Бидний тухай
Багш ажилтан
1990 оноос эхлэн хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, хамгаалах бодлогыг хэрэгжүүлэх улс төр, эрх зүйн боломж бүрдсэн бөгөөд 1991 оноос эхлэн, бусад улстай Хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах хэлэлцээр байгуулж эхэлсэн /BIT/ юм. 1996 оноос хойш хөрөнгө оруулалтад хамаарах олон талт хэлэлцээрүүдэд нэгдэн орсон, 1993 онд, Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хууль батлагдан үйлчилж эхлэв. Энэ үеэс хойш өдгөөг хүртэл нийт 7 маргаан монгол улсын засгийн газрын эсрэг олон улсын арбитрт үүссэн бөгөөд үүнтэй холбоотойгоор төр-хөрөнгө оруулагчийн хооронд үүссэн маргааш шийдвэрлэх эрх зүйн зохицуулалтын асуудал анхаарал татах болсон билээ. Энэхүү илтгэлийн хүрээнд, хөрөнгө оруулалтын маргаан шийдвэрлэх монгол улсын эрх зүйн зохицуулалтын товч түүх, олон улсын олон талт гэрээ, хөрөнгө оруулалтад хамаарах хоёр талт гэрээ, үндэсний хууль тогтоомжийн зохицуулалтыг авч үзлээ.
1990-ээд оноос эрчимжсэн гадаадын хөрөнгө оруулалтын урсгал, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах зорилго бүхий Хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах хэлэлцээрийн хөгжлийн шинэ үе аль хэдийн эхэлжээ. 2010 оны үеэс эхлэн аливаа улс гүрнүүд хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах хэлэлцээрийг орчин үеийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн шинэчлэх томоохон ажлыг эхлүүлсэн бөгөөд, нэн ялангуяа гадаадын хөрөнгө оруулалтыг эрчимтэй татах бодлого баримталж байсан хөгжиж буй орнуудад үүнийг чухалчлах авч үзэж байна. Монгол Улс 1991 оноос хойш 44 ийм хэлэлцээр байгуулсан ба бүгд "хуучин үеийн" гэж нэрлэгдэх, орчин үеийн хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн хөгжлийн түвшнээс нэлээн хоцорсон зохицуулалттай байна. Иймээс, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг эрчимтэй татах бодлого хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ, хөрөнгө оруулалт ба хөрөнгө оруулалтыг хүлээн авагч улсын эрх ашгийг тэгш хамгаалсан "шинэ үеийн" хэлэлцээрт шилжин орох хэрэгцээ шаардлага зайлшгүй тавигдаж байна. Энэхүү илтгэлээр, дээрх хэрэгцээ шаардлагыг олон улсын хөрөнгө оруулалтын арбитрын практикт суурилан судалж, толилууллаа.
Хураангуй: Энэхүү илтгэлд Монгол Улс дахь Олон улсын хувийн эрх зүйн хөгжлийн түүхэн тойм, өнөөгийн эрх зүйн зохицуулалтын тулгамдсан асуудал, дэлхий дахины хөгжлийн чиг хандлагад суурилан цаашид боловсронгуй болгох асуудлыг авч үзлээ. Түлхүүр үгс: Олон улсын хувийн эрх зүй, хувийн эрх зүй, олон улсын шинжтэй хувийн эрх зүйн харилцаа
Монгол Улс бусад улсын хуулийн этгээд, хөрөнгө оруулагчтай хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулах болсон Олон улсын хөрөнгө оруулалтын маргаан шийдвэрлэх арбитрт гол төлөв хөрөнгө оруулагчийн нэхэмжлэлээр маргаан үүсэх нь түгээмэл болсон. Зөвхөн 2021 оны байдлаар нийт 1104 маргаан олон улсын арбитруудад үүссэн ба үүнээс 350 орчим нь шийдвэрлэх шатанд явагдаж байгаа юм. Олон улсын эрх зүйн нэгэн шинэ бөгөөд чухал ач холбогдолтой салбарын нэг болох олон улсын хөрөнгө оруулалтын маргаан, түүнийг шийдвэрлэх механизмын хөгжил, өөрчлөлт, Монгол Улсын туршлагыг энэхүү илтгэлд толилуулахаар бэлдлээ.
Олон улсын эдийн засгийн эрх зүйн хамгийн залуу бөгөөд эрчимтэй хөгжиж буй салбар бол олон улсын хөрөнгө руулалтын эрх зүй юм. Хэдийгээр үүсэл хөгжлийн хувьд эртний Ромын үеэс эхлэн гадаадын иргэний эд хөрөнгийн асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаар зарим нэг үзэл баримтлал байсан боловч, өнөөгийн хөгжлийн гол суурь нь 1950-аад оноос эхтэй гэж үздэг. Хэдий богино хугацаанд хөгжиж байгаа ч хэд хэдэн үе шатыг дамжиж, нэн ялангуяа сүүлийн жилүүдэд эрх зүйн зохицуулалтын чиг хандлага нь огцом өөрчлөгдөж буйгаас үүдэн, энэхүү сэдвээр судалгаа хийхийг зорьсон юм. Энд, эртний үе болон колоничлолын үед гадаадын иргэд аж ахуй эрхлэх, тэдний хөрөнгийг хэрхэн хамгаалж байсан, Дэлхийн 2 дугаар дайнаас хойш олон улсын эрх зүйн зохицуулалт хэрхэн өөрчлөгдөж, эдүгээ ямар чиг хандлагыг баримталж эхэлж буйг түүхэн сурвалж болон олон улсын гэрээ хэлэлцээрийн үндсэн дээр судлан үзэж хөгжлийн үечлэлийг шинээр тодорхойлохыг оролдлоо.
1990 оноос эхлэн ОУХЭЗ-н харилцаа огцом хөгжиж байна Монгол Улсын ОУХЭЗ-н үүсэл хөгжил 1926 оноос эхлэн яригдах боловч, өнөөг хүртэл системчлэгдээгүй хэвээр Шүүх, арбитрт ОУХЭЗ-н маргааны тоо жилээс жилд нэмэгдсээр байгаа боловч, ОУХЭЗ-н хэм хэмжээг хэрэглэх практик, туршлага хангалтгүй Бусад улсын ОУХЭЗ-н зохицуулалтын харьцуулсан судалгаа огт хийгдээгүйтэй адил Дээрх нөхцлийг харгалзан үзсэний үндсэн дээр БНСУ, БНХАУ болон Швейцарь улсын ОУХЭЗ-н хууль тогтоомжийг харьцуулан, тус тусын онцлогийг судлахын зэрэгцээ цаашид Монгол улс ОУХЭЗ-н зохицуулалтад ямар өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх хэрэгцээ шаардлага буйг тодорхойлов.
Хөрөнгө оруулалтын хоёр талт олон улсын гэрээний эрх зүйн зохицуулалт, тулгамдаж буй асуудал
Хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих, харилцан хамгаалах тухай хэлэлцээрт холбогдох тулгамдсан асуудал, шийдвэрлэх арга зам
