Бидний тухай
Багш ажилтан
Энэхүү өгүүлэлд Дорнод аймгийн Хөлөнбуйр сумын нутаг Хайртын түүвэр олдворт газраас олдсон түүвэр олдворуудаас “福瑞” (Fu Rui) буюу “буян өлзий” хэмээх бичиг болон хоёр талдаа сарьсан багваахай дүрс бүхий бөгжийг онцлон он цаг, утга агуулгын талаар тодруулахын зэрэгцээ Монголын археологи, угсаатны зүйн эх хэрэглэгдэхүүн дэх бөгжтэй холбоотой ойлголтуудыг багтаан авч үзсэн байна. Сарьсан багваахай болон “буян өлзий” хэмээх үгийн утгын холбоо хамаарал, дэлхий улс түмнүүд хэрхэн үздэг ба монголчуудын дундах сарьсан багваахайн тухай үзлийн талаар өгүүлжээ. Өгүүллийн төгсгөлд уг бөгжний он цагийг сарьсан багваахай хээ болон бичгийн утга агуулгатай харгалдуулан XIX-XX зууны үед хамааруулан авч үзэх санал дэвшүүлсэн байна.
Энэ онд археологич доктор, профессор З.Батсайханы төрсний 70 жилийн ой болж байна. Хэрээд овогт З.Батсайхан бол Монголын эртний судлалын шинэ үеийн эхлэлийг тавилцсан археологич эрдэмтний нэг бөгөөд МУИС-ийн Археологийн хөтөлбөрийг хөгжүүлэхэд жинтэй хувь нэмэр оруулсан профессор багш билээ.
The Xiongnu polity (ca. 200 BC– 150 AD) emerged out of indigenous community-centered socio-political structures to forge a powerful state that commanded the Mongolian steppe and beyond. Underpinned by a highly mobile pastoralist population, accustomed to season- ally rhythmic moves and embedded in an equestrian culture that facilitated rapid transport over long-distances, it remains unclear precisely how the movement of commoners, local aristocrats and regional elites abetted the formation and organization of Xiongnu state struc- tures. Here, we evaluate Xiongnu movement and dietary intake through multi-stable isotopic analyses of tooth enamel from directly dated Xiongnu intermediate elites recovered from the mortuary center of Baga Gazaryn Chuluu–a prominent granite outcrop set in the Gobi Des- ert. Carbon isotope (δ13C) analysis indicates millet was consumed by some individuals, but whether or not this C4 cultivar contributed to the diets of most elites remains ambiguous in this C3/C4 desert-steppe environment. The effectiveness of oxygen isotopes (δ18O) to establish mobility appears much reduced in steppe environments, where geospatially sensi- tive information appears disrupted by extraordinary seasonality in meteoric water oxygen isotopes, pronounced oxygen isotopic variation in potential drinking water sources, and cul- turally mediated drinking practices. Most revealing, strontium isotopes (87Sr/86Sr) indicate circulation of local elites around this central place and beyond, a mobility format that helped leaders cement their own position through political consolidation of spatially dispersed mobile pastoralist communities. The consistent presence at Baga Gazaryn Chuluu of extra- local intermediate elites also points toward the importance of transregional mobility in bind- ing together the Xiongnu polity over the vast distances of the eastern steppe.
This paper explores, for the first time, a 405 km long wall system located in eastern Mongolia: the “Mongolian Arc” consists of an earthen wall, a trench, and 34 structures. It is part of a much larger system of walls built between the 11th and 13th centuries a.d. The Mongolian Arc, despite its magnitude, has been largely overlooked in existing academic discourse. Our team collected remote sensing data of different types and conducted an archaeological field survey of the entire Mongolian Arc. The different datasets obtained in the lab and the field were analyzed using a geographic information system (GIS). These results were integrated with excerpts from relevant primary sources to provide a preliminary interpretation of the design and potential functions of the Mongolian Arc. Key areas of exploration include the idiosyncratic gaps along the wall, the spatial organization of the wall and structures, and their interrelationship with the adjacent landscape.
Pastoral nomadic regional confederations, states, and empires have assumed a prominent place in the histories of the Eurasian steppe zone; however, anthropological theory devoted to under- standing these political systems is still debated and relatively inchoate. A major question concerns the techniques of political integration that might have brought together dispersed mobile herders under the aegis of these complex, large-scale steppe polities. The first such polity in East Asia, the Xiongnu state (c. 250 BC–150 AD) of Mongolia, has been characterized as a polity built by mobile herders, but in fact the steppe populations of this period followed quite diverse lifeways. Most notably, the estab- lishment of more permanent settlements for craft and agricultural production has complicated the typical narrative of the pastoral nomadic eastern steppe. This study considers ways to conceptualize these interesting variations in lifeway during the Xiongnu period and raises the question of how they might have promoted a novel Xiongnu political order. We analyze transformations within the Egiin Gol valley of northern Mongolia to better understand the organizational, productive, and settlement dynamics and present the first regional landscape perspective on the local transformations incurred by the creation of a Xiongnu agricultural hub. To understand these radical changes with respect to the long-term pastoral nomadic and hunting-gathering traditions of the valley’s inhabitants, Salzman’s flexibility-based model of multiresource pastoralism is of great use. Egiin Gol valley transformations indeed attest to a scale of political economy far beyond the bounds of this local area and suggest an innovative role for indigenous farming in Eurasian steppe polity building.
Today’s image of people inhabiting the vast steppe landscapes of Mongolia is inseparably linked to mobile animal herding. Indeed, archaeologists have confirmed that human-animal communities comprised of human herders and domestic livestock roamed across Mongolia’s grassland environment and utilized semi- arid to arid regions such as the Gobi steppe desert for thousands of years. However, it is much rarer to catch a glimpse of the time before the advent of pastoralism in this part of the world. During the Neolithic (ca. 6000 – 1800 B.C.), the Gobi was much less of a desert than it is today. Sparsely scattered archaeological sites testify to the presence of hunter-gatherer groups that successfully exploited rich wetland environments. As a result of the pedestrian survey carried out by the Dornod-Mongol-Survey in the greater region of Delgerkhaan Uul, we discovered in situ remains of a Neolithic habitation site. Excavations at the Margal site uncovered a stratified hearth and a lithic assemblage embedded in a habitation layer and accompanied by a few faunal bone fragments. Our finds correspond with the Oasis 2 stage (ca. 6000 – 3000 B.C.) of the scheme established by Janz and colleagues dividing the Mongolian Neolithic into phases based on habitation and subsistence patterns and technology. However, some typical Oasis 2 markers such as pottery and grinding tools are missing from the small assemblage uncovered from test excavations in 2017 and 2018. Margal likely belonged to a regional network of extended hunter-gatherer occupation relying on wild plant and faunal resources. The site represents the first of its kind in the region and has potential to shed light on hunter-gatherer subsistence and habitation decisions. In concert with adjacent archaeological surface scatters and contextualized in the supraregional network of hunter gather habitation, it will contribute to refining current models of lifeways and transformations in Mongolian prehistory. KEYWORDS: hunter-gatherers, subsistence strategies, fire pit, Neolithic, Inner Asia, Mongolia
Судалгаагаар дараах зүйлийг нягталж чадлаа. Нэгдүгээрт, радиокарбон шинжилгээний үр дүн дараах байдалтай байна. Чойбалсан сумын (Чингисийн далангийн дагуух №31 хэрэм) Урд гэртийн говийн хэрмийн (Лам хошуутын хоолойн туурь) малтлагаас гарсан малын ясны дээжийн нас нь 1) 1021 калАД - 1051 калАД (38.0%), 1080 калАД - 1154 калАД (57,4%), 2) 1301 калАД - 1370 калАД (73,4%), 1377 калАД - 1398 калАД (22,1%), Цагаан-Овоо сумын Арын говийн хэрэм балгас (№16)-аас олдсон ясны дээжийн нас н991калАД - 1045 калАД (91,3%), 1086 калАД - 1093 калАД (1,1%), -1112 калАД (МЭ) гарсан байна. Цагаан-Овоо сумын нутаг Хэрлэн Барс хот I их хэрмийн баруун урд хэсэгт орших архитектурын олдворуудын малын ясны тохируулгын нас 1439калАД-1500калАД (90,4%), 1600калАД-1615калАД (5,0%), цайзын зүүн өмнөд хэсгийн дотор талын ханан дээрх хоёр амьтны ясны тохируулсан нас нь: 1) 1309калАД - 1362 калАД (68.5%), 1386калАД - 1410калАД (26.9%), 2) 1305калАД - 1365калАД (AD) -130.калАД (73.3). 1406 калА (21.5%) байна. Хоёрдугаарт, Чингисийн далангийн хойд шугам дахь бэхлэлтүүд үндсэндээ хэрмийн урд талд баригдсан. Гуравдугаарт, цайзын ойролцоо гол мөрөн, нуур эсвэл булаг, худаг зэрэг усны эх үүсвэрүүд заавал байдгийг сурвалжийн мэдээг археологийн хайгуулын материалаар баталгаажуулав.
Архангай аймгийн Хашаат сумын нутаг Билгэ хааны тахилын онгонд 2002 онд хийгдсэн судалгааны үр дүнг нэгтгэн дүгнэв.
Long term habitation continuity • Asymmetric regional settlement patterns, and adaptation to the changing Gobi environment. • Post hoc depositions (2700-2200 BP) into prone tradition burials demonstrate continued long term engagement of monuments, people and animals. • New monument forms are joining existing landscapes, not slighting them.
Тус судалгааны баг Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх сумын Аваргын овоо хэмээх газар хайгуул, малтлага судалгаанаас гадна эртний нүүдэлчдийн бууц сууринг илрүүлэн олж, түүхэн үеүдэд тухайн бүс нутагт болж өнгөрсөн төрийн болон нийгмийн байгууламжийн өөрчлөлт, амьдарлын хэв маяг, аж ахуйг нэхэн сэргээх цогц судалгаа хийжээ.
2022 оны судалгаагаар бид дундад зууны үеийн монголчуудын үлдээсэн чулуун дарааст булш Хайлаастын зүүн урд аманд 2, Малгар ууланд 1 тус тус малтан судаллаа. Өмнөх жилүүдэд уг төслийн хүрээнд Дэлгэрхаан уулын орчимд Их Хүнгүй, Тэмээн чулууны хөтөл, Хоолойн бууц, Бөмбөгөрийн асга, Бага хүнгүй хэмээх дурсгалт газрын тоог хоёроор нэмсэн нь тухайн үеийн нүүдэлчдийн нягтаршил, хоорондын харилцаа холбоо зэргийг тодруулахад чухал ач холбогдолтой билээ.
Төслийн хээрийн шинжилгээний ажлын үр дүнг нэгтгэн хэлэлцүүлэв.
Монгол Улсын Сүхбаатар аймгийн Түвшинширээ сумын нутаг Дэлгэрхаан уулын орчим хэлбэр хэмжээ, зохион байгуулалтын хувьд хоорондоо адил төстэй, ойролцоо цаг үеийнх болов уу гэмээр хот суурины зургаан дурсгал бий. 2018 оны 6 дугаар сард Монгол-Америкийн хамтарсан “Дорнод Монгол: Археологийн хайгуул, малтлага судалгаа” төсөл, МУИС-ийн Антропологи, Археологийн тэнхимийн оюутны дадлагын хүрээнд Тогоотын голын баруун эрэгт орших “Довжоо-1” дурсгалыг малтан шинжилж, холбогдох он цагийг тодорхойлох судалгаа хийж гүйцэтгэсэн юм. “Довжоо-1”-ийн тавцангийн баруун хойд буланд орших багавтар барилгын үлдэгдлийг малтахад барилгын дээврийн чимэглэл, вааран хавтангийн хагархай, зээбад, цэцэг ургамлын дүрстэй нүүр болон үзүүрийн ваар, модон хийцийн үлдэгдэл, төмөр хадаас, будагтай шаваасны хэсгүүд, хятад зоос, шавар сав, шаазангийн хагархай зэрэг олдворууд гарсан. Мөн барилгын дотор талаас өнгө хоршуулан будсан шавар бурханы дүрс баримлын үлдэгдэл, бадам сэнтийн хэсгүүд олдсоноос үзэхэд, нутгийнхны “Сүмийн довжоо” хэмээн нэрлэж ирсэн уг байгууламж нь Буддын шашны тахил шүтээний газар буюу сүм хийдтэй холбоо бүхий дурсгал болох нь илэрхий болсон билээ. “Довжоо-1”-ийн малтлагаас гарсан модон хийцийн үлдэгдлээс дээж авч АНУ-ын Жорж Их Сургуулийн Изотопын судалгааны лабораторид С14 он цаг тогтоох шинжилгээ хийлгэхэд дурсгалын үнэмлэхүй насыг 1497 (2.1%) 1506 calAD; 1512 (71.3%) 1601 calAD; 1616 (22.0%) 1646 calAD буюу нийтийн тооллын XVI-XVII зууны хоорондох цаг үед холбогдохыг тогтоож өгөв. Энэ нь чулуун өрлөгтэй уг барилгын хийц загварын онцлог, шавар чимэглэлийн нь хэв маяг, тоосгон материалын шатаалт, чанар зэргээр бидний таамаглаж байсан он цагийн баримжаатай нийцэж байна.
Чингисийн хэрмийн 16 болон 32 дугаарт болон Хэрлэсн барс хотод хийсэн археологийн малтлагын үр дүнг илтгэсэн болно.
Судалгаагаар дараах зүйлийг нягталж чадлаа. Нэгдүгээрт, радиокарбон болзооны үр дүн дараах байдалтай байна. Чойбалсан багийн (Чингис хааны 31-р их хэрмийн цайз) Урд гэртийн говийн хэрмийн (лам хошуутын хоолойн туурь) туурийн малын ясны хоёр цэгийн тохируулсан нас нь 1) 1021 калАД - 1051 калАД (38.0%), 1080 калАД - 1154 калАД (57,4%), 2) 1301 калАД - 1370 калАД (73,4%), 1377 калАД - 1398 калАД (22,1%). Цагаан-Овор дүүргийн Ален говийн хэлэм балгас (Чингис хааны цагаан хэрмийн 16-р цайз)-ын нэг амьтны ясны тохируулсан нас нь 991калАД - 1045 калАД (91,3%), 1086 калАД - 1093 калАД (1,1%), -1112 калАД (МЭ) байна. 3.1%) байна. Цагаан-Овоо багийн Хэрлэнбарс хот I цайзын баруун урд хэсэгт орших архитектурын олдворуудын малын ясны тохируулгын нас 1439калАД-1500калАД (90,4%), 1600калАД-1615калАД (5,0%), цайзын зүүн өмнөд хэсгийн дотор талын ханан дээрх хоёр амьтны ясны тохируулсан нас нь: 1) 1309калАД - 1362 калАД (68.5%), 1386калАД - 1410калАД (26.9%), 2) 1305калАД - 1365калАД (AD) -130.калАД (73.3). 1406 калА (21.5%) байна. Хоёрдугаарт, Цагаан хэрмийн хойд шугам дахь Чингисийн хэрэм үндсэндээ хэрмийн урд талд баригдсан. Гуравдугаарт, цайзын ойролцоо гол мөрөн, нуур эсвэл булаг, худаг зэрэг усны эх үүсвэрүүд байдаг.
Тус аймгийн нутагт хийгдсэн авран хамгаалах судалгааг нэгтгэн авч үзсэн.
Монгол-Японы хамтарсан хээрийн шинжилгээний ангийн Дорнод аймгийн нутагт ажилласан хээрийн шинжилгээний ажлын талаарх мэдээлэл багтсан байна.
Монгол-Японы хамтарсан “Чингис хааны далан: Олон улсын хамтын ажиллагаа” төслийн экспедиц 2021 оны 9 сард Дорнод аймгийн Чойбалсан, Баяндун, Цагаан-Овоо сумдын нутагт Чингисийн далангийн дагуу хайгуул хийж он цаг тогтоох сорилтын малтлага хийж гүйцэтгэсэн үр дүнгийн тухай нийтэлжээ.
Хүннү, Сяньби нарт шилэн сувс нэвтэрч, солилцож байсан замыг археологи ба байгалийн шинжлэлийн аргаар тодруулах оролдлого хийсэн байна.
Хэнтий аймгийн Баян-Овоо сумын нутаг Майхант уулын дурсгалын талаар дэлгэрэнгүй өгүүлсэн байна.
Тус онд хийгдсэн авран хамгаалах судалгааны үр дүн болон тоон үзүүлэлтийн нэгтгэн оруулсан байна.
Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын нутагт ажилласан Монгол-Америкийн хамтарсан хээрийн шинжилгээний ангийн үр дүнг нэгтгэн дүгнэжээ.
Хамтарсан төслийн хээрийн шинжилгээний ангийн үр дүнг нэгтгэн дүгнэв.
Сүхбаатар аймгийн Түвшинширээ сумын нутагт ажилласан хамтарсан төслийн үр дүнгийн талаар өгүүлсэн байна.
Япон-Монголын хамтарсан Чингисийн хэрэм судлалын төслийн хүрээнд 2021 оны намар хийсэн хээрийн шинжилгээний ангийн үр дүнг нэгтгэн дүгнэв.
Монголын археологийн дурсгалаас илэрсэн карнелийн сувсны технологийн шинэ хэтийн төлөв болон худалдаа арилжааны талаар өгүүлсэн.
Археологи, антропологийн шинжлэх ухаан нь археологийн нөхцөл байдал, судалж буй асуултуудад онцгой анхаарал хандуулж, байгалийн шинжлэх ухааны аргуудын бүрэн хүрээг хамардаг. Энэ нь археологичид болон байгалийн судлаачдын хоорондын ялгааг нөхөж, археологийн судалгаанд шинжлэх ухааны арга зүйг үргэлжлүүлэн нэгтгэхийг дэмжих форум болж өгдөг.
