Бидний тухай
Багш ажилтан
Монгол соёл, урлагийн дүрс тэмдгийн судалгаанд компьютерын ухааны арга хэрэглэх боломж үр дүнгийн талаар энэхүү өгүүлэлдээ орууллаа. Уламжлалт соёлын нэг болох адууны тамганы дүрс нь эртнээс хэрэглээнд байсаар ирсэн бөгөөд үүнийг монгол орны нутагт орших археологийн олдвор болох хад, чулуун дээр дүрслэн үлдээсэн элдэв тамгадтай харьцуулсан судалгаанаас харж болох юм. Хадны дүрс адууны тамганы холбоо хамаарлыг тогтоохдоо компьютерын ухааны арга ашигласан ба үр дүн доор харууллаа. Монгол нутагт байх хад чулуунд дүрсэлсэн тамган дүрс тухайн газарт амьдарч буй малчдын адуунд тамга хэлбэрээр уламжлагдан иржээ гэж хэлж болох үр дүнг бидний хийсэн судалгаанаас харж болно. Урлаг судлалын талаас нь авч үзвэл өнөөгийн монгол үндэстний адууны тамганаас ч эртний монголчуудын соёлын шинж байдал тодрон гардаг. Өөрөөр хэлбэл Монголчуудын тамгаар дамжсан соёлын улбаа тасралтгүй тов тодоор үлджээ. Энэ удаад бид Хэнтий аймгийн малчдын адууны тамгыг тус нутагт орших Рашаан хад хэмээх газарт байх том чулуунд сийлж үлдээсэн тамганы дүрстэй харьцуулах ажлыг хийсэн. Үүгээрээ урлаг, соёлын судалгаанд орчин үеийн судалгааны арга ашиглах нь үр дүнтэй болохыг мөн харуулахыг зорьсон.
Монголчуудын эртний өвөг болох Хүннү нарын археологийн олдворууд дээр дүрслэн үлдээсэн дүрс тэмдгүүдийг өнөөгийн урлагийн болон ахуйн хэрэглээнд өвлөн ирсэн байдлыг дэлхий нийтэд сонирхон судалсаар байна. Тэгвэл бид энэ удаагийн судалгааны ажлаар Хүннүгийн үеийн археологийн олдворууд дээрх зарим дүрс тэмдгийг тамганд хэрхэн уламжлагдсан байдлыг харьцуулан судаллаа. Хүннүгийн үеийн эдгээр дүрсүүд нь овгийн тамга, хаадын зоосны тамга, эртний үсэг бичгийн дүрстэй холбогдох шинжтэй хэдий ч энэ удаагийн судалгаагаар монгол адууны тамганы хамааралд голлон анхаарч үзлээ. Ингэснээр монголчуудын эртнээс нааш уламжлан ирсэн дүрс тэмдэг, түүгээр дамжсан соёлын залгамжийг таних, судалгааны эргэлтэд оруулах, өвлүүлэн уламжлуулах, хөгжүүлэх зэрэг ач холбогдолтой гэж үзэж байна.
Mongolian historical and cultural monuments on settlement areas of stone inscriptions, stone images, rock-drawings, remains of cities, architecture are still telling us their stories. These monuments depict the understanding of the word, philosophical and artistic outlook, beliefs, religion, national art, language, culture and traditions of Mongols.[1] Nowadays computer science, specially artificial intelligence is becoming applied in the other science fields. The main problem is how to apply and which algorithm can classify the objects correctly. In this paper, we propose a method to classify rock-drawing images from natural field rock image. We found out the best method and parameters of state-of-the-art machine learning algorithms. In experimental result, we evaluate our results with 10-fold cross validation and split 66% strategies.
Монголчуудын хүнсний зүйлээ хадгалах зөөвөрлөх сав суулгуудаас дашмаг нь онцгой байр эзэлдэг.
Монголчуудын уламжлалт соёлын судлагдахуунд хээ угалз голлох байр суурийг эзэлдэг бөгөөд утга билэгдлийг тодруулан харуулж эдлэл хэрэгсэл, хувцас, чимэглэлийн зүйл дээр олон зууны турш хэрэглэсээр ирсэн билээ. Энэ соёлын улбаа нь Монголчуудын эдлэл хэрэглэлээр зогсохгүй мал аж ахуй тэр дундаа адууны тамганы дүрстэй холбоо хамааралтай эсэхийг энэ удаагийн судалгаагаараа хийхийг зорьлоо. Ингэсэнээр дүрс тэмдэгийн уламжлалыг харуулах, цаашид Монгол үндэсний хэв шинж бүхий дизайныг бүрдүүлэхэд хээ чимэглэлийн элементийн гүйцэтгэх үүрэг, цар хүрээг өртгөтгөх, нэгдсэн судалгааны сан бүрдүүлэх, нийтэд таниулах түгээн дэлгэрүүлэх ач холбогдолтой гэж үзэж байна.
Монгол малчид тамга тэмдгийг сонгон хэрэглэхдээ уг язгуур, бэлгэдлийн утга агуулга, нутаг усны онцлог зэргийг харгазан сонгодог байсан уламжлалтай. Монгол угсаатны онцлог соёл, уламжлалын ялгааг таних нэг сурвалж нь тамганы дүрс гэж үзэх үндэслэлтэй юм. Энэ ажлаар бид Архангай аймгийн малчдын адууны тамганы төрөл ангилал, илэрхийлэх утга агуулгын талаар судлан онцлогийг харуулхыг зорьсон. Бидний судалгааны үр дүнд тухайн аймгийн малчдын тамганы бүртгэлийн сан үүсгэх нийтд таниулах, тухайн сум орон нутагт тамганы давхардал үүсэхгүй байх малын хулгайн гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажилд тодорхой баттай мэдээллийн сурвалж болох цаашлаад монгол орны нийт малчдын адууны тамганы нэгдсэн мэдээллийн сан үүсгэх ажлын нэг хэсэг болох, дээрх аймагт зонхилон хэрэглэж байгаа тамганы дүрс нь угсаатны оцлогийг илэрхийлэх уламжлалыг хэрхэн тусгасан зэргийг харж болох юм. Мөн шинээр тамга авах малчин судалгаанд үндэслэсэн дүрс сонгох, түүний утга бэлгэдэлийг харгалзан үзэх, дээр нь өөрийн эцэг өвгөдөөс уламжлан ирсэн тамганы онцлогийг нэмэлтээр оруулж өгч болох юм.
Тамганы нэршлийг хадгалах, уламжлуулахад тамганы нэг дүрсээс тайзны хөдөлгөөний олон хувилбарууд гарган, урлагийн зохиомж, бүтээл хийж болох нь туршилтын үр дүнд тодорхой болж байна. Бүжгийн урлагт авч үзэхэд л тамганы дүрсээс монголын бүжгийн урлагт сургалтад хэрэглэгддэг хөдөлгөөнтэй зарим нэг тамгыг дүйцүүлэх, шинэ хөдөлгөөнүүдийг зохиох, тайзны элдэв хөдөлгөөний бүтээлүүд дэглэн найруулахаас гадна шинэ төрөл буй болгон “Монгол тамган биелгээ” гэж нэрлэн бичгийн болоод уран бүтээлүүд хийсээр байна.
Монголчууд олон зуун жил модон бараар ном хэвлэж ирсэн түүхтэй. Түүнээс нь бид түүх, соёл өв уламжлалаа мэдэж, түгээн дэлгэрүүлсээр ирсэн.Энэхүү судалгааны ажлын үр дүнгээр монгол уламжлалт судар номын бүтэц, төрөл, ангилал, онцлогийг судлан улмаар компьютерийн ухааны арга ашиглан нэгдсэн сан үүсгэх таних боломжыг бүрдүүлэх зорилготой юм. Үүгээрээ уламжлалт соёлын өвийн судалгаа шинжилгээний ажилд шинжлэх ухааны салбар дундын аргуудыг ашиглах нь илүү үр дүнтэй, эрдэм шинжилгээг шинэ шатанд хөгжүүлэх боломжтойг харуулахыг зорилоо.
Аливаа улс орны археологийн судалгаанд хадны зургийг сайжруулах аргууд нэлээд хэрэглэгдэж байна. Түүнтэй нэгэн адилаар монгол орны хадны зургийг дижитал сайжруулалтын арга ашиглан дүрсийг илүү тод болгох шаардлага тулгарч байна. Сайжруулалт хийснээр хадны зурагт дүрслэгдсэн буга, аргал янгир, тамга тэмдэг зэрэг дүрсүүдийг илрүүлэх, цаашид машин сургалтын аргаар ангилах боломжийг бүрдүүлэх юм. Ингэснээр монголын археологийн дургалуудыг судалгааны эргэлтэд оруулах, он цагийн хамаарлыг тогтоох, дүрсийг тайлбарлах, хадны зургийн цахим сан үүсгэх ач холбогдол мөн бий болно. Бид энэ судалгааны ажлаар зосон болон сийлмэл зургийн төрлөөс сонгон авч, дижитал сайжруулалтын зарим програм хангамжийг ашиглан өнгөний параметрүүдийн утгын зурвасыг туршилтаар тодорхойллоо.
Монголын соёлын өвийн үнэт олдворуудын он цагийн хамаарлыг тогтоох, материал, хэлбэрийн ялгааг харуулах, олдворын нэгдсэн цахим сан үүсгэх, судалгааны эргэлтэд оруулах, ангилал үүсгэх зэрэгт өнөө үеийн шинэ технологийг ашиглах нь үндэсний үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүн болон график дизайн, дүрслэх урлаг, түүх, археологийн судалгаанд чухал ач холбогдолтой юм. Энэ судалгааны ажлаар хүннүгийн үеийн археологийн олдворын дүрсээс шавар болон төмөрлөг савнуудыг хэлбэрийн хувьд машин сургалтын аргаар ангилах загварыг санал болгож байна. Бидний судалгааны загварыг дээр дурьдсанчлан олон төрлийн өгөгдлийн хувьд давтан хийж тухайн өгөгдөлд тохирох арга, тэдгээрийн параметрийг олох нь бусад судалгаанд шууд ашиглах боломжтой юм. Туршилтын үр дүнгээр 2 ангиллын 150 дүрсийн хувьд түгээмэл хэрэглэгддэг машин сургалтын аргууд дундажаар 80% танилтын нарийвчлалтай байгаа нь уг загварын боломжтойг харуулж байна.
Барилга, байгууламжийн хана, тааз, шал, хаалга зэргийн гадаргуу дээрх сэв, хагарал зэргийг автоматаар олж илрүүлэх судалгаа нь Олон Улсын хэмжээнд бо- лон Монгол Улсад шинэлэг судалгааны талбар юм. ОУ-ын хэмжээнд дүрс боловс- руулалтын чиглэлд судалгаа хийдэг судлаач, эрдэмтэд нь орчны нөлөөлөл болон су- далгааны объектын хувьд тодорхой нөхцөл дор судалгааг хийсэн байна. Бид барил- га, байгууламжийн гадаргуугийн сэв, согогийг илрүүлэх зорилгоор зураг боловсруу- лалт болон машин сургалтын аргуудыг хослуулан туршилтууд хийсэн бөгөөд энэхүү ажилд танилцуулж буй загвар нь зарим төрлийн гадаргуугийн сэвийг 80 хувиас 90 хувь хүртэл оновчтой илрүүлсэн.
Энэхүү судалгааны ажлын үр дүнгээр монгол уламжлалт дүрс тэмдгийг судлах, урлаг судлалд компьютерийн ухааны арга технологийг нэвтрүүлэх боломжийг адууны тамганы дүрсийн жишээн дээр харуулав. Адууны тамганы дүрсийн төрөл, бүтэц, харилцан хамаарлыг тодорхойлж, утгаар, нэрээр, дүрсээр нарийвчлан ангилж дүрсийг компьютер ашиглан таниулах алгоритмыг боловсруулж туршив. Үүгээрээ орчин үеийн судалгаа шинжилгээний ажилд шинжлэх ухааны салбар дундын аргуудыг ашиглах нь илүү үр дүнтэй, эрдэм шинжилгээг шинэ шатанд хөгжүүлэх боломжтойг харуулсан.
Дүрс тэмдгийн тогтолцоо нь тухайн улс үндэстний түүх, соёл урлаг, үйлдвэрлэлийн хөгжлийг харуулдаг. Монгол Улс уламжлалт дүрс, тэмдгийн хэрэглээний нэн эртний арвин түүхтэй, өнөөг хүртэл өвлөгдөн ирсэн түүх, соёл урлаг, археологи, шинжлэх ухааны үнэт эх сурвалжтай орон. Одоогоор Монгол улсад хэрэглэгдэж байгаа адууны тамганы 2000 орчим дүрс байна. Бид энэ ажлаараа адууны тамгыг уламжлал, бэлгэдэл зүй, зохиомжийн үүднээс задлан шинжилж, бүлэглэн дүрс, нэрээр ангиллаа. Ингэснээр тамга тэмдгийн хэрэглээг өргөтгөх, тамганы дүрсийг цахим хэлбэрт таниулах боломж бүрдэх, монгол хэв шинж бүхий бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх, монгол малчин шинэ тамга сонгох боломж бүрдэх, тухайн тамганы утга бэлгэдэл зүйг хиймэл оюуны арга ашиглан зөв таних, цааш өвлүүлэн авч явах зэрэг ач холбогдолтой юм.
Mongolian historical and cultural monuments on settlement areas of stone inscriptions, stone images, rock-drawings, remains of cities, architecture are still telling us their stories. These monuments depict the understanding of the word, philosophical and artistic outlook, beliefs, religion, national art, language, culture and traditions of Mongols [1]. Nowadays computer science, especially computer vision is applying in the other science fields.
Хураангуй. Дүрс тэмдгийн тогтолцоо нь тухайн улс үндэстний түүх, соёл урлаг, үйлдвэрлэлийн хөгжлийг харуулдаг. Монгол Улс уламжлалт дүрс, тэмдгийн хэрэглээний нэн эртний арвин түүхтэй, өнөөг хүртэл өвлөгдөн ирсэн түүх, соёл урлаг, археологи, шинжлэх ухааны үнэт эх сурвалжтай орон. Одоогоор Монгол улсад хэрэглэгдэж байгаа адууны тамганы 2000 орчим дүрс байна. Бид энэ ажлаараа адууны тамгыг уламжлал, бэлгэдэл зүй, зохиомжийн үүднээс задлан шинжилж, бүлэглэн дүрс, нэрээр ангиллаа. Ингэснээр монгол малчин шинэ тамга сонгох боломж бүрдэх, тухайн тамганы утга бэлгэдэл зүйг зөв таних, цааш өвлүүлэн авч явах зэрэг ач холбогдолтой юм.
П.Гантуяа, Б.Сувдаа, Д.Цэвээндорж “Тамганы дүрсийг компьютерээр уншуулах арга” Монголын соёл урлаг судлал эрдэм шинжилгээний бичигт (ISNN 2310-9114) 2018-1. Хуу. 45-49.
