. Амьдрах орчны хувьсалд организмын дасан зохицох. Proximate ба ultimate хүчин зүйлс. Зохилдолгоо, генотип ба фенотип. Фенотипийн уян хатан байдал. Үйл ажиллагааны орон зай (activity space). Микро амьдрах орчин. Аклиматизаци. Хөгжлийн хариу үйлдэл (developmental response). Нүүдэл. Шим тэжээлийн бодисыг нөөцлөх. Ичих (мөн зуны диапауз). Организмын идээшлэх хамгийн тохиромжтой орон зай (central foraging theory). Орчны нөөцийн хуваарилалт ба организмын амьдралын эргэлтийн стратеги. Организмын бие гүйцэх (хамгийн анх үржилд орох нас), амьдралынхаа туршид хэдэн удаа үржилд орох, нэг удаагийн үржлээр хэдэн үр төл гаргах, хэд наслах зэрэг нь орчны нөөцийн хуваарилалтаас хамаарах. Организмын хөгшрөлт.
Энэ хичээлээр экологийн шинжлэх ухааны сонгодог салбаруудын нэг болох бодгалийн экологийн онолын суурь ойлголт, уг салбарын судалгааны ерөнхий аргазүй, тэдгээрийн практик хэрэглээний талаар мэдлэг, тодорхой хэмжээний хэрэглээг лекц, семинарын хичээлээр эзэмшүүлнэ
Энэ хичээлээр биостатистикийн үндсэн зарчим, арга техникийг биологи, анагаах ухаан, нийгмийн эрүүл мэнд зэрэг салбаруудад хэрэглэхэд зориулан үзнэ. Оюутнууд олон төрлийн биологийн судалгаануудтай холбоотой статистикийн үндсэн ойлголт, өгөгдөлд дүн шинжилгээ хийх арга, үр дүнг статистикийн хувьд тайлбарлахад суралцана. Мөн энэ хичээлд өгөгдөлд дүн шинжилгээ хийх, MS Excel, R хэл зэрэг статистикийн программуудыг ашиглах талаар тусгасан болно.
Биостатистикийн хичээлийн зорилго нь оюутнуудад биологи, биоанагаах, эрүүл мэнд зэрэг салбарын судалгаануудтай холбоотой статистикийн аргуудыг ойлгох, хэрэглэхэд шаардлагатай мэдлэг, ур чадварыг олгох юм. Мөн оюутнуудад статистикийн нотолгоонд тулгуурлан өгөгдөлд дүн шинжилгээ хийх, тайлбарлах, үндэслэлтэй дүгнэлт хийх, шийдвэр гаргах аргуудыг эзэмшүүлэх зорилготой.
Биогеохимийн удиртгал. Дэлхий биогеохимийн загвар болох нь. Биогеохимийн эргэлт, термодинамик, Гаяа таамаглал. Нарны систем ба дэлхийн үүсэл. Агаар мандал, далай тэнгисийн үүсэл. Амьдралын үүсэл. Бодисын солилцооны замын эволюци. Агаар мандал: бүтэц, циркуляци. Агаар мандлын найрлага, тропосфер дэх биогеохимийн урвал, стратосфер дэх биогеохимийн урвал, агаар мандлын болон дэлхийн уур амьсгалын загварууд. Литосфер: чулуулгийн өгөршил, хөрсний химийн урвалууд, хөрсний үүсэл хөгжил, өгөршлийн эрчим. Биосфер: хуурай газрын экосистемийн нүүрстөрөгчийн эргэлт, фотосинтез, амьсгал, анхдагч цэвэр бүтээгдэхүүн, анхдагч цэвэр бүтээгдэхүүн ба дэлхий нийтийн өөрчлөлт, хөрсний органик бодис ба дэлхий нийтийн өөрчлөлт. Хуурай газрын экосистемийн динамик ба нүүрстөрөгчийн эргэлт. Микробын олон янз байдал ба үүрэг. Хөрсний микроорганизм. Микробын биогеографи. Ялзрал, хүчилтөрөгчгүй орчин дахь биогеохимийн процесс, метаны динамик. Азотын биогеохими. Фосфор, микроэлемент, металлын эргэлт. Ургамал-микробын харилцаа. Экологи, олон янз байдал, биогеохимийн процесс. Экосистемийн менежментэд биогеохимийн хамаарал. Биогеохимийн процесс ба уур амьсгалын өөрчлөлт.
Биогеохими нь бидний хүрээлэн буй орчныг тодорхойлдог биологи, хими, геологийн процессыг судалдаг. Хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй байгаль орчны болон уур амьсгалын өөрчлөлт урьд байгаагүй хэмжээнд хүрсэн өнөө үед энэхүү салбар маш эрчимтэй хөгжиж байна. Энэхүү хичээлээр хуурай газрын экосистемийн биогеохимийн эргэлтийг түлхүү судалж, түүнийг хүний үйл ажиллагаа хэрхэн өөрчилж байгаа тухай үзнэ. Хичээлээр биогеохимийн үндсэн ойлголт, биогеохимийн судалгаанд хэрэглэгддэг үндсэн аргууд, орон нутгийн, бүс нутгийн, дэлхий нийтийн биогеохимийн эргэлтэд хүний үзүүлж буй нөлөө, тэр нь цаашилбал экосистемийн үйлчилгээнд хэрхэн нөлөөлдөг болох, дэлхийн биогеохимийн системүүдийн гарал үүсэл, эволюцийн тухай мэдлэг олгох зорилготой.
