Дэлгэрэнгүй мэдээлэл

Чөлөөт худалдааны хэлэлцээр (ЧХХ) нь орчин цагийн олон улсын худалдааны томоохон бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд эрх зүйн, эдийн засгийн, бодлогын нарийн төвөгтэй ойлголтыг илэрхийлдэг. Дэлхийн худалдааны байгууллагын (ДХБ)- ын мэдээллээр, одоогийн байдлаар нийт 374 ЧХХ хүчин төгөлдөр үйлчилж байна. Монгол Улсын хувьд 2015 онд Япон Улстай байгуулсан Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг байгуулснаар тухайн үедээ хамгийн сүүлд энэ төрлийн эдийн засгийн интеграцид нэгдсэн ДХБ-ын гишүүн болж байв. Эдүгээ Монгол Улс БНСУ-тай болон Евразийн Эдийн засгийн холбоотой ЧХХ байгуулах боломжийг судалж, дотоодод хэлэлцүүлэг идэвхтэй өрнүүлж байна. Эдгээрийг харгалзан энэ өгүүлэлд худалдааны гэрээ, ялангуяа чөлөөт худалдааны хэлэлцээрийн түүхэн байдал, худалдааны бодлогын хамаарал зэргийг задлан шинжилнэ. Мөн ЧХХ-ийн гэрээний болон гэрээний тал биш этгээдэд үзүүлэх нөлөөлөл, ЧХХ байгуулах нийтлэг шалтгаан ба үр ашиг, ЧХХ-ийг ДХБ-ын эрх зүйгээр зохицуулсан байдал (Тариф худалдааны ерөнхий хэлэлцээрийн XXIV дүгээр зүйлийн хүрээнд) тус тус судалж, Монгол Улсын хувьд ЧХХ байгуулахад гарч буй бодлогын болон эрх зүйн асуудлуудыг тодорхойлохыг зорив. Free Trade Agreements (FTAs) are a significant component of modern international trade, encompassing complex legal, economic, and policy dimensions. According to the World Trade Organization (WTO), there are currently 374 Free Trade Agreements (FTAs) in force globally. For Mongolia, the signing of an Economic Partnership Agreement with Japan in 2015 marked its integration as the most recent WTO member at that time to join such an economic integration. Currently, Mongolia is exploring opportunities to establish FTAs with South Korea and the Eurasian Economic Union, accompanied by active domestic discussions. Taking these issues into account, this paper aims to analyze the historical context and policy implications of trade agreements, particularly FTAs. It examines the impacts of FTAs on contracting and non-contracting parties, common reasons and benefits for forming FTAs and the WTO’s legal framework for regulating FTAs (within the GATT, Article XXIV), and identifies the policy and legal challenges Mongolia faces in pursuing such agreements.

Монгол Улсад худалдааг хуулиар хэрхэн зохицуулах асуудал судалгааны нээлттэй сэдэв хэвээр буйг харгалзан энэ өгүүлэлд Монгол Улсын худалдааны эрх зүйн орчин, Дэлхийн Худалдааны Байгууллага (ДХБ)-ын эрх зүйн зохицуулалт, Монгол Улсын үүрэг амлалт болон худалдааны гол түнш орнуудын туршлагыг судалж, Монгол Улсад худалдааг төрөөс зохицуулах, тэр дундаа хуулиар зохицуулах асуудлыг тодорхойлж, санал, зөвлөмж дэвшүүлэхийг зорив. Судалгааны үр дүнгээс харахад Монгол Улсын худалдааны гол түншүүд гадаад худалдааг тусдаа хуулиар зохицуулдаг бөгөөд үүнийг Монгол Улсад ч мөн адил хэрэгжүүлэх боломжтой. ДХБ-ын гишүүн орны хувьд Монгол Улс худалдааны бодлогоо ДХБ-ын хэлэлцээрүүдийн хүрээнд боловсруулж, зохицуулалтаа тодорхойлох нь олон улсын худалдааны дүрмээр дэлхийн улсуудтай худалдаа хийж үр ашиг хүртэх, түүнээс үүсэх эрсдэл, эрх зүйн асуудлыг мөн тийнхүү зохицуулахад чухал. Худалдааны хууль нь гадаад, дотоод худалдааг нэгэн дор буюу хамтад нь гэхээсээ гадаад худалдааны төрийн бодлогын үндсийг тодорхойлдог нь олон улсын нийтлэг жишиг байна. Үүнийг даган гадаад худалдааг тусдаа хуулиар зохицуулах бол дотоод худалдааны зохицуулалтыг салбар бүрээр тусгайлан тодорхойлох, дотоод худалдааг салбар бүрээр нарийвчлан зохицуулах нь зүйтэйг энэ өгүүлэлд онцлов. Тухайлбал, жижиглэн худалдааны салбарт гадаадын сүлжээ дэлгүүрүүдийн нөлөөг анхаарч, дотоодын жижиглэн худалдаачдыг хамгаалах бодлого хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Considering that the issue of how to regulate trade by law in Mongolia remains an ongoing research topic, this article aims to study the legal environment of trade in Mongolia, the legal regulations of the World Trade Organization (WTO), Mongolia’s commitments, and the experiences of key trading partner countries. The goal is to determine the need for state regulation of trade, particularly through legislation, and to provide recommendations. The research findings indicate that Mongolia’s main trading partners regulate foreign trade with separate laws, which could also be implemented in Mongolia. As a WTO member, it is crucial for Mongolia to develop and define its trade policies within the framework of WTO agreements to benefit from international trade rules, manage risks, and address legal issues. Trade laws typically define the basis of state policy for foreign trade separately, which is a common international practice. Following this, it is recommended to regulate foreign trade with a separate law while specifying regulations for domestic trade by sector. For example, in the retail sector, it is necessary to consider the impact of foreign chain stores and implement policies to protect domestic retailers.

The immunity of State officials, particularly heads of state, remains a highly debated issue in international law. This research explores recent developments in the legal framework governing such immunity, focusing on the work of the International Law Commission (ILC) and jurisprudence from the International Criminal Court (ICC). It analyzes the distinction between immunity ratione personae and immunity ratione materiae, assessing their implications for accountability and international criminal justice. A key aspect of this study examines the ICC’s approach to immunity, both in its proceedings against officials and in its interactions with States cooperating with the Court. The legal complexities faced by states executing ICC arrest warrants, including concerns over sovereignty and compliance with international obligations, are critically assessed. The research also briefly addresses Mongolia’s case, specifically its response to the ICC’s expectations regarding the arrest of Vladimir Putin during his visit. The ICC’s determination that Mongolia did not fulfill its obligations under the Rome Statute raises broader questions about state practice and international cooperation in enforcing ICC decisions. This study provides insights into the evolving challenges surrounding the immunity of State officials and its role in the global legal order through case studies and an evaluation of international legal principles.

Монгол Улс, түүний төрийн болон эрх зүйн түүхэн хөгжлийг судлах, цаашдын хандлагыг тодорхойлоход Үндсэн хуулийн судалгаа шийдвэрлэх ач холбогдолтойг онцолсон бөгөөд үүний шалтгааныг нийгмийн оршин тогтнохуйн суурь харилцааг зохицуулдаг, бэхжүүлдэгтэй нь холбон үзжээ. Энд Үндсэн хуулийн хөгжлийг судлахдаа түүхэн уламжлал, шинэчлэлийн аль алиныг хослуулахыг чухалчилсан байна.

The International Law Commission (ILC) plays a crucial role in shaping the development and application of international law, particularly in the realm of international adjudication. This paper explores how ILC outputs—such as draft articles, principles, and commentaries—function as subsidiary means for determining international legal rules under Article 38(1)(d) of the ICJ Statute. It highlights the ILC’s influence on international courts and tribunals, particularly in codifying state practice, interpreting treaty provisions, and providing legal principles where gaps exist in customary law. Furthermore, the paper examines how ILC's contributions act as artefacts of emerging rules, influencing the crystallization of new norms and serving as a foundation for major treaties, including the Rome Statute of the ICC and the Vienna Convention on the Law of Treaties. By analyzing key examples of the ILC’s catalytic role in treaty negotiations, the study underscores how its work balances codification with progressive development, shaping the evolution of international law and ensuring its responsiveness to contemporary challenges.

Нэг талаас XX зууны эхэн үеийн Монгол улсын статусыг олон улсын эрх зүйн үүднээс үнэлэх, нөгөө талаас энэ суурин дээр Анхдугаар Үндсэн хуулийн үзэл санааг тайлбарлахад хувь нэмэр оруулахыг зорьсон. XX зууны Монгол улсын нөхцөл байдлыг улс төр, аюулгүй байдлын үүднээс үнэлэх нь өмнөх судалгаануудад илүү давамгайлж ирсэн бөгөөд энэ нь эрх зүйн шинжилгээнд тусгал олсон нь ч цөөнгүй байна. Өөрөөр хэлбэл энэ чиглэлээрх судалгаа нь олон улсын эрх зүйн үүднээс сайтар хөгжөөгүй. Олон улсын эрх зүйд улс хэрхэн бий болдог вэ, энэ хүрээнд Монгол өөрийгөө зарлан тунхагласан үйлдэл ямар учир холбогдолтой вэ, эсхүл заавал бусад улсын хүлээн зөвшөөрөл байх ёстой юу? Монголын тохиолдолд XX зууны эхэн үед Дундад илэрхий зөвшөөрөхгүй байснаас хамааран тухайн үеийн Монголыг улс биш гэж үзэх үү? 1913, 1915, 1924 оны гэрээгээр Монголын бүрэн эрхийг хязгаарлахаар тохиролцсон нь Монголыг улс гэхийг үгүйсгэх үү? 1911 онд тусгаар тогтнолоо зарласнаа хөрш төдийгүй дэлхийн улсуудад зарласан Монголыг өөрийг нь оруулахгүйгээр 1913, 1924 онуудад Орос, Дундад улсууд гэрээ байгуулан өөрсдөдөө ашигтайгаар түүний статусыг тодорхойлсныг олон улсын эрх зүйн үүднээс хэрхэн үнэлэх вэ?. Иймд энэ судалгаанд XX зууны эхэн үеийн Монголын статусын асуудлыг авч үзэхэд асуултуудыг эргэн харж, энэ чиглэлд олон улсын эрх зүй-үндсэн хуулийн эрх зүйн шинжилгээг бүтээлчээр хөгжүүлбэл зохихыг онцлов.

The study of traditional Mongol law has garnered interest among European scholars, who have examined its unique legal structures, principles, and historical evolution. This presentation aims to clarify how European researchers have engaged with Mongolian legal traditions, offering a broad overview of Mongolian law before delving into key academic contributions. By highlighting influential studies and methodologies, the discussion seeks to identify recurring themes in European scholarship and assess their impact on the global understanding of Mongolian legal heritage. Finally, the presentation will propose future directions for research, emphasizing areas where further scholarly attention could deepen insights into Mongolian legal traditions and their relevance in contemporary legal discourse.

The International Criminal Court (ICC) plays a vital role in promoting justice and accountability on a global scale. With 124 member states spanning different regions, the Asia-Pacific remains underrepresented, with only 19 member states. Several countries in the region, including China and India, have yet to join the ICC, reflecting broader concerns regarding sovereignty and international jurisdiction. The ICC relies on state cooperation under the Rome Statute (Part 9, Articles 86-101) to facilitate judicial processes, including arrest, surrender, evidence collection, and legal assistance. However, geopolitical and legal challenges hinder full cooperation. On March 8, 2024, the ICC and the National University of Mongolia (NUM) School of Law signed a Memorandum of Understanding (MoU) to enhance legal education and engagement. This partnership focuses on curriculum development, internships, faculty exchanges, and moot court competitions, aiming to strengthen awareness and support for international criminal law in the Asia-Pacific region.

Mongolia has been an active member of the international community since the 1990s. Now it has become a party to numerous treaties. According to the Concept of Foreign Policy of Mongolia (2011), "providing the security and fundamental national interests of Mongolia within the framework of international law through political and diplomatic methods is the primary goal of its foreign policy." This indicates the importance of international legal instruments, such as treaties, in its cooperation with other nations. Treaties are tools for foreign policy. Alternatively, treaties constitute a significant source of obligations. This paper thus examines how Mongolia uses treaties as a foreign policy tool or diplomatic strategy on the one hand, how the status of treaties is considered at the constitutional and statutory levels of Mongolia, and some practical issues arising from this on the other hand. Considering these two aspects, the paper shows that Mongolia's approach to treaties has a general vision rather than focusing on acceptance or non-acceptance of the specific legal consequences of a treaty. The paper proposes enhancements by arguing that the thorough consideration of binding obligations and commitments will yield greater significance for Mongolia's foreign policy than they currently do.

Монголоор: XIII зуунд монголчууд асар уудам, өргөн эзэнт гүрнийг байгуулснаар эрх зүйн асуудал, маргаан нь зөвхөн монголчуудын хооронд үүсэх байдлаар хязгаарлагдахаа больж, өөр өөр газар оронд амьдардаг төдийгүй Монголоор дамжин өнгөрдөг монгол бус этгээдүүдтэй холбоотой болж өргөжсөн билээ. Ийм ээдрээ төвөгтэй харилцаанд Чингис хааны үеэс Монголын нийгэмд хэлбэрэлтгүй мөрдүүлэх болсон Их Яса хууль үйлчилж байсан эсэх нь судалгааны үндэслэл бүхий, сонирхол татам сэдэв байж болохыг энэ өгүүлэлд авч үзнэ. Тиймээс Яса хууль мал аж ахуйн эдийн засгийн харилцааг зохицуулж байсан болохоор Чингис хаан, түүний залгамжлагчдын байлдан дагуулсан суурин нийгмийн харилцааг зохицуулах боломжгүй байсан гэдэг нийтлэг аргументыг энд шууд дэмжихгүй. Үүний оронд Монголын эзэнт гүрэн олон талт шинжтэй бөгөөд Зүчи, Цагадай, Өгэдэй, Тулуй дөрвөн хөвүүний улсыг тус тусад нь нарийвчлан судлах түүхэн шаардлагыг үндэслэн энэ өгүүлэлд Яса хуулийн өвийг Зүчийн (өөрөөр Алтан Ордны) улс, Цагадайн улс, Хүлэгүгийн (Ил хант) улс, Юан улсын жишээн дээр тусгайлан авч үзнэ. Цаашлаад Ромын эзэнт гүрэн нуран унасан ч Ромын эрх зүй нөлөөгөө бүрэн алдаагүйтэй адилаар Монголын эзэнт гүрэн мөхсөний дараа ч Яса хууль үйлчилж байсан эсэхийг сурвалжлан судлах нь энэ өгүүллийн бас нэгэн зорилго юм. Англиар: In the thirteenth century, when the Mongols established a vast empire, legal issues and disputes were no longer limited to those between Mongols but also related to non-Mongols who lived in different regions and passed through the Mongol Empire. In this article, whether the Great Yasa (Yeke Jasagh), a legal code that had been strictly adhered to in Mongol society since the reign of Chinggis Khan, was applied in such complex relations can be a reasonable and interesting research topic. Therefore, the common argument that the Yasa only regulated the livestock economic relations and therefore could not deal with the sedentary societies conquered by Chinggis Khan and his descendants is not directly accepted here. Instead, given the historical necessity of studying the four states (or khanates) of Jochi, Chagadai, Ögödei, and Tolui separately in the context of the multifaceted Mongol empire, this article explores the legacy of the Yasa in Jochi state (known as the Golden Horde), Chagadai state, Hülegü state (the Il Khanate), and Yuan state. Furthermore, as the fact says that Roman law did not completely lose its impact when the Roman Empire collapsed, this article also aims to look for and study whether the Yasa was still in effect after the Mongol Empire fell.

Монгол улс дахь олон улсын эрх зүйн сургалт, судалгааны чиг баримжааг социализмын өмнө болон дараа гэсэн хоёр үндсэн хэсэгт хувааж болно. Монгол улс социалист системийн чиг баримжаагаар нийгмийн амьдралыг зохицуулж байсан үед манай улсад олон улсын эрх зүйн сургалт, судалгааны суурь тавигдсан. Улмаар 1990 онд Монгол улс нийгэм, улс төрийн өргөн хүрээнд шилжилт хийж олон намын тогтолцоо бүхий ардчилсан тогтолцоог сонгосноор олон улсад нээлттэй болсноор олон улсын эрх зүйг судлах, заах байдал агуулгын хувьд ихээхэн өөрчлөгдөх шаардлагатай болсон. Олон улсын эрх зүйн хүрээнд улс үндэстнийхээ эрх ашгийг зүй ёсоор, хамгийн сайнаар хамгаалах чадварлаг мэргэжилтэн бэлтгэх явдал манай улсад энэ чиглэлийн судалгааны нэг гол цөм болох зүйтэй. Тэр үүднээс Монгол улсын өөрийн онцлог бүхий өөрийн гэх үндэсний хандлага (national perspective, approach)-ыг зохистойгоор хөгжүүлэх нь олон улсын эрх зүйн судалгаа, сургалтын ажил эрхэлж буй бид бүгдийн анхаарвал хандуулвал зохих асуудал гэж үзэж байна.

This paper focuses on the 1992 Constitution and its subsequent amendments. It aims to determine the needs and natures of these amendments, the factors that influenced the drafting of amendments, the debates around them, and the socio-economic significance of the amendments. This paper has three main sections. The first chapter introduces an overview of Mongolia's constitutions. The second chapter analyzes Constitutional amendments in 2000 and 2019. Finally, it summarizes all the findings in the paper, attempt to assess pros and cons of the Constitutional amendments, and define the possible prospects of these amendments on the legal system of Mongolia. A complete list of both amendments is annexed in the paper.

Эдүгээ бизнесийн харилцаа улам бүр төвөгтэй, олон улсын шинжтэй болсноос нэг улс орны хил хязгаараар хэмжигдэхээ больсон бөгөөд үүнд тохирсон эрх зүйн зохицуулалтыг зайлшгүй шаардах болсон. Монгол Улсын зах зээлд сөргөөр нөлөөлсөн өрсөлдөөнийг хязгаарлахад чиглэсэн үйлдэл, үйл ажиллагаа зөвхөн Монгол Улсын хилийн дотор биш хилийн гадна суурь нь тавигдаж, улмаар Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үр нөлөө нь илрэх тохиолдол гарч болно. Дэлхийн олон орон хилийн гадна хийгдэж байгаа дотоодын зах зээлд сөрөг нөлөөтэй өрсөлдөөнийг хязгаарлахад чиглэсэн гэрээ хэлцэл (картель)-тэй үр дүнтэй тэмцэх арга замыг эрэлхийлж байна. Өгүүлэлд олон улсын картель, түүний дотор экспортын ба импортын картелийн онцлогийг тодорхойлон, Монгол Улсын эрх зүйн орчныг судлан, өрсөлдөөний хууль тогтоомжийг улсын нутаг дэвсгэрийн гадна хэрэглэх болон өрсөлдөөний бодлогын чиглэлд олон улсын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх хэрэгцээ шаардлагыг онцолно. Business relations are no longer limited by national border as they have become more complex and international, and the legal regulation that is consistent for such natures is more necessary than ever. Actions and activities aimed at restricting competition may be established within the territory of Mongolia and abroad, which ultimately may have a negative effect on the territory of Mongolia. Many countries in the world are looking for ways to effectively deal with cartels aimed at curbing competition in the domestic market that is taking place across borders. This paper determines key features of international cartels (import and export cartel), examines Mongolia’s legal framework on this matter, and emphasizes the need for both extraterritorial application of competition law and international cooperation in the field of competition policy.

Эдүгээ бизнесийн харилцаа улам бүр төвөгтэй, олон улсын шинжтэй болсноос нэг улс орны хил хязгаараар хэмжигдэхээ больсон бөгөөд үүнд тохирсон эрх зүйн зохицуулалтыг зайлшгүй шаардах болсон. Монгол Улсын зах зээлд сөргөөр нөлөөлсөн өрсөлдөөнийг хязгаарлахад чиглэсэн үйлдэл, үйл ажиллагаа зөвхөн Монгол Улсын хилийн дотор биш хилийн гадна суурь нь тавигдаж, улмаар Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үр нөлөө нь илрэх тохиолдол гарч болно. Дэлхийн олон орон хилийн гадна хийгдэж байгаа дотоодын зах зээлд сөрөг нөлөөтэй өрсөлдөөнийг хязгаарлахад чиглэсэн гэрээ хэлцэл (картель)-тэй үр дүнтэй тэмцэх арга замыг эрэлхийлж байна. Олон улсын картель, түүний дотор экспортын ба импортын картелийн онцлогийг тодорхойлон, Монгол Улсын эрх зүйн орчныг судлан, өрсөлдөөний хууль тогтоомжийг улсын нутаг дэвсгэрийн гадна хэрэглэх болон өрсөлдөөний бодлогын чиглэлд олон улсын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх хэрэгцээ шаардлагыг онцолно

Олон улсын худалдааны эрх зүйд экспортын хязгаарлалт нь импортын хязгаарлалтын нэгэн адил бараа бүтээгдэхүүнийг нэг зах зээлээс нөгөө зах зээлд нэвтрэхэд учрах саад юм. Харин тухайн улсын хувьд дотоодын үйлдвэрлэлийг хамгаалах нэг хэрэгсэл байж болно. ДХБ-ын худалдааг чөлөөлөх, зах зээлд нэвтрэх зохицуулалтын үүднээс экспортын тарифын бус хязгаарлалтыг гишүүд үндсэндээ халах үүрэг хүлээдэг бол экспортын тарифын хязгаарлалт (экспортын татвар)-ын хувьд ТХЕХ-ээр шууд хориглоогүй буюу энэ хүрээнд бодлогоо өөрөө тодорхойлох боломжтой. Гэхдээ ДХБ-ын зарим гишүүн ДХБ-д нэгдэн орох протоколдоо экспортын татвар хэрэглэх тухайд “шинэ” тусгай үүрэг хүлээсэн байна. Ийнхүү үүрэг амлалт өгснөөрөө дээрх ТХЕХ-ээр олгосон өргөн боломжийг хэрэгжүүлэх эрх нь хязгаарлагдаж байна. Тухайлбал Монгол улсын ДХБ-д нэгдэн орох тухай протоколд зааснаар түүхий ноолуурт экспортын татвар ногдуулах эрхгүй. Үүний үр дүнд дотоодын боловсруулах үйлдвэрлэлийг экспортын татварын бус арга хэрэгслээр дэмжих хэрэгцээ шаардлагатай тулгарах болсон. Энэ өгүүлэлд экспортын хязгаарлалтад хамаарах ДХБ-ын эрх зүйн зохицуулалт, ДХБд нэгдэн орох тухай протокол ба ДХБ-ын гэрээ хэлэлцээрийн харилцан хамаарал, Монгол улсын ДХБ-д нэгдэн орохдоо экспортын арга хэмжээний хүрээнд хүлээсэн үүрэг хийгээд энэ нь Монгол улсын ноолуурын экспортын бодлогод хэрхэн нөлөөлж буй талаар судалсан болно.