Бидний тухай
Багш ажилтан
: Албан бус” хэмээх ойлголтыг 1970-аад оноос ОУХБ-ын баримт бичгүүд (1972) болон Харт (1973) нарын бүтээлд анх танилцуулснаас хойш уг ойлголтыг хэрэглээд 50 гаруй жил өнгөрч байгаа ч түүнийг тодорхойлох, хэмжих асуудал маргаантай хэвээр Монгол Улсын хувьд төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн тогтолцоонд шилжсэнээс хойш гарч ирсэн харьцангуй шинэ үзэгдэл болохын хувьд нэгдсэн тоо баримт, цахим бүртгэл ч хангалтгүй байна.Дэлхий даяар албан бус хөдөлмөр эрхлэлт нь үйлдвэрлэл, ажлын байр бий болгох, орлого нэмэгдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэж эдийн засаг, хөдөлмөрийн зах зээлийн том хэсгийг бүрдүүлдэг. ҮСХ-ны тооцоогоор 2010 онд 154 мянга хүн албан бус салбарт ажиллаж байсан бол 2023 онд 194.5 мянгаар нэмэгдэж энэ нь ажиллах хүчний томоохон төлөөллийн 20,8, ДНБ 15,5 хувийг бүрдүүлж буй нь нийгмийн томоохон бүлэг болохыг харуулж байна. Тус илтгэлийг “Даяаршлын нөхцөлд Орос, Монгол дахь албан бус хөдөлмөр эрхлэлт” сэдэвт хамтарсан төслийн (ШУТ-2021/328) хүрээнд хийсэн судалгааны үр дүнгээс Монгол Улсын албан бус хөдөлмөр эрхлэлтийн өнөөгийн байдал, эрх зүйн орчин, аж байдал, тулгамдаж буй асуудлыг авч үзэх болно.
Албан бус хөдөлмөр эрхлэлт нь социалист систем задран унаснаас хойш Монгол Улсад бий болсон. Уг өгүүлэл нь Монгол Улсын албан бус хөдөлмөр эрхлэлтийн чиглэлээр хийгдсэн судалгааг тоймлон 2022-2023 онд 5 аймаг, нийслэл Улаанбаатар хотын 1002 албан бус ажил олгогчдын дунд явуулсан социологийн судалгааны үр дүнг танилцуулах зорилготой юм. Тус судалгаад Зигмант Бауман, Роберт Рейх нарын онолыг онолын суурь болов. Гэсэн хэдий ч хээрийн судалгааны явцад олж авсан тоо баримтаас харахад Монголын албан бус хөдөлмөр эрхлэлт илүү олон янз байгааг харуулж байна.
Хураангуй. Монгол улс төрийн үйлчилгээг боловсронгуй болгох, түүнд инноваци нэвтрүүлэх цахим засаглалыг хөгжүүлэх явдал сүүлийн 20 гаруй жил хурдацтай явагдаж байна. Төрөөс үйлчилгээг иргэдэд хурдан шуурхай хүргэх нөгөө талаас цаг хугацаа орон зайнаас үл хамаарсан цахим үйлчилгээг шаардаж нэг цонхны болон уламжлалт биеэр авдаг үйлчилгээ нийгэм цаг үеийн шаардлагаар өөрчлөгдөж буй нь тухайн сэдвийг судлах үнэ цэнэ үнэлэмжийг өсгөж байна. Тус өгүүлэгт “Цахим үйлчилгээ”– ний өнөөгийн байдалд дүн шинжилгээ хийх, цаашдын чиг хандлага, хэрэгжилтийн талаар хийсэн судалгааны үр дүнг “Цахим үндэстэн” хөтөлбөрийн жишээн дээр хүргэж байна.
Хураангуй. Монгол Улсын хөгжлийн бодлого, алсын хараа 2050 хөтөлбөрийн «Эдийн засгийн тогтвортой өсөлт иргэн бүрдээ хүрсэн, дундаж давхарга зонхилсон, ядуурал эрс буурсан, эдийн засгийн хөгжлийн бодлогын суурийг бүрдүүлж, дотоод хэрэгцээгээ өөрсдөө хангадаг, экспорт эрчимжсэн, хөрөнгө оруулалт, хуримтлалын чадавхаа бүрдүүлсэн, олон тулгуурт эдийн засагтай улс болно» (УИХ, 2020) гэсэн зорилгын хүрээнд чадварлаг менежерүүдийг шинжлэх ухаанч сэтгэлгээ, өөрийгөө хөгжүүлэх чадвар, харилцааны өндөр соёлтой, шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэл, технологи, тээвэр, нийгмийн салбарт бие даан ажиллах мэдлэг чадвар эзэмшүүлэх, судлаач мэргэжилтнийг хувь хүний авъяас сонирхол, нийгмийн хэрэгцээ, дэлхийн хөгжилтэй орнуудын жишиг хандлагад нийцүүлэн бэлтгэн гаргах хэрэгцээ шаардлагын үндсэн дээр уг мэргэжлийн хөтөлбөрийн хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлсон болно.
Судалгааны тайланд гар утас цахим хэрэглээгээр Монгол улс сүүлийн 10 гаруй жилийн дотор интернет хэрэглэгч 69 дахин нэмэгдэн насны бүлэг 20-24 насныхан 91,3 хувь (ҮСХ, 2021) байгаа нь цахимжилтын нөхцөл дэх асуудлыг судлах хэрэгцээг харуулж байна. Тухайн асуудлыг илүү олон талаас нь харуулсан Цахимжилтын нөхцөл дэх Беларусь, Монголын ”залуучуудын нийгмийн эрсдэл” хамтарсан төсөл ч чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж итгэж байна. Тус судалгааны ажил нь МУИС-Шинжлэх ухаан технологийн Улаанбаатар парк, Шинжлэх ухаан технологийн сангийн хамтарсан төсөл юм.
Social policy is a relatively young discipline in the social sciences, founded since the middle of the last century. There are various approaches to its interpretation. The report provides the main definitions, approaches and theories to the study of social policy, legislative provisions in Mongolia on the employment of people with disabilities (PWD). The purpose of the report is to review the existing social policy on the employment of people with disabilities in Mongolia and evaluate it based on the results of a study by the Institute of Labor and Social Protection conducted in 2017. heterogeneity in action.
