Бидний тухай
Багш ажилтан
This presentation introduces an international research project dedicated to the digitization and analysis of a two-volume German-Mongolian register partly handwritten in 1927 by Dashdorjiin Natsagdorj. Created during his studies in Leipzig, these volumes reflect early Mongolian-German intellectual exchanges. The two volumes of the original manuscript have been part of the department library in Bonn since the Seminar für Sprach- und Kulturwissenschaft Zentralasiens was established by Walther Heissig in 1964. Nevertheless, the content as well as the context of provenance remained largely unexplored. Our work involves the systematic digitization, critical annotation, and holistic textological study of these registers, originally based on Isaak Jakob Schmidt’s 1835 dictionary. Preliminary findings highlight evolving lexicological trends and the cultural significance of Natsagdorj’s contributions. This project integrates cross-disciplinary expertise, bridging linguistics, cultural heritage, and Mongolian studies to uncover the linguistic, historical and intellectual value of this artifact. By making the registers accessible and collaborating with institutions such as the National Library of Mongolia, this initiative ensures the preservation and dissemination of a key document in Mongolia’s shared heritage. Scheduled for completion in 2026 to mark Natsagdorj’s 120th birth anniversary, the project celebrates his legacy while deepening the understanding of the early modern Mongolian-German relations.
Монгол хэлний үгийн сангийн судлалыг гадаад, дотоодын олон арван эрдэмтэд олон талаас нь судалж нэлээдгүй олон эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, бие даасан бүтээлийг өнөөдрийг хүртэл тасралтгүй хийж, хэвлэн гаргасаар байна. Тэдгээр судалгаа нь ихэвчлэн монгол хэлэнд орсон харь үгийг түлхүү анхаарч иржээ. Гэтэл үгийн сангийн нөгөө тал болох уугуул үгийн санд хамаарах судалгааг дурдахын төдий буюу ерөнхий тойм байдлаар судалж ирсэн нь харагдана. Тиймийн тул бид энэхүү өгүүлэлдээ монгол хэл, бичгийн одоогоор хамгийн эртний дурсгалаас эхлээд дундад үеийн монгол хэлний бичгийн дурсгалд тулгуурлан тухайн үеийн монгол хэлний уугуул үгс болон эрт цагт монгол хэлэнд орж идээшсэн үгсийг бүртгэн, жагсаалт үйлдсэн болно. Ингэснээр үгийн сангийн судлалд гарсан тодорхой нэг орон зайг нөхөхөд багахан ч болов хувь нэмэр болно хэмээн найдаж байна. Бид тус өгүүлэлдээ дундад үеийн монгол хэлний дурсгал буюу уйгуржин монгол, дөрвөлжин, араб болон хятад бичгээрх 260 гаруй дурсгалыг гол судлагдахуунаа болгож, тухайн бичгийн дурсгалуудын нийт үгийн сан болон тэдгээр бичгээрх дурсгалуудад нийтлэг тохиолдох үгийн жагсаалт хийгээд ангиллыг гаргав.
Монгол хэлний үгийн сан хийгээд түүний бүрэлдэхүүний тухай гадаад, дотоодын олон арван эрдэмтэд олон талаас нь судалж нэлээдгүй олон эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, бие даасан бүтээлийг өнөөдрийг хүртэл тасралтгүй хийж, хэвлэн гаргасаар байна. Тэдгээр судалгаа нь ихэвчлэн үгийн гарал, тухайлсан нэг түүхэн сурвалжийн судалгаа хийгээд орчин цагийн монгол хэлний үгийн сан судлалтай холбоотой юм. Харин монгол хэлний олон бичгээр буй түүхэн сурвалжуудын үгийн санг нэгтгэсэн нэгдмэл нэг санг хараахан гаргаагүй байна. Тиймийн тул бид энэхүү өгүүлэлдээ монгол хэлний бичгийн дурсгалуудын суурь үндэс болсон дундад үеийн монгол хэлний дурсгал буюу XIII-XV зууны үед хамаарах монгол, дөрвөлжин, араб-перс болон хятад бичгээр уламжлагдан ирсэн 270 гаруй дурсгалыг гол судлагдахуунаа болгож, тухайн бичгийн дурсгалуудын үгийн санг харьцуулав. Ингэхдээ тэрхүү үгийн санд тулгуурлан тухайн үеийн хамгийн өргөн хэрэглээтэй үгсийг тодруулахаас гадна сурвалж бичгүүдэд тохиолдох нийтлэг үгийг гарал, үгийн аймаг, утга болон орчин цагийн монгол хэлний хэрэглээний талаас нь авч үзэв.
Бүгд Найрамдах Франц Улсын үндэсний номын санд хадгалагдаж байгаа монгол хэлээрх ном зохиол гар бичмэлүүдийг шүүн, бүртгэлийг тодруулах
Энэхүү судалгаандаа орчин цагийн монгол хэлний олон тооны дагаврын хэрэглээг судалж, тайлбарласан судалгааны гол хэдэн сурвалжийг сонгон авч, орчин цагийн бодит хэрэглээтэй харьцуулан үгийн бүтэц болон найруулгын түвшинд ямар, ямар өөрчлөлт гарч байгааг үзүүлэхийг зорьсон билээ.
