Бидний тухай
Багш ажилтан
Нэгдүгээр хэсэг — Түүхэн хүн ам зүйн үндсэн ухагдахуун, онол, судалгааны арга зүйтэй танилцах; Нийгмийн анхдагч ба үүсмэл бүтэц; Хүн амын нас хүйсний бүтэц, хүн амын төрөлт, үхэл, миграци зэрэг хүн ам зүйн үндсэн асуудлууд; Хүн ам зүйн түүхэн хөгжлийн ерөнхий хандлага, үр дагавар; хүн ам зүйн тогтолцоо ба нийгэм-эдийн засгийн хүчин зүйлсийн харилцан нөлөөлөл; Хоёрдугаар хэсэг — Монголын түүхэн хүн ам зүйн түүхэн тойм; Монгол нутаг дахь эртний улсуудын хүн ам; Монголын эзэнт гүрний хүн ам зүйн бодлого; Улс төрийн бутрал, Манжийн үеийн хүн ам; XX зууны Монголын хүн ам зүй, Төрийн хүн ам зүйн бодлого, орчин үеийн хүн ам зүйн тулгамдсан асуудлууд;
Түүхийн хавсрага ухаан болох түүхэн хүн ам зүйн үндсэн мэдлэг олгож, эрт, дунд, шинэ үеийн хүн ам зүйн түүхэн хөгжлийн онцлог, ерөнхий хандлага, зүй тогтлыг ойлгон таниулах, хүн ам зүйн онол, судалгааны арга зүйн үндсийг эзэмшүүлэхэд гол зорилго нь оршино. Түүнчлэн нүүдэлчдийн хүн ам зүйн онцлог, Монголын хүн ам зүйн түүхэн хөгжлийг ойлгон, Монгол төрийн хүн ам зүйн бодлого, уламжлалтай танилцуулахад хичээлийн зорилго чиглэгдэнэ.
Нэгдүгээр хэсэг — Монголын өвөг түүх (чулуун зэвсгийн эрин, төмөрлөгийн эрин, монголын археологийн соёлууд); Анхны төр улс ба эртний монголчуудын төр улсууд; Түрэг угсааны овог, аймгууд тэдний байгуулсан улсууд; Төв/Дотоод Ази, Монголын нүүдэлчдийн ертөнцөд монголчуудын манлайлал сэргэсэн нь, Хятан ба Монголын хант улсууд. Хоёрдугаар хэсэг — XII зууны II хагас – XIII зууны эхний Монгол (хант улсуудаас нэгдсэн улс руу); тулгар байгуулагдсан Их Монгол улсын оршин тогтнохуйн төлөөх тэмцэл буюу Чингис хааны байлдан дагуулал; Өгэдэй-Гүюг-Мөнх хааны эрин ба Толуй, Дөргэнэ, Огул Хаймишийн зурвас үе; 1260-1310-д оны Монголын эзэнт гүрэн; XIV зууны эхэн хагасын Монголын түүх (Монголын Юань улс, Жүчийн улс, Цагадайн улс, Өгэдэйн улс, Ил ханы улс; Монголын байлдан дагууллын онцлог болон тамма цэрэг; Дэлхийг захирах бодлого (Даругачи, захирагчийн тогтолцоо); Монголын энхжин (Pax Mongolica)
Монгол, Төв/Дотоод Азийн нүүдэлчдийн эртний төр улсууд болон X-XII зууны монголын хант улсууд, Их Монгол улс, Монголын эзэнт гүрний түүхийг судалж, шинэ мэдлэг эзэмших ба үүний тулд монголын эрт, дундад үеийн түүх, холбогдох бичгийн болон эртний судлалын эх хэрэглэгдэхүүнийг шинжилж, нягтлахад суралцаж, баримт мэдээг судалгаанд хэрэглэх нийтлэг арга зүйд суралцаж, шүүмжлэлт сэтгэлгээ эзэмшиж, энэ хөтөлбөрийн хүрээнд тулгарч буй сорилт, хэрэгцээг тодорхойлж, шийдэл олж чаддаг болно. Ингэснээр эх түүхээ сонирхох, судлах эрмэлзэл улам ахих ба суралцагч нь монголын эрт, дундад үеийн түүхээр дамжуулан хариуцлагатай байхад суралцаж, хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулах чадавх сууж, түвшин ахиж дээшлэхэд үүрэг, ач холбогдолтой.
Монгол нутаг дахь түүх соёлын өвийг чулуун зэвсэг, хүрэл, төмөр зэвсгийн үеийн түүх, соёлын өв, Хүннү зэрэг эртний төрт улсуудын үеийн түүх соёлын өв, Их Монгол улс хийгээд Юань гүрний үеийн түүх соёлын өв, Алтан ордон, Чагаадай, Ил хаант улсын үеийн түүх соёлын өв, XVII-XIX зууны үеийн түүх соёлын өв, Дэлхийн бусад улс орон дахь Монголын түүх, соёлын өв хэмээх ерөнхий ангилалд багтаан судалгааны бодит эх хэрэглэгдэхүүнд тулгуурлан хамрах хүрээ, тархац, түүх соёлын ач холбогдол, үнэ цэнэ зэргийг үзэж судална.
Хүн төрөлхтний түүх, соёл иргэншилийн өлгий болсон Монгол нутаг түүх соёлын асар гайхамшигт өв соёлтой билээ. Хэдий тийм боловч тэдгээр дурсгалуудын түүхэн он цагийн хамаадал, утга соёлын түүхэн ач холбогдол зэргийг тэр бүр мэддэггүй. Тиймээс түүхийн үнэт өв соёлд хандах манай иргэдийн хандлага учир дутагдалтай, тонох, хил дамнуулан худалдах, олз ашгийг төлөө хайр найргүй зарж үрэх нь их байна. Үүний учир, оюутан суралцагчдад Монгол нутаг дахь түүх, соёлын өвийн талаар онолын цэгцтэй мэдлэг олгох, түүх соёлоо эрхэмлэн дээдлэх, бахархах, хайрлан хамгаалах үзэл төлөвшүүлэхэд оршино.
Тус хичээлийн хүрээнд овог аймгийн нийгэм ба фодализмын талаарх онолын мэдлэг олгож, энэхүү онолын мэдлэг дээрээ суурилан Монголын уламжлалт нийгмийг задлан шинжлэх болно. Нүүдэлчдийн нийгэм, улс төрийн тогтолцоог ураг төрлийн нийгэм, удмын онол, овог аймгийн нийгмээр тайлбарладаг өрнөдийн олон арга зүйн уламжлалт хандлага, нүүдлийн феодализмын онолоор тайлбарладаг Зөвлөлтийн марксист арга зүйн хандлага болон сүүлийн үеийн онол арга зүйн шинэлэг хандлага болох пост үеийн онолын хандлагууд, тухайлбал, язгууртны дэг журам, тэргүүн төрийн тухай ойлголтуудыг харьцуулан судална. Монголчуудын овог, түүний бүтцийг нарийвчлан шинжлэх замаар нүүдэлчдийн нийгмийг овог аймгийн нийгэм хэмээн үздэг онол арга зүйд шүүмжлэлтэй хандаж, монголын кейс дээр хэрхэн таарч байгааг шинжилж үзнэ. Нүүдэлчдийн нийгмийг тайлбарладаг өрнөдийн уламжлалт онолуудад шүүмжлэлтэй хандаж, монголын болон дотоод азийн нийгэмийг тайлбарлахад гардаг учир дутагдалтай болон давуу талыг шүүн хэлэлцэнэ.
Хичээлийн үндсэн зорилго бол Монголын уламжлалт нийгэм дэх овог аймаг ба феодализмын онолын асуудлыг задлан шинжилж, уламжлалт нийгмийн нийгмийн байгууллын талаарх цогц ойлголттой болоход оршино. Нүүдэлчдийн улс төр, нийгмийн байгууллыг тайлбарласан уламжлалт болон сүүлийн үеийн судалгаа, онол арга зүйн шинэлэг хандлагуудыг харьцуулан судлах, онолын мэдлэгийг түүхийн судалгаа, монгол болон дотоод азийн нийгэм, түүхийн үзэгдлийг тайлбарлахад ашиглах чадвар эзэмшихүүлэхэд хичээлийн зорилго оршино. Сургалтын арга зүй: Лекцийн үеэр шаардагдах сургалтын материалыг багш урьдчилан цахим хуудсаар дамжуулан тараана. Лекцийн зорилго нь оюутанд онолын ерөнхий мэдлэг олгох, түүхэн гол үйл явдал, асуудал, сэдвүүдийн уялдаа холбоо, харилцан хамаарлыг ойлгуулахад орших тул оюутан бүр лекцийн үед хэлэлцэгдэх түүхэн үеийн талаар багшийн заасан уншиж, судлах материалыг бие даан заавал урьдчилан судалсан байхыг шаардана. Оюутны бичгийн ажлыг 2 удаа авна. Бичгийн ажил нь багшийн заасан материалыг задлан шинжилж, харьцуулан судалсны эцэст өөрийн гэсэн шүүмжлэлт гаргалгаа, дүгнэлт хийж илэрхийлэхэд чиглэх ба хэмжээ нь 3-5 хуудас байна.
Тус хичээлийн хүрээнд Монгол ба Дотоод Азийн түүхэнд байсан олон төрлийн нийгэм, улс төрийн харилцааны онцлогийг судалсан түүхч, антропологичдын бүтээлүүдтэй танилцах болно. Нүүдэлчдийн нийгэм, улс төрийн тогтолцоог ураг төрлийн нийгэм, удмын онол, овог аймгийн нийгмээр тайлбарладаг өрнөдийн олон арга зүйн уламжлалт хандлага болон сүүлийн үеийн онол арга зүйн шинэлэг хандлага болох пост үеийн онолын хандлагууд, тухайлбал, язгууртны дэг журам, тэргүүн төрийн тухай ойлголтуудыг харьцуулан судална. Нүүдэлчдийн нийгмийг тайлбарладаг өрнөдийн уламжлалт онолуудад шүүмжлэлтэй хандаж, монголын болон дотоод азийн нийгэмийг тайлбарлахад гардаг учир дутагдалтай болон давуу талыг шүүн хэлэлцэнэ. Монголчуудын нүүдлийн малчин ахуй байдлын онцлогоос болоод тэднийг төрт улс байгуулж байсан байгаагүй гэхчилэн эрдэмтэд талцан маргасаар ирсэн бөгөөд дараахан нь Чин гүрэн болоод Монголчуудын харилцааг ч мөн янз бүрээр тайлбарласан олон судалгааны бүтээл байдагийг энэ хичээлийн агуулгаар мэдлэг болгон олгох болно. Түүний дараа Хятад, Оросын нөлөө Дотоод Азид бэхжин тогтносон бөгөөд мөн л улс төрийн өөрийн гэсэн өвөрмөц бодлого явуулан үндэстэн угсаатнуудыг тодорхойлох бий болгох, угсаажилтын улс төржсөн олон үйл ажиллагаа явуулж байсан тухай судалсан бүтээлүүдийг танилцуулна. Улс төрийн үйл ажиллагаа гэдэг бол овог, аймаг, үндэстэн, угсаатан, ястан гэхчилэнгийн нийгмийн бүлгүүдийг улс төрийн зорилгоор бий болгож, үгүй хийж, эсвэл харилцааг нь зохицуулж байдаг чухал гэсэн агуулгыг тус хичээлээр үзэх болно.
Монгол угсаатан үндэстэн бүрэлдсэн түүхийн асуудлыг мэргэжлийн түүхч судлаачид зайлшгүй судалж мэдэх шаардлагатай байдаг. Угсаатан үндэстэн хэмээх хүмүүсийн нийтлэгийн түүхэн хэлбэр бүрэлдэх үйл явц нь удаан хугацаанд тасралтгүй үргэлжилдэг үйл явц бөгөөд тухайн үеийн түүхийг судлахдаа зайлшгүй харгалзан үзэх шаардлагатай хүчин зүйл байдаг билээ. - Монгол угсаатан, үндэстэн бүрэлдсэн түүхэн үйл явцын талаар цогц мэдлэгийг эзэмшиж; угсаатан, үндэстэн судлалын болон нүүдэлчдийн түүх, нийгмийн байгууллыг тайлбарладаг уламжлалт болон орчин үеийн онолын чиг хандлагуудтай танилцсанаар Монголчуудын адилсал, угсаатны ухамсрын мөн чанарыг ойлгож, ард түмэн өөрийгөө хэрхэн ухамсарладаг, хэрхэн "хардаг"-ийг танин мэдсэнээр үндэстэн угсаатны асуудалд шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, шүүмжлэлт байр сууринаас хандах чадварыг эзэмшинэ. Сургалтын арга зүй: Лекцийн үеэр шаардагдах сургалтын материалыг багш урьдчилан цахим хуудсаар дамжуулан тараана. Лекцийн зорилго нь оюутанд онолын ерөнхий мэдлэг олгох, түүхэн гол үйл явдал, асуудал, сэдвүүдийн уялдаа холбоо, харилцан хамаарлыг ойлгуулахад орших тул оюутан бүр лекцийн үед хэлэлцэгдэх түүхэн үеийн талаар багшийн заасан уншиж, судлах материалыг бие даан заавал урьдчилан судалсан байхыг шаардана. Монгол угсаатан үндэстэн бүрэлдсэн түүх хичээлийн ìýäëýг, чадварыг 16 öàãèéí ëåêö, 32 öàãèéí ñåìèíàðûí õè÷ýýëээр танхмийн сургалтаар олгоно. Мөн бие даалтын ажил бичгээр 1 удаа хийж, номын шүүмж бичнэ.
Тус хичээлийн хүрээнд Монгол ба Дотоод Азийн түүхэнд байсан олон төрлийн нийгэм, улс төрийн харилцааны онцлогийг судалсан түүхч, антропологичдын бүтээлүүдтэй танилцах болно. Нүүдэлчдийн нийгэм, улс төрийн тогтолцоог ураг төрлийн нийгэм, удмын онол, овог аймгийн нийгмээр тайлбарладаг өрнөдийн олон арга зүйн уламжлалт хандлага болон сүүлийн үеийн онол арга зүйн шинэлэг хандлага болох пост үеийн онолын хандлагууд, тухайлбал, язгууртны дэг журам, тэргүүн төрийн тухай ойлголтуудыг харьцуулан судална. Нүүдэлчдийн нийгмийг тайлбарладаг өрнөдийн уламжлалт онолуудад шүүмжлэлтэй хандаж, монголын болон дотоод азийн нийгэмийг тайлбарлахад гардаг учир дутагдалтай болон давуу талыг шүүн хэлэлцэнэ. Монголчуудын нүүдлийн малчин ахуй байдлын онцлогоос болоод тэднийг төрт улс байгуулж байсан байгаагүй гэхчилэн эрдэмтэд талцан маргасаар ирсэн бөгөөд дараахан нь Чин гүрэн болоод Монголчуудын харилцааг ч мөн янз бүрээр тайлбарласан олон судалгааны бүтээл байдагийг энэ хичээлийн агуулгаар мэдлэг болгон олгох болно. Түүний дараа Хятад, Оросын нөлөө Дотоод Азид бэхжин тогтносон бөгөөд мөн л улс төрийн өөрийн гэсэн өвөрмөц бодлого явуулан үндэстэн угсаатнуудыг тодорхойлох бий болгох, угсаажилтын улс төржсөн олон үйл ажиллагаа явуулж байсан тухай судалсан бүтээлүүдийг танилцуулна. Улс төрийн үйл ажиллагаа гэдэг бол овог, аймаг, үндэстэн, угсаатан, ястан гэхчилэнгийн нийгмийн бүлгүүдийг улс төрийн зорилгоор бий болгож, үгүй хийж, эсвэл харилцааг нь зохицуулж байдаг чухал гэсэн агуулгыг тус хичээлээр үзэх болно.
Хичээлийн үндсэн зорилго бол Монголын соёлын бүс нутагт болсон улс төрийн харилцаа, нийгмийн байгууллын түүхийг судлан тайлбарласан онолын задлан шинжилгээг мэдлэг болгон хүргэх явдал юм. Дотоод Ази, нүүдэлчдийн улс төр, нийгмийн байгууллыг тайлбарласан уламжлалт болон сүүлийн үеийн судалгаа, онол арга зүйн шинэлэг хандлагуудыг харьцуулан судлах, онолын мэдлэгийг түүхийн судалгаа, монгол болон дотоод азийн нийгэм, түүхийн үзэгдлийг тайлбарлахад ашиглах чадвар эзэмшихүүлэхэд хичээлийн зорилго оршино. Сургалтын арга зүй: Лекцийн үеэр шаардагдах сургалтын материалыг багш урьдчилан цахим хуудсаар дамжуулан тараана. Лекцийн зорилго нь оюутанд онолын ерөнхий мэдлэг олгох, түүхэн гол үйл явдал, асуудал, сэдвүүдийн уялдаа холбоо, харилцан хамаарлыг ойлгуулахад орших тул оюутан бүр лекцийн үед хэлэлцэгдэх түүхэн үеийн талаар багшийн заасан уншиж, судлах материалыг бие даан заавал урьдчилан судалсан байхыг шаардана. Оюутны бичгийн ажлыг 2 удаа авна. Бичгийн ажил нь багшийн заасан материалыг задлан шинжилж, харьцуулан судалсны эцэст өөрийн гэсэн шүүмжлэлт гаргалгаа, дүгнэлт хийж илэрхийлэхэд чиглэх ба хэмжээ нь 3-5 хуудас байна.
