Дэлгэрэнгүй мэдээлэл

Орчин цагийн монгол хэлэнд гадаад үгийн хэрэглээ ихсэж байгаа талаар нэлээд шүүмжлэнгүй ханддаг. Ингэхдээ зарим нэг нийтлэг жишээ дурдах замаар авч үзсэн нь түгээмэл боловч бодит хэрэглээнд тулгуурласан судалгаа хараахан үгүй байна. Тиймээс, энэхүү илтгэлд медиа мониорингийн программ ашиглан мэдээний сайтууд, Жиргээ, Нүүр номыг багтаасан нийгмийн сүлжээний хүрээнд монгол хэлээрх 12 сая орчим нэгж бүхий боловсруулаагүй өгөгдлийг бодит хугацаанд цуглуулан бичил хөмрөг бүрдүүлж, гадаад үгийн хэрэглээг судлахдаа “а” үсгээр эхэлсэн үгсийг ялган авч үгийн сан, зөв бичих зүйн үүднээс судлах зорилт дэвшүүлсэн болно. Тус судалгааны дүнд, гадаад үгийн хэрэглээ монгол хэлний толь бичгүүдэд орсноос 4-5 дахин их байгаа төдийгүй тэдгээрийг зөв бичих зарчмыг хэрэглэгчдэд тодорхой болгож, гадаад үгийн толь бичгийг шинэчлэх шаардлагатай байгааг харуулах болно.

There are some cases where key names, such as Manchu, Hongtaiji, Jurchen and Daiching related to the history of the Manchus are incorrectly written in Mongolian. Therefore, it is essential to introduce research on the meaning of these names. According to an International Bibliography of Manchu Studies, by 1990, 17 articles were published on the origin and meaning of the name “Manchu” (Stary 1990a: 870). The number shows us how serious the issue is. Pei Huang (1990: 280) claims that tracing the real meaning of the name Manchu is fruitless. However, it does not mean that all related studies are worthless. Оn the basis of these studies, it is possible to support some arguments, and also, one can suggest the correct spelling of these names in the Mongolian language. This article aims to suggest the Mongolian spelling of the abovementioned names based on their available Manchu, Chinese, Jurchen and Korean spellings in historical sources, dictionaries and related studies.

Чөлөөт болон байгууллагын харьяат орчуулагч аль аль нь зах зээл дээр ажиллаж байхын тулд компьютерт суурилсан орчуулгын санах ой, хэвлэлийн программууд, интернет болон төрөл бүрийн онлайн, оффлайн электрон эх сурвалжийг ашиглах ёстой болж байна (Kiraly 2000: 123). Өөрөөр хэлбэл, орчуулагч гэддэг хэл шинжлэлийн мэргэжилтнээс соёл, техник технологитой салшгүй холбоотой болжээ. Тиймээс, өнөөдөр энэ мэргэжлийн тодорхойлолтод хамгийн тохирох нэр бол "хэлний үйлчилгээ үзүүлэгч" (language service provider) гэж үзэж байна (Pym 2003: 491). Тус илтгэл нь: 1. Компьютерын техник хангамж ашиглах чадамж 2. Орчуулгын үйлчилгээ үзүүлэх чадамж 3. Компьютерын программ хангамж ашиглах чадамж 4. Орчуулгад технологи ашиглахын давуу ба сул тал, цаашдын хөгжлийн чиг хандлага гэсэн үндсэн хэсэгтэй. Мэргэжлийн орчуулагчид - Бичвэр боловсруулагч - Төрөл бүрийн файлтай ажиллах - Зөв бичих дүрмийн алдаа шалгуур - Хэл зүйн алдаа шалгуур - Өгөгдөл олж авах хэрэгсэл - Хөмрөг, түүнийг задлан шинжлэх - Хадмал орчуулгын программ - Ярианы технологи - Орчуулгын санах ой - Нэр томьёоны менежмент - Машин орчуулга - Хэлмэрчлэхүйн технологи гэсэн чиглэлийн программ хангамжийг ашиглаж бүтээмжээ нэмэгдүүлж, цагаа хэмнэж, сургалт судалгаанд ашиглаж байгааг хамгийн олон хэрэглэгчтэй, өндөр үнэлгээтэй программ хангамжуудын жишээгээр авч үзсэн болно.

1.Монгол дахь цахим хэл шинжлэлийн хөгжлийн тойм 2.Хэрэглээнд нэвтэрсэн программ хангамжууд, тэдгээрийн ач холбогдол 2.1. Алдаа шалгах 2.2. Мэдээлэл олборлох, шахах 2.3. Монгол бичиг, кирилл бичгийн хөрвүүлэг 2.4. Монгол бичгээр бичих программ 2.5. Онлайн, оффлайн толь бичгүүд 2.6. Яриа боловсруулалтын программууд 2.7. Монгол хэлийг ойлгох 3.Цаашдын судалгаа, хөгжүүлэлт

Computational Linguistics - CL болон Natural language processing гэсэн нэр томьёог монгол хэлээр орчуулах, хоёрт, хэл боловсруулалтын салбарын үндсэннэр томьёоны сан бий болгох, гуравд, “цахим” хэмээх нэр томьёог авч үзлээ.

This paper examines the case of Ard Ayush [the commoner Ayush], a widely recognised national hero constructed in the socialist movement and an exemplar who survived the post-socialist rejection of socialist heroes and was reconstructed within the post-socialist democratic and nationalist movements. The paper’s title borrows the notion of a ‘national people’ from David Sneath and the notion of the ‘exemplar’ from Caroline Humphrey. Extending Sneath’s discussion of ard [commoner and/or people] and ard tümen [national people], this paper shows how the concept of ard that was constructed through the use of exemplars has become ard tümen. Then, extending Humphrey’s discussion of the moral influence of exemplars, this paper shows how some exemplars constructed during socialism helped the socialist government shape and govern a national people.

1. Монгол бичиг сурах хэрэгцээ шаардлагыг таниулах нь 1.1. Нийгэм улс төрийн хэрэгцээ шаардлага 1.2. Монгол сэтгэлгээг монгол бичгээс таниулах нь 2. Монгол бичгийн цахим боловсрол 3. Монгол бичгийн толь, дүрэм

Улс үндэстэн хэл, бичгээ хэрхэн үзэж буй нь хэл, бичгийн оршин тогтнох үндэс, дархлаа гэж үзэж болох юм. Монгол хэл, бичгийн талаар эрдэмтэн судлаачдын өгүүлэл, нийтлэл, ярилцлага, мэдэгдэл байхаас олон нийт хэрхэн үзэж байгаа талаар тодорхой үзүүлэлт бүхий судалгаа нэн ховор байна. Тэгвэл, орчин үед хүмүүсийн санаа бодол, хандлагыг тодорхойлох гол талбар нь нийгмийн сүлжээ (social network) буюу мэдээний сайт (news sites), Нүүр ном (Facebook), Жиргээ (Twitter) болсон учир эдгээрийг гол судлагдахуун болгон судлах нь шаардлагатай байна. Тиймээс, энэхүү өгүүлэлд, “Кудос”цахим медиа мониторингийн систем ашиглан монгол хэл, бичгийн байр суурийг англи, герман, орос, хятад, солонгос, япон хэлтэй харьцуулан тодруулахыг зорилоо.

Орчин үед хэл, бичгийн хэрэглээ, хандлага, хувьсал өөрчлөлтийг хэл шинжлэл, цахим хэл шинжлэл, хиймэл оюун, нийгэм, социологи, маркетинг, хууль эрх зүй гээд маш олон талаас нь судалж байна. Ийн судлахад, сүүлийн үед янз бүрийн их хэмжээний өгөгдөл (big data), түүнд тулгуурласан судалгааг чухалчилж байгаагийн дотор цахим орчны өгөгдлийн шинжилгээ (social data analysis) чухал байр суурь эзлэх болжээ. Тиймээс, энэхүү өгүүлэлд цахим орчноос монгол хэл, бичгийн өгөгдөл цуглуулахад медиа мониторингийн систем ашиглах боломжийг анхлан туршлаа. Кудос систем ашиглан Монголын бүх мэдээний сайт, бүх Жиргээний хаяг, Нүүр номын 10,000 гаруй нээлттэй тохиргоотой бүлгүүд, эдгээр эх сурвалж бүрд хамаарах олон сэтгэгдлээс 2020 оны 8.1-2020.11.1 хүртэлх 3 сарын хугацаанд нийтлэгдсэн, монгол гэсэн түлхүүр үг агуулсан 136,682 мэдээ, мэдээллээс 11,855,350 нэгж бүхий бодит, боловсруулаагүй өгөгдлийг бодит хугацаанд цуглуулсан. Эндээс өгөгдлийн боловсруулалт хийж 81,756 үгийн язгуур үндэс болон нөхцөлөөр хувилсан үгсийг гарган авлаа. Тус судалгаагаар, гадаад үгийн хэрэглээ толь бичигт орсноос 4-5 дахин их, алдаатай бичих нь зөв бичихээсээ бараг 50%-аар их байгааг харуулах болно.

1. Яриа боловсруулах технологийн үүсэл хөгжил 1.1. Бичвэрийг ярианд хувиргах (TTS), 1.2. Яриаг бичвэрт буулгах (STT) 2. Монгол яриа боловсруулалтын судалгааны тойм, оролдлого 3. Чимэгэ технологи 3.1. Судалгаанаас төсөл 3.2. Төслөөс бүтээгдэхүүн

Хиймэл оюун бүхий хэлний боловсруулалтаар монгол хэл яриаг таних инновацын технологи буюу дуу бичлэг дүрс бичлэг дээрх яриаг бичвэр болгон буулгах, бичвэрийн файлыг унших системийн хөгжил, түүгээр дамжуулан боловсролын салбарт инновац хийх боломжийн тухай