Дэлгэрэнгүй мэдээлэл

Stories and legends that express the ultimate desires of people, the true essence of life, heroic battles, heartfelt moments of victory and defeat, and artistically describe these moments are common patterns in the oral literature of the people of Central Asia. In particular, the stories and legends about the universe, the sun, the moon, the stars, the origins of humanity, life, and culture share a common narrative structure. Additionally, these stories recount the birth of a national hero who unified the people, founded the state, built the ancient society, and detail his ancestry and lifetime actions in a legendary manner. While Indian, Chinese, Mongolian, and Japanese legends describe the creation of the world from chaos, there are also Mongolian, Chinese, Japanese, and Korean legends that portray heaven and earth as the ancestors of all creatures. Mongolian, Japanese, and Korean legends narrate the story of human ancestors descending from the sky as messengers to rule over the earth, while Chinese and Mongolian (Buriad) legends recount tales of earthly men marrying daughters of heaven. It is evident that both Mongolian and Eastern mythological perspectives share common concepts and perspectives regarding the worship of the sky and the belief in origins from the sky.

Гэсэрийн тууж бол монгол угсаатны түүх, нийгэм, соёл, уран зохиолын үнэт өв юм. Тиймээс ч дунд сургуулийн 9-р ангийн сурах бичигт тусгасан байдаг. Гэвч нийгэм-улс төрийн шалтгаанаар Гэсэрийн туужийн судалгаа Монголд олон арван жил завсардаж монгол хүн Гэсэрийн туужийн агуулга санаа, хэл, уран зохиол, түүх соёлын ач холбогдлыг танихгүй болсон байна. Дунд, ахлах сургуульд унших бичгийн агуулга нь ч хүнддэж, түүний хялбаршуулсан найруулга, тайлбар гараагүй байсаар иржээ. Тиймээс судалгаанд суурилсан нийгэм-хүмүүнлэгийн салбарын бодит инноваци бүтээх шаардлага тулгарч байна. Нас насанд тохирсон комик, хялбаршуулсан унших бичиг гэх зэргийг академик судалгаанд суурилан гаргах хэрэгцээ үүсчээ. Хялбаршуулсан сурах бичгийг хэвлэгдэхэд боловсролын хэрэгцээ шаардлагын дагуу номын агуулга, зураг, бичвэр нь хүүхдийн нас, сэтгэхүйн онцлогт тохирсон байх төдийгүй үгийн сангийн баялагтай болох, хүмүүжил төлөвшилд эерэгээр нөлөөлөх, улмаар ном унших, төсөөлөн дүрслэн бодох чадварыг нэмэгдүүлэх хэрэгцээнд үндэслэн эртний сонгодог уран зохиолын бүтээлүүдийг уншуулах, тогтмол унших дадал зуршлыг бий болгох ач холбогдолтой юм. Учир нь, үүний өмнөх 1986 онд хэвлэгдсэн Гэсэрийн тууж агуулга хүнд, ухаж ойлгоход судлаачийн түвшин шаардахуйц болж бодит хэлний хэрэглээнээс холджээ. Мөн олдоц ч ховор болсон байна.

Abstract The renowned "Epic of Geser Khan" is a vital part of Mongolian cultural heritage, woven with captivating folklore and legends. When it gained popularity in Mongolia, it led to various versions like "Peking woodblock printed Geser," "Nomch Khatan’s Geser," "Monk Zaya Pandita’s Geser," "Zamlin Senchin's Biography," "Mongolian Lin Geser," "Story of Tseveen’s Geser," and "Geser in clear script." In 1959 and 1960, B. Renchin and Ts. Damdinsuren contributed introductions and published these versions in the 'Mongolian Memorial Writing Conference' series, providing concise and detailed summaries in terms of content and size. Scholars believe that the narrative structures of the versions of "Peking woodblock printed Geser," "Monk Zaya Pandita’s Geser," "Nomch Khatan’s Geser," and "Story of Tseveen’s Geser" share the similarity. It is suggested that "Yun Fu Se's Geser," published in 1716, is considered the subsequent volume of the "Peking woodblock printed Geser." Hence, the objective is to scrutinize the narrative patterns within the novels "Yun Fu Se's Geser" and "Peking woodblock printed Geser", aiming to clarify and explain the interrelationship between these versions. It is a method of imagining epic events without a specific sequence. When comparing the two volumes, Firstly, it follows a common sequence in Mongolian epics. Time is often emphasized at the start, detailing the hero, his loyal companion, the assisting knight, and sworn oaths. Various obstacles are then introduced in diverse ways. Secondly, despite the Hero's triumph, a contradiction arises as the seeds of suffering ripen within him. In Geser's youth, an archenemy seizes his possessions and robs his parents, leading to Geser's growth into a hero. This recurring pattern shapes the overall structure of the novel. The ensuing analysis employs structural theory to explicate internal connections, detailing how a fixed typology was utilized to iterate and elaborate upon the content of Geser's novel. Thirdly, the queen gets captured, the hero's home faces an invasion, and the hero chases and rescues, restores order, defeats enemies, and gains glory. The story of the 1 Сүхбаатарын Дашдэжид, Монгол улсын их сургуулийн Шинжлэх ухааны сургуулийн дэд проф, доктор (Ph.D) Mongolian epic revolves around two main themes: the adventure of the hero's wedding, and the battle against the monster, witch, or the other tribes. Based on these two themes, the new chapters of Geser's novel, enriched with stories of heroes' adventures, and heroic battles were created in interaction with oral and written traditions. Chapters XII and XIII of "Yun Fu Se's Geser" exhibit a similar syntagmatic structure to the battle group featuring Sharaygol's three kings in "Beijing Tiger's Geser." However, in "Yun Fu Se's Geser" the events unfold on a grand scale, characterized by a high narrative frequency and a rich linguistic composition. Notably, these chapters align more with the tradition of written literature, preserving a distinct emphasis on detailed character descriptions and pronounced event depictions, in contrast to the oral tradition.

Гэсэрийн туужид дайн тулаан баатарлаг гэрлэлтийн хосолмол өгүүлэмжүүд бий боловч түүний эхний үйл явдал нь анхдагч удаах нь сүүлд нэмэгдсэн байдаг. Судлаачдын туульсын өгүүлэмжийг ангилсан саналаар бол, эцэг эхээс ер бусын байдлаар мэндлэх, мангас махчинтай тулалдсан, заяаны ханиа олж авсан, (Ёндон 1995, 15), алс газраас сүй шагайт дагинаа авахаар явах замд таарсан янз бүрийн дай дайснаа дардаг, баатарт довтолсон дайсныг дарж, дархан цолоо олдог, баатрын эзгүйд ар гэр, адал мал, аав ээжийг нь дай дайсан булаасан тул эргүүлэн авахаар морддог, хоёр ондоо дайснаа дарсан хоёр ондоо ялалт гавьяа (Ринчиндорж 2007, 189), баатрыг мөнхийн рашаанаар амилуулах; үхсэн баатрын яс үсийг нь цуглуулаад мөнхийн рашаан цацахлаар дахин амилах; арга мэх зарж аян замын саадыг арилгах-хавчдаг хадан хясааг гэтлэх, нүдэнд нь буй сүнсийг онож, унтаагаар нь мангасыг алах; тэнгэрийн гурван дагина (өхий) баатарт зөвлөн туслах В.Хайссиг (1979) зэрэг өгүүлэмжийн хэв шинжээр баяжигдан дэлгэрэнгүй болсныг хоёр хувилбарын өгүүлэмжийн харьцуулсан судалгаанаас тодорхой харж болно.

Бөөгийн шүтээн байсан газар нь бурхны дуган-бунхан цогцлуулж, бурхны шашны нэр соёрхдог бөгөөд Буха ноёнд Ринчин хан нэр соёрхож, түүнд зориулан шүтээн босгодог. Буха ноёныг бурхны шашинтнууд өөрийнх болгохдоо монгол бөө мөргөлийн бусад онгод шүтээнийг өвөрчлөн чойжин сахиус, савдаг шивдэг болгодог нийтлэг тэр хэв жаягийг баримталсны дээр бөөгийн уламжлалт ёс заншлыг нь зарим талаар хадгалан үлдээсэн байна. Тухайлбал, бөөгийн догшин онгод шүтээнийг голдуу баатар дайчин хүний дүр байдалтай хөрөглөн бүтээдэг нь Даян дээрхийн шүтлэг тахилга

“In August 2021, We conducted field research in Tsagaan Uur soum on the northern border of Khuvsgul province, Mongolia (this research has received funding from the project (P2020-3951) supported by the National University of Mongolia). The research examines the language, cultural and social changes of the local Buryat ethnic group and the effects of Mongolian history, social structure, migration, and settlement. The Buryats are considered as the majority ethnic group of Tsagaan Uur soum, although as a result of intermarriages with other ethnic groups such as Tuva, Darkhad, and Khalkha, and most Buryat families are now of mixed ethnicity. We met with Buryat families who only married within their ethnic group and discovered their history of ancestry, language, and cultural elements. Their language has become influenced by the language of Mongolia’s ethnic majority group Khalkhas and changed more compared to Buryats those in other places, but many of their cultural elements have preserved its Buryat heritage.

Гэсэрийн тууж нь дайн тулаан, баатарлаг гэрлэлтийн өгүүлэмжийг хоёуланг нь агуулж байдаг ч анхны үйл явдлууд нь анхдагч ба хожмын нэмэлтүүд юм. Судлаачдын гаргасан туулийн зохиолын ангиллаар эцэг эхээс ер бусын төрсөн; мангастай тулалдах; сэтгэлийн ханиа олох (Ёндон 1995.15); холоос бэр авчрах замд тааралдсан янз бүрийн дайснуудыг ялах; дайсныг ялах; баатар цолыг олох; баатрын эзгүйд дайснууд булааж авсан гэр бүл, мал сүргээ, эцэг эхээ эргүүлэн авахаар тулалдах; хоёр өөр дайсан дээр хоёр өөр ялалт байгуулсан (Ринчиндорж 2007, 189); мөнхийн рашааныг ашиглан баатрыг амилуулах; нас барсан баатрын яс үсийг цуглуулж мөнхийн рашаан цацаж амилуулах; замд тохиолдсон бэрхшээлийг овсгоотой мэхээр даван туулах - хадан цохион дундуур явах, нүдэн дээр нь сүнс онилж, мангасуудыг нойрондоо алах; мөн тэнгэрийн гурван дагина (ohii) баатрыг зөвлөдөг (W. Heissig 1979). Энэ хоёр хувилбарын өгүүлэмжийг харьцуулан судалснаар хүүрнэх хээгээр баяжуулсан нь тодорхой харагдаж байна

Чингис хааны билиг сургаал нь ахан дүүсийн эв нэгдэл, анд нөхдийн шударга бат журмаас төр улсыг жолоодох арга ухаан, түмэн олныг төвшитгөх эрдэм билгийг сургасан өргөн дэлгэр агуулгатай, аман билгээс уламжилсан яруу тансаг хэллэгтэй, сэцэд мэргэдийн оюуны охь болсон гүн ухааны сэтгэлгээтэй сургаалын зохиолын өвөрмөц нэг төрөл зүйл бөгөөд монгол төрт ёсны өнөд мөнх эрхэмлэн дээдлэх хууль цааз, монгол хүмүүний хэзээ ч үл умартах хэв ёс билээ. Нөгөөтээгүүр монголчууд бид үр хүүхдээ сурган хүмүүжүүлэхдээ өвөг дээдсийн баатарлаг түүх, өтгөс өвгөдийн сургаал үгсийг хэлж захидаг бичигдээгүй хуультай. Энэ нь бага балчраас нь монгол хүн ямар байх ёстой, юугаар бахархаж, юуг дээдлэх чухалтайг ойлгуулж хэл, соёлоо уламжлан хөгжүүлж байсны гэрч юм. Өнөөдрийн иргэншсэн, даяарчлагдсан нийгэмд хүүхэд, залуучуудад өвөг дээдсийн түүх, хэл соёлоос суралцах, утга учрыг нь зөв ухааран ойлгох, өөриймсөг сэтгэлээр хандах, бахархах, улмаар үл устах дархлааг тогтооход кино урлагийн салбарын уран бүтээлчдийн хүчин зүтгэл, сэтгэл оюун эрхэм чухал тул зорилгыг хамтатгахын учир энэ билээ.

Тус өгүүлэлд МУИС-ийн Утга зохиол урлаг судлалын тэнхимийн үе үеийн багш нарын сургалт, нийгмийн үйлчилгээний ажлын зэрэгцээ эрдэм шинжилгээ судалгааны ажлыг тасралтгүй хийж, монгол судлалыг хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмрийг оруулж ирсэн болохыг аман зохиол зохиол судлал, эртний уран зохиол судлал, уран зохиолын онол, орчин үеийн уран зохиол судлал, өрнө, дорнын уран зохиол судлал гэсэн дөрвөн чиглэлээр туурвисан судалгаа шинжилгээний гол бүтээлүүд хийгээд монгол судлалд оруулсан хувь нэмрийг тодорхойлж, тодруулбал “Монголын нууц товчоо” судлалаар Ш.Гаадамба, Гэсэр судлалаар Ц.Дамдинсүрэн, Жангар судлалаар Т.Дүгэрсүрэн, бөө мөргөл судлалаар Б.Ринчен, домог зүй-бэлгэдэл зүйн судалгаагаар С.Дулам, уран зохиол судлал шүүмжээр Г.Галбаатар нар нь монгол судлалд хүлээн зөвшөөрөгдсөний дотор МУИС-д 50 жил багшилсан профессор С.Дулам нь “Монгол домог зүйн дүр” (1989), “Монгол бэлгэдэл зүй” (1999-2002) зэрэг нэг сэдэвт бүтээлүүдээрээ монгол судлалд шинэ чиглэлийг үүсгэн хөгжүүлсэн болохыг гадаад дотоодын эрдэмтэн судлаачдын үнэлэлтэд тулгуурлан бичсэн байна,

Abstract Mongolians' history, culture, morals, life, and aspirations are widely reflected in the heroic epics. In the Mongolian tradition, certain rituals of making friends and taking oaths have been performed. In this article, we aim to emphasize who, when, with whom, and how to take an oath by comparing the common patterns of making friends and swearing in the Khalkha epic and the Oirat epic. Although the ritual of taking an oath has changed considerably from ancient times, its original meaning is preserved, according to Mongolian folklore, historical sources, and documents. Women’s connection to the swearing-in story in the epic of Geser is unique and interesting from other heroic epics.

Монголын орчин үеийн уран зохиол (1920-2020 он) багшийн сэдвээр бичигдсэн яруу найраг, үргэлжилсэн үгийн зохиол, жүжиг, киноны тойм гаргаж, багшийн алдар гавьяаг мөнхжүүлэх, алдаршуулах, зорилгоор дүрийн онцлог, уран сайханыг тодруулах

Монголын орчин үеийн уран зохиолд багшийн алдарыг мөнхжүүлсэн, алдаршуулсан яруу найраг, хүүрнэл зохиол, жүжгийн зохиолын тойм гаргах

Mongolians' history, culture, morals, life, and aspirations are widely reflected in the heroic epics. In the Mongolian tradition, certain rituals of making friends and taking oaths have been performed. In this article, we aim to emphasize who, when, with whom, and how to take an oath by comparing the common patterns of making friends and swearing in the Khalkha epic and the Oirat epic. Although the ritual of taking an oath has changed considerably from ancient times, its original meaning is preserved, according to Mongolian folklore, historical sources, and documents. Women’s connection to the swearing-in story in the epic of Geser is unique and interesting from other heroic epics.

Injinashi Vanchinbal is without a doubt one of the few geniuses born in the Mongolian nation. He has spent more than twenty years finishing the “Khokh sudar”-Mongolian first full-length historical novel. He left his roman blessing and wished for his descendants to every Mongolian be proud of the history, heroic deeds, and achievements of their ancestors by dedicating his heart, soul, and body. Moreover, his roman is a precaution and immunity of the nation. It is said that he employed all available sources-four language treatises and fables, folktales that he inherited from his ancestors as well as the ten chapters of Mongolian scriptures and records, and historical tales of the Great Yuan Dynasty however Mongolian historical sources are not mentioned here, we have compared the mythological narrations in the “Khokh sudar” and clarified the sources.

Монгол хэлнээ орчуулсан солонгосын уран зохиолыг тодорхой эх хэрэглэгдэхүүний хүрээнд тоймлосон.

Сравнительное исследовние повествования эпоса Монгольского Гэсэра может выявить сходные и различные стороны между версиями эпосов, а также место, время и обстоятельства, в которых эпос был написан и распространен. В этой статье, при исследования версий эпоса, взаимосвязь между главами и характер повествования, и сравнили эпосы «Пекинского ксилографического издания Гэсэра» и «Гэсэр Юн Фу Сэ»-я и объяснили другие героические эпосы, волшебные сказки и мифы, а также мировоззрение, значение и символизм монголов. Обогашая повествование в «Пекинском ксилографическом издании Гэсэра» еще больше в эпосе «Гэсэр Юн Фу Сэ»-и, художественное изображение Гэсэра и его героев, цариц, их их величия, силы и героических подвигов было творено привлекательно.

Төв Азийн ард түмний дунд аман болон бичгээр түгэн дэлгэрч, хүн зоны олон үеийн итгэл үнэмшил, хүсэл эрмэлзэл, ертөнцийг үзэх үзлийг шингээсэн их туульст Гэсэр хаан баатарлаг гавьяа, үйлсээрээ ертөнцийг амгалан болгосон түүх ардын үлгэрч нарын цэцэн билгээр өргөн уудам нутаг дэвсгэрээр тархахдаа тухайн ард түмний өвөрмөц онцлогийг шингээсэн олон хувилбарууд агуулгын хувьд адилавтар боловч хэмжээний хувьд товч, дэлгэрэнгүй адил бус болсон байна. Эдгээр хувилбараас “Юн-Фү-Сэ-гийн Гэсэр” нь агуулгын хувьд “Бээжин барын Гэсэр”-ийн долоон бүлгийн үргэлжлэл шинжтэй зургаан бүлэгтэй, агуулга хувьд нэн баялаг, монгол шүлгийн уламжлал, айзам хэмнэл, уран яруу хэрэглүүрийн хувьд сонирхолтой нэгэн хувилбар болно. Гэсэр хаан түүний гучин баатар, үзэсгэлэнт хатад, эрэлхэг хөвгүүдийн угсаа гарал, алдар гавьяа, унаа хүлэг тэргүүтнийг дүрслэхдээ ихэд чимэглэн, өгүүлэмжийг уран сэтгэмжээр баяжуулсан, уялдаа холбоогүй өөр өөр үйл явдал бүхий бие даасан бүлгүүдтэй, буддын шашны нөлөө тусгал бүхий нэлээд хожуу бичигт тэмдэглэсэн хулсан үзгийн гар бичмэл эхийг “Бээжин барын Гэсэр”-тэй дүр, өгүүлэмжийн талаас нь харьцуулан судаллаа.