Дэлгэрэнгүй мэдээлэл

Birch is one of the main forest plants used in urban greening, the leaves, buds, branches, and sap of which have long been used in traditional medicine. To determine the adaptivity of cultivated birch, we compared some morphological, physiological, and biochemical properties of wild and cultivated birch (Betula platyphylla Sukaczev.). The experiment was carried out in the Botanical Garden, which is located in Bayarzurkh district of Ulaanbaatar and in the Mungun Mort Sum of Tuv aimag, Mongolia in July 2023. The dry and wet mass of leaves of wild and cultivated birch are similar, but the length, width, total area, and thickness of the leaves of a wild plant are higher. The maximum and minimum values of water potential (Ѱmaх, Ѱmin) were higher in wild plants, the average value of water potential and the value of water potential at zero turgor were close. Actual water, absolute water and relative water contents were higher in wild plants, whereas water deficit was higher in cultivated plants. Chlorophyll fluorescence parameters that determine photosynthetic activity, such as optimal quantum yield (QY) and fluorescence decrease ratio (Rfd), had the same pattern of dynamics during the day, but QY and Rfd parameters were higher in wild birch compared to cultivated. The content of chlorophyll a, chlorophyll b and total chlorophyll were higher in wild plants, while total carotenoid content and chlorophyll a and b ratio (Cha/Chb) were relatively higher in cultivated plants. In wild and cultivated birch, the chlorophyll index and total chlorophyll values showed a direct correlation and wild plants showed a brighter green color. The content of important biochemical indicators such as proline in wild plants was 3 times higher than in cultivated ones, and the content of malondialdehyde was 2,5 times higher in cultivated plants. According to the results of morphological, physiological, and biochemical studies, cultivated B. platyphylla is less adapted to the urban environment.

Хөрсний гидролитик энзимүүд нь хөрсний органик нэгдлүүдийг задлан энгийн нэгдлүүд үүсгэдэг бөгөөд хөрсний нүүрстөрөгч (C), азот (N), фосфор (P)-ын эргэлтэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. C, N, P-ын эргэлтэд оролцдог энзимүүдийн идэвх хөрсний үржил шимийн талаар ойлголт өгөхөөс гадна тэдгээрийн стехиометрийн харьцаа нь тухайн хөрсөн дэхь бичил биетний үйл ажиллагаа ямар шим тэжээлийн бодисоор хязгаарлагдаж байгааг мэдээлнэ. Бид нүүрстөрөгч, азот, фосфорын эргэлтэд оролцдог гидролитик энзимийн идэвх болон стехиометрийн харьцаанд олон жилийн хур тунадас болон бусад абиотик хүчин зүйлс хэрхэн нөлөөлж байгааг судлах зорилготой ажиллалаа. Энэ зорилгын хүрээнд нүүрстөрөгчийн эргэлтэд оролцог β-глюкозидаза, азотын эргэлтэд оролцдог лейцин аминопептидаза болон N-ацетил-β-глюкозаминидазa, фосфорын эргэлтэд оролцдог хүчиллэг фосфатаза гэсэн 4 энзимийн идэвхийг хөрсний 2 өөр гүн (0-15 см ба 15-30 см)-ээс цуглуулсан дээжинд тодорхойлов. Судалгааны үр дүнд эдгээр энзимийн идэвх 0-15 см-ийн гүнд илүү өндөр байгаа нь илэрсэн. Хөрсний хоёр өөр гүнд аль алинд нь β-глюкозидаза ба хүчиллэг фосфатазын идэвх хур тунадас, чийг, хөрсний органик нүүрстөрөгч, нийт азоттой эерэг, олон жилийн дундаж температур болон рН-тай сөрөг хамааралтай байсан. Харин азотын эргэлтэд оролцдог энзимүүдийн идэвхэд эдгээр хүчин зүйлсийн үзүүлэх нөлөө хөрсний гүнээс хамаарч өөр зүй тогтолтой байв. Энзимийн стехиометрийн судалгааны үр дүн ойт хээр болон хээрийн бүсэд хөрсний бичил биетний үйл ажиллагаа голчлон нүүрстөрөгч болон фосфороор, харин цөлөрхөг хээр, цөлийн бүсэд дан фосфороор хязгаарлагдаж байх боломжтойг харуулав. Мөн хөрс болон уур амьсгалын хүчин зүйлсийн энзимийн стехиометрид үзүүлэх нөлөө нь хөрсний гүнээс хамаарч ялгаатай байгаа үр дүн гарлаа. Бидний судалгааны үр дүн экологийн ялгаатай бүсүүдэд хөрсийг ашиглах болон нөхөн сэргээлт явуулахад анхаарах чухал мэдээллийг бий болгож байна гэж үзлээ

This study aims to determine the level of bacterial pollution in the surface soil from some areas of Chingis city in Khentii province, and assess the genotoxic effect of the soil samples. As a result of the research, all the soil samples of the center of Khentii province were determined as "very dirty" based on the total number of bacteria. Soil samples were determined as "contaminated” based on the titer of E. coli, Proteus, and Cl.perfringens. Water suspension of soil from the street of Chingis city inhibited the growth of E.coli rec- and uvr- strains while water suspension of soil around the well and petrol station inhibited the growth of E.coli uvr- strain. Organic extract of soil has no DNA damage effect on mutant strain. It was determined that the toxicity of soil samples from the streets, gas stations, grocery stores, and schools in the center of Khentii province was higher than other samples. The Ames test result revealed that the organic extract of the soil from the area of a petrol station showed "weak" mutagenicity on the mutant strain.

The purpose of this work was to assess the condition of the soil of the Bayan-Ovoo soum and Chingis city according to the main agrochemical indicators, soil heavy metal content and some enzyme activity. Samples were randomly collected from 6 points in each settlement in July 2021 from topsoil layer (up to 20 cm), cleaned of stones, plant residues and sieved (<1 mm) and stored in a freezer until laboratory analysis. Laboratory analyzes were carried out in accordance with Mongolian standards (MNS 2305:94, MNS ISO 10390:2001, MNS 4006:1987 and MNS3307:91). The activity of soil enzymes such as catalase, peroxidase, saccharase, were determined by titrimetric. The correlation analysis was conducted to check whether there was any relationship between heavy metal content and enzyme activities in the soil. According to agrochemical indicators such as soil pH, CO2, and soil electrical conductivity, the soil in the Chingis city and Bayan-Ovoo soum was not saline, but it was degraded in term of the content of available potassium, phosphorus, and humus. Significant differences in Pb, Cr, Zn, Cu concentrations were observed among the collection sites. The Pb, Cr, Zn, Cu concentrations in Bayan-Ovoo sites and Pb, Cu concentrations in Chingis sites were below MNS5850 2008 permissible limits, while the Zn and Cr concentrations exceeded permissible limits 1.8 and 3 times. The identified heavy metals (Pb, Cr, Co, Cu, Zn, Ni) affect the activity of catalase, peroxidase and saccharase in the soil.

The meat processing industry has significant to food production and economy in Mongolia. According to the National Statistical Commission, more than 9423 tons of liver, 2011 tons of kidney, 3121 tons of heart and 1361 tons of spleen are being wasted annually at slaughterhouses. These enzymes have various applications in different industries, including food processing, pharmaceuticals, and biotechnology research. Several studies have been conducted on the isolation and characterization of trypsin and chymotrypsin from bovine and caprine pancreas in the 1980s. Currently, there is no research on animal spleen enzymes has been reported in Mongolia. In this study, we outlined the methods for partial purification of proteases from bovine spleen. The process involved two steps: precipitation (ammonium sulfate or acetone) followed with dialysis and ion exchange chromatography (DEAE-Cellulose). In the final step, the specific activity of the isolated proteolytic fraction was shown to be 680.45 U, it’s activity improved by 545.58-fold in relative to the initial spleen extract. Approximate molecular weight of the purified protease was 28 kDa as determined by SDS-PAGE

Хүн ам төвлөрсөн хот суурин газрын хөрс өвчин үүсгэгч бичил биетэн дамжуулах орчин болдог. Хэнтий аймгийн Баян-Овоо сумын хөрсний бактерийн бохирдлын судалгааны дүнг танилцуулж байна.

The study investigated the biochemical composition and enzyme activities of various radish and beet species, revealing significant variations across different parameters. Reducing sugars, crucial for blood sugar regulation and weight management, showed diverse levels among species, with higher concentrations observed in yellow turnip and white radish. Likewise, fiber content varied, with Raphanus sativus L. var. niger J. Kern exhibiting the highest fiber content. Moisture and mineral content also differed across species, with sugar beet displaying the highest mineral content. Regarding vitamin C content, our findings indicated lower levels compared to previous studies, suggesting potential influences of environmental conditions on vitamin accumulation. Flavonoid content, known for its antioxidant properties, was notably high in black radish compared to other species, highlighting the potential health benefits of flavonoid-rich varieties. Enzyme activities, including catalase, peroxidase, and polyphenol oxidase, varied among species, with white radish and beetroot exhibiting higher catalase activity. These findings highlight biochemical variations among radish and beet species, underscoring their potential health benefits and applications.

Mongolia is a country with traditional animal husbandry, which brings a significant part of the country’s income in agriculture and the economy. Most Mongols still follow a traditional way of life and still use the traditional dwelling Ger for living. The Ger District is located on the outskirts of Ulaanbaatar and is home to over 60% of the capital’s population of Mongolia. Migration to Ulaanbaatar has increased the population by 55% in the last fifteen years. Increase in population causes soil pollution and erosion. Therefore, scientists and officials are trying to solve and control this problem in different ways. In this work we chose one point in the Ger area and use BioEco fertilizer produced by the Institute of Chemistry and Chemical Technology of the Mongolian Academy of Sciences. This fertilizer contained more than 80 types of bacteria, such as lactic acid bacteria, yeast and photosynthetic bacteria. The fertilizer was applied to the soil after a 1:10 dilution in May 2022. After that, agrochemical characteristics of the soil and the activity of catalase, urease and saccharase were determined monthly compared to the control. The results show that the agrichemical parameters of the soil after the application of Biofertilizer did not change significantly, put the soil porosity increased significantly. Although the enzymes showed low activity, but their activity had the character of a decrease to the soil depth, which indicates the preservation of the biological pattern of soil enzymes. This work should be continued in the next 1-2 years to obtain more detailed data.

Khentii province is located in the east of Mongolia. There are many places in this province where Genghis Khaan was born and raised. Also in this province there are many natural attractions, healing springs and lakes, one of which is the mineral lake Gurmiin Nuur, which is located near Bayan-Ovoo Sum of Khentii province. The water and clay of this lake are considered curative for many diseases. Therefore, the flow of foreign and domestic tourists to this province, also to this lake increases every year, which increases the likelihood of soil erosion and deterioration of fertility. The purpose of this work was to assess the erosion of the soil of the Bayan-Ovoo Sum according to the main agrochemical indicators. The soil samples were collected from six points, located in the center of Bayan-Ovoo sum in July 2021 from the topsoil layer (up to 15-20 cm), mixed, sieved (2 mm) and stored in a freezer until laboratory analysis. Laboratory analyzes were carried out in accordance with Mongolian standards. Also, the activity of some enzymes, such as catalase, peroxidase, saccharase, which are indicator enzymes of soil fertility, were determined. The enzyme activities were expressed in units. Based on the results of the work, it was found that according to agrochemical indicators, such as pH, CO2 and soil electrical conductivity, the soil of Bayan-Ovoo Sum is not saline, but soil fertility has deteriorated in terms of the content of mobile potassium, phosphorus and humus. These data are also confirmed by the activity of soil enzymes.

The genotoxicants are harmful for human healthy and biodiversity. Nowadays, most important problem is evaluated and estimated of harmful consequences of environmental chemical pollution. During the replication non-renewable (irreparable) damage of hereditary material is cause of mutant. In the body cell to begin the mutation be first stage of cancer and mutation in the genitals cell is increased hereditary and congenital defect, unexpected miscarry and infant mortality. Therefore, in the environment made accumulated chemical that through varies bio-test to study of mutagenic activity. We were determined the genotoxic activity of soil samples from 6 sites of Bayan-ovoo sum, Khentii province by Ames test (Ames, 1981). We used the auxotroph mutant bacteria for the histidine (Salmonella typhimurium TA-100 /his G46, rfab, bio pkm 101/). The results confirm that there was oppressed growth in E. coli mutation in the soil of Bayan-ovoo sum, Khentii province. Water suspension from soil petrol station were oppressed growth of E.coli rec-, and water suspension from soil food market was oppressed growth of E.coli uvr-. However organic suspension from soil Bayan-ovoo sum have not been influenced to have growth of E.coli. Toxicities of the water and organic extracts from surface soil collected in Bayan-ovoo sum that were examined using S.typhimurium TA100. The water extract of soil of the petrol station (58.7%), organic extract of the petrol station (51.1%), street (55.2%) were high toxicity. In our research result, all soil samples of the Bayan-ovoo sum showed no mutagenicity inSalmonella typhimurium TA100. There was no correlation between bacterial contamination of soil samples and genotoxicity studies at all study sites. The result of this study is the scientific justification for the conservation of Bayan-ovoo sum, Khentii province.

Air pollution is one of the severe problems world facing today, and can be defined as the human introduction of chemicals, particulate matter or biological materials into the atmosphere that cause harm or discomfort to humans or other living organism, or damage the environment. This study examined the air pollution tolerance index (APTI) of six plant species (two trees and four herbs) from Ulaanbaatar city (experimental site-ES) and unpolluted area (control site-CS).Total chlorophyll content increases in Orostachys spinosa, Chenopodium album and Larix sibirica and decreases in Picea obovata, Taraxacum officinale and Plantago depressa in experimental site (ES) in comparison with control site (CS). Ascorbic acid increased in C. album and L. sibirica and decreased in P. obovata, O. spinosa, T. officinale and was stable in P. depressa in ES in comparison with CS. Most plants except O.spinosa and L. sibirica have lower pH in ES compared with CS. All six plants have higher relative water content in ES compared with CS. Our result showed that in APTI of studied plants increase from CS to ES showing improvement in tolerance of species to pollution stress. However, in this study all six species showed APTI values less than 16 (1 <APTI <16) which are designated as sensitivity range. The percentage changes of the APTI values were different for studied species of plants: P. obovata (1.85%) > O. spinosa L. (2.58%)  T. officinale (2.58%) >, P. depressa (7.01%) > C. album (8.59%) > L. sibirica (12.89%).

Бид Хэнтий аймгийн төв болон тус аймгийн Баян-Овоо сумын хөрсний агрохимийн шинж чанар, хүнд металлын бохирдлыг тодорхойлон харьцуулав. Хөрсний дээжийг тус бүр 6 буюу нийт 12 цэгээс цуглуулан хөрсний агрохимийн үзүүлэлтүүд болох рН, цахилгаан дамжуулах чадвар, ялзмагийн агууламж, хөдөлгөөнт фосфор болон калийг тодорхойлов.

Манай улсын ихэнхи суурин газрууд төвийн цэвэр бохир усны шугамд холбогдоогүй, хувь хүн, айл өрх, аж ахуй эрхлэгчид, аж ахуйн нэгжүүд хог хаягдлаа замбараагүй хаядаг, хог хаях цэгүүдэд тавих хараа хяналт муу, ариутгал, хоргүйжүүлэлт хангалтгүй хийгддэг нь хатуу, шингэн хог хаягдал, ахуйн болон үйлдвэрийн хаягдал, бохироор агаар, ус, хөрс бохирдох, улмаар хүн амын дунд халдварт өвчин тархах нөхцөл болж байна. Манай улсын хот суурийнгийн хүн амын дунд агаар дуслын замаар халдварладаг амьсгалын замын өвчлөл, ус, хөрсөөр дамжин тархах гэдэсний халдварт өвчлөл өндөр байгаа нь үүнтэй шууд холбоотой. Тиймээс хөрсний эрүүл ахуй, бохирдлын судалгаа шинжилгээг хийх, орчны экологид үнэлгээ өгөх нь судлаачидын тогтмол хийдэг судалгааны чиглэл болсон. Бидний зүгээс Хэнтий аймгийн төв болон тус аймгийн Баян-Овоо сумын хөрсний мутагены идэвх болон химийн бохирдлыг тодорхойлох зорилго тавин ажилласан ба энэ хүрээнд 12 цэгээс авсан хөрсний дээжинд усан болон органик ханданд мутагены идэвхийг, хүнд металлын бохирдлыг (Pb, Со, Cr, Cu) тодорхойлхоос гадна хөрсний химийн шинж чанарын үндсэн үзүүлэлт болох рН, цахилгаан дамжуулах чадвар, хөдөлгөөнт фосфор, калийг тодорхойлж харьцуулав. Судалгааны үр дүнгээс хархад хөрсний химийн үзүүлэлтүүд хэвийн байсан ч Хэнтий аймгийн төв болон Баян-Овоо сумын тус бүр 2 буюу нийт 4 цэгийн хөрс фосфорын агууламжаар хэт бага байгаа нь хөр доройтолд орсныг харууллаа. Хөрсний дээжүүдэд кобальт, хар тугалаг, хром болон зэсийн агууламж хүлцэх хэмжээнд байсан ч Хэнтий аймгийн төвийн 4-р цэг (гудамж) хромын бохирдолтой гарлаа. Мутагены идэвхээр энэ цэгийн хөрсний дээжний усан ханд мутант штамм E.coli uvr- болон rec- -ийн өсөлтийг; худаг, шатахуун түгээгүүр орчмын цэг E.coli uvr- -ийн дарангуйлж байна. Харин аймгийн төвийн хөрсний органик ханд тест штамм E.coli -ийн ДНХ-г гэмтээх идэвхигүй байгаа үр дүн гарлаа.

Хот суурин газрын экологи нь биеэ даасан өвөрмөц орчин болдог бөгөөд үүнд дасан зохицон ургах чадвартай ургамлуудын зэрэгцээ тэсвэр муутай ургамлууд ч байдаг. Гадны орнуудад хот суурин газрын хөрс болон агаарын бохирдол ихтэй нөхцөлийг тэсвэрлэн амьдрах чадвартай ургамлын физиологи, биохимийн онцлогийг илрүүлэх, улмаар хот суурин газрын цэцэрлэгжүүлэлтэд ашиглах туршилт судалгааны ажил нэлээд хийгддэг бол эрс тэс уур амьсгалтай Монгол орны хувьд энэхүү судалгаа ховор байгаа нь хот суурин газрын бохирдол нэмэгдэж байгаа өнөө үед зайлшгүй шаардлагатай судалгааны чиглэл болоод байна. Иймээс бид эм, хүнс, гоёл чимэглэлийн өндөр ач холбогдолтой өргөст нохойн хошуу (Rosa acicularis Lindl.) нь Улаанбаатар хотын бохирдлын стресс бүхий нөхцөлд хэр зэрэг дасан зохицож ургах чадвартайг илрүүлэх зорилготойгоор энэхүү судалгааны ажлыг хийж гүйцэтгэсэн. Хотын дотор болон гадна буюу бохирдлын ялгаатай орчинд ургаж буй R.acicularis-ийн физиологи, биохимийн зарим үзүүлэлтүүд болох бодит болон үнэмлэхүй усжилт, усны хомсдол, харьцангуй усжилт, уусдаг уураг, хлорофилл “a”, хлорофилл “b”, каротин, аскорбины хүчил болон пролин, малондиальдегид, каталаза, пероксидаза, полифенолоксидаза, супероксиддисмутазын идэвхийг вегетацийн хугацааны туршид тодорхойлон харьцуулсанаар R. acicularis-ийн орчны бохирдол, стресс орчныг тэсвэрлэх чадварт үнэлгээ өгсөн. Судалгааны үр дүнгээс үзэхэд хотын гадна болон хотын орчинд ургасан R.acicularis-ийн физиологи, биохимийн эдгээр үзүүлэлтүүдийн улиралын хөдлөл зүйн өөрчлөлт ижилхэн байгаа нь аль ч нөхцөлд физиологийн үйл ажиллагаа хэвийн идэвхтэйг харуулж байна. Түүнчлэн R.acicularis-ийн бодит усжилт, үнэмлэхүй болон харьцангуй усжилт, уусдаг уураг, хлорофилл “а” болон “b”, каталаза, полифенолоксидаза, пероксидазын идэвх хотын нөхцөлд харьцангуй бага, харин усны хомсдол, пролин, каротин, аскорбины хүчил, малондиальдегид, супероксиддисмутазын идэвх зэрэг үзүүлэлтүүд бохирдолгүй буюу хотын гаднах орчныхоос харьцангуй их байгаа нь хотын бохирдолтой стресс нөхцөлд дасан зохицон ургахад эдгээр үзүүлэлтүүд нөлөөлж байгааг харууллаа. Бидний тодорхойлсон физиологи, биохимийн дээрх үзүүлэлтүүдээр R. acicularis нь хотын ногоон байгууламжийг өргөтгөх зорилгоор зам дагуу болон цэцэрлэгт хүрээлэнд ургуулахад тохиромжтой, дасан зохицох чадвартай ургамал болохыг тодорхойлов.

Хот суурин газрын ногоон байгууламжийн ургамлууд бохирдлыг хэрхэн тэсвэрлэж байгааг физиологи, биохимийн хэд хэдэн үзүүлэлтээр үнэлдэг бөгөөд тэдгээрийн нэг чухал үзүүлэлт нь ургамлын аскорбины хүчлийн агууламж юм. Иймээс бид Улаанбаатар хотын ногоон байгууламжийн зарим модлог ургамал бохирдлыг хэрхэн тэсвэрлэж байгааг аскорбины хүчлийн агууламжийн өөрчлөлтөөр үнэлэх зорилгоор энэхүү судалгааны ажлыг хийж гүйцэтгэсэн. Үүний тулд Улаанбаатар хотын зам дагуух буюу бохирдолтой орчин болон Гачууртын Шар хоолойн ам буюу хотын гаднах бохирдолгүй орчинд ургах Larix sibirica Ldb., Padus asiatica Kom., Picea obovata Ldb., Spiraea media F. Schmidt., Armeniaca sibirica Lam., Rosa acicularis Lindl., Salix tenufolia L., Potentilla fruticosa L. зэрэг ургамлын навчны аскорбины хүчлийн агууламжийг тодорхойлон харьцуулсан. Судалгааны үр дүнгээс үзэхэд аскорбины хүчлийн агууламжийн өөрчлөлт L. sibirica (бохирдолгүйд 0,1050 мг/г, бохирдолтойд 0,0956 мг/г), P. obovata (бохирдолгүйд 0,0401мг/г, бохирдолтойд 0,0265мг/г)-д харьцангуй бага, P. asiatica (бохирдолгүйд 0,0169 мг/г, бохирдолтойд 0,0223 мг/г), S. media (бохирдолгүйд 0,0128мг/г, бохирдолтойд 0,0183), A. sibirica (бохирдолгүйд 0,0120 мг/г, бохирдолтойд 0,0334 мг/г), S. tenufolia (бохирдолгүйд 0,0152 мг/г, бохирдолтойд 0,0179 мг/г), P. fruticosa (бохирдолгүйд 0,0139 мг/г, бохирдолтойд 0,0256 мг/г)-д дунд зэрэг, R. acicularis (бохирдолгүйд 0,0163 мг/г, бохирдолтойд 0,0138 м/г), U. pumila (бохирдолгүйд 0,0176 мг/г, бохирдолтойд 0,0434 мг/г)-д хамгийн их байна. Бохирдолтой болон бохирдолгүй орчны аскорбины хүчлийн агууламжийн өөрчлөлт L. sibirica, P. obovata зэрэгт хамгийн бага буюу бохирдолд харьцангуй тэсвэртэй байгааг, харин U. pumila-д хамгийн их өөрчлөлттэй буюу бохирдолтой хотын нөхцөлд аскорбины хүчлийг агууламж илүү их байж бохирдолыг тэсвэрлэн амьдардагийг тус тус харуулж байна. Судалгаанд хамрагдсан ургамлуудын аскорбины хүчлийн агууламж бохирдолтой болон бохирдолгүй орчинд ялгаатай (t(124)=3.5; P<0.001) байгааг тогтоов.

Хураангуй: Орчин үед хүн төрөлхтөн шинжлэх ухааны хөгжлийн XXI зууны өндөрлөгөөс амьдралын үүсэл, молекул мөн чанар, логикийг тайлбарлах оролдлогыг хийж байгаагийн үндэс суурь нь биохимийн шинжлэх ухаан болсон төдийгүй бидний өдөр тутмын амьдралд, тухайлбал, хүн амын хүнсний хангамж, үйлдвэрлэлийн хяналт, шинэ болон уламжлалт хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, орчин үеийн хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл, ургамал болон хүрээлэн буй орчны хамгаалал, эрүүл мэндийн салбар дахь эмчилгээ, оношилгооны бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл, хөгжүүлэлт нь биохимийн шинжлэх ухаан, түүнээс салбарлан бий болсон биотехнологи, молекул биологийн арга зүй, логик, ололт, хөгжил дээр тулгуурлан хөгжиж байна. МУИС нь Монгол улсад биохимийн шинжлэх ухааныг үүсгэх, бойжуулах, хөгжүүлэхэд үндсэн үүрэг гүйцэтгэсэн ба ирээдүйд ч гүйцэтгэх болно. МУИС-ийн биохими, биотехнологийн хөтөлбөр нь Монгол улс дахь орчин үеийн биохими, биотехнологийн шинжлэх ухааны хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлж XXI зуунд улс орныхоо хөгжлийн ирээдүйг бүтээх шинэ үеийн биохимич мэргэжилтнийг бэлтгэхээр ажиллаж байна

This study examined the air pollution tolerance index (APTI) of six plant species (two trees and four herbs) from Ulaanbaatar city (polluted site) and unpolluted area (control site). APTI values for Orostachys spinosa (L.) C. A. Mey., Larix sibirica Ldb., Picea obovate Ldb., Plantago depressa Willd., Chenopodium album L., and Taraxacum officinale Wigg. from unpolluted region were 9.35, 8.44, 9.29, 8.72, 7.98, and 8.13 and for plants from polluted region were 9.58, 9.5, 9.41, 9.33, 8.66 and 8.35 respectively. These results show that in cases where APTI increases from the control site to the polluted site, the species tolerance to pollution stress improves. However, all six species studied here had APTI values of less than 16 in both locations, which classifies them as pollution sensitive plants, although they differed from each other by the percentage of increase in APTI between sites. The result showed an order of tolerance with P. obovata (1.85%) > O. spinosa (2.58%) ≥ T. officinale (2.58%) > P. depressa (7.01%) > C. album (8.59%) > L. sibirica (12.89%). Therefore, such species as L. sibirica, P. depressa, C. album are more sensitive compared with other species, and we can use them as bioindicators of air pollution stress. P. obovata, O. spinosa, T. officinale are relatively more tolerant compared with other species.

The study of plant stress tolerance in Mongolia is based on the estimation of morphological and physiological parameters without taking into consideration plant enzyme activity and non-enzymatic antioxidant contents. The latter parameters are more sensitive to various environmental stresses, and their accurate estimation would provide a means to monitor plant health and indirectly determine stress response. This paper presents our study of non-enzymatic antioxidants as chlorophylls (Chl a and Chl b), total carotenoids (TC), ascorbic acid, proline and malondialdehyde, a biomarker of oxidative stress in leaves of two plant species grown in urban and natural environments during the vegetation period. The results indicate that there was a signifi cant decrease in pigments ratio (Chl a : Chl b and TC : (Chl а + Chl в)), and an increase in proline and malondialdehyde contents in urban plants.

The purpose of the present work was to perform a screening for SOD activity in plants traditionally used as food and medicine in Mongolia. The SOD activity was measured by their effects on pyrogallol autoxidation. In the studied plants, the SOD activity varied from 0.42±0.01 to 10.47±0.1 U/mg protein. Plants with high SOD activity can serve as a potential source of antioxidant supplements in the human diet. Research is currently ongoing

Хот суурин газрын ногоон байгууламжийн ургамлууд агаарын бохирдлыг хэрхэн тэсвэрлэж байгааг физиологийн хэд хэдэн үзүүлэлтээр үнэлдэг бөгөөд тэдгээрийн нэг чухал үзүүлэлт нь ургамлын пигментүүдийн агууламж юм. Иймээс бид Улаанбаатар хотын ногоон байгууламжийн зарим модлог ургамал агаарын бохирдлыг хэрхэн тэсвэрлэж байгааг пигментүүдийн агууламжийн өөрчлөлтөөр үнэлэх зорилгоор энэхүү судалгааны ажлыг хийж гүйцэтгэсэн. Улаанбаатар хотын зам дагуух буюу агаарын бохирдолтой орчин болон Гачууртын шар хоолойн ам орчим буюу агаарын бохирдолгүй орчинд ургах Larix sibirica Ldb., Salix tenuifolia Turcz., Padus asiatica Kom., Ulmus pumila L. зэрэг ургамлын навчны хлорофилл а, хлорофилл b болон нийт каротиноидын агууламжийг тодорхойлон харьцуулсан. Судалгааны үр дүнд Ulmus pumila-д хлорофилл а (бохирдолгүй-0.31мкг/г, бохирдолтой-0.27мкг/г), хлорофилл b (бохирдолгүй-0.09мкг/г, бохирдолтой-0.07мкг/г), нийт хлорофилл (бохирдолгүй- 0.40мкг/г, бохирдолтой-0.34мкг/г) болон каротиноидын агууламж (бохирдолгүй- 0.09 мкг/г, бохирдолтой-0.08 мкг/г)-ийн өөрчлөлт хамгийн бага байна. Padus asiatica-д хлорофилл а (бохирдолгүй-0.38мкг/г, бохирдолтой-0.30мкг/г), хлорофилл b (бохирдолгүй-0.12мкг/г, бохирдолтой-0.10мкг/г), нийт хлорофилл (бохирдолгүй-0.50мкг/г, бохирдолтой-0.40мкг/г) болон каротиноидын агууламж (хяналт-0.11мкг/г, бохирдолтой-0.07мкг/г)-ийн өөрчлөлт дунд зэрэг байна. Larix sibirica-д хлорофилл а (бохирдолгүй-0.37мкг/г, бохирдолтой-0.31мкг/г), хлорофилл b (бохирдолгүй-0.17мкг/г, бохирдолтой-0.12мкг/г), нийт хлорофилл (бохирдолгүй-0.54мкг/г, бохирдолтой-0.43мкг/г) болон каротиноидын агууламж (бохирдолгүй-0.09мкг/г, бохирдолтой-0.09мкг/г)-ийн өөрчлөлт дунд зэрэг байна. Salix tenuifolia-д хлорофилл а (бохирдолгүй-0.59мкг/г, бохирдолтой-0.40мкг/г), хлорофилл b (бохирдолгүй-0.21мкг/г, бохирдолтой-0.12мкг/г), нийт хлорофилл (бохирдолгүй-0.80мкг/г, бохирдолтой-0.52мкг/г) болон каротиноидын агууламж (хяналт-0.15мкг/г, бохирдолтой-0.10мкг/г)-ийн өөрчлөлт хамгийн их байна. “ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИН-2021” ҮНДЭСНИЙ ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ II ХУРАЛ Салбар хуралдаан: 1. Агаарын бохирдол ба шийдэл 15 Судалгааны үр дүнгээс үзэхэд навчны пигментүүдийн агууламж агаарын бохирдолтой орчинд бохирдолгүй орчныхтой харьцуулахад бүх ургамалд буурсан үзүүлэлттэй байсан. Агаарын бохирдолтой болон бохирдолгүй орчны пигментүүдийн агууламжийн өөрчлөлт Salix tenuifolia-д хамгийн их буюу агаарын бохирдолд харьцангуй тэсвэр багатай, Larix sibirica, Padus asiatica-д дунд зэрэг, Ulmus pumila-д хамгийн бага буюу агаарын бохирдолд харьцангуй тэсвэртэй байна. Тиймээс хот суурин газрын ногоон байгууламжийг өргөтгөх зорилгоор Ulmus pumila-г ашиглахад хамгийн тохиромжтой ургамал болохыг харуулж байна. Түлхүүр үг: навч, хлорофилл, каротиноид, агаарын бохирдол

Энэхүү судалгаанд нэг орчинд ургах гурван зүйл ургамал болох Сибирь шинэс (Larix sibirica Ledb.), Өргөст нохойн хошуу (Rosa acieularus Linde.), Их таван салаа (Plantago major L.) ургамлын навчны дээжийг Улаанбаатар хот болон хот орчмын ногоон бүсээс вегетацийн хугацаанд нь цуглуулан орчиндоо дасан зохицох үйл явцад оролцох исэлдэн-ангижрах фермент болох каталазын идэвх, хүчтэй антиоксидант нэгдэл болох витамин С-ийн агууламжийн тодорхойлон харьцуулав. Судалгааны ажлын үр дүнгээр Улаанбаатар хот болон хот орчмын ногоон бүсийн ургамлуудаас Сибирь шинэс витамин С-ийн агууламжаар Өргөст нохойн хошуу (3.56 болон 3 дахин), Их таван салаа (15.35 болон 9.76 дахин)-аас өндөр байв. Их таван салаа Улаанбаатар хотын орчинд ургасан ургамлуудаас каталазын идэвхээр Сибирь шинэс (7.95 дахин), Өргөст нохойн хошуу (1.04 дахин)-аас өндөр байсан бол хот орчмын ногоон бүсийн ургамлуудын хувьд Өргөст нохойн хошуу Их таван салаа (1.1 дахин), Сибирь шинэс (4.13 дахин)-ээс каталазын идэвхээр өндөр байв. Хот орчмын ногоон бүсэд ургасан ургамлуудтай харьцуулахад Улаанбаатар хотын ургамлуудад витамин С-ийн агууламж 5.8-50%-иар каталазын идэвх 28.9-65.7%-иар буурсан ерөнхий зүй тогтол илэрсэн нь Улаанбаатар хотын орчинд ургаж буй ургамлууд стресст илүү өрсөн байгааг гэрчлэнэ. Судалсан ургамлуудын хувьд тухайн ургамлын зүйлээс хамаарч хүрээлэн буй орчны тааламжгүй нөхцлийн хариуд үүсэх ROS-ийн нэгдлүүдийг саармагжуулахад ферментийн болон ферментийн бус системийн бүрэлдэхүүнд орох нэгдлүүд ялгаатай оролцож байхаас гадна каталазын идэвх, витамин С-ийн агууламжтай эсрэг хамааралтай байгааг бидний судалгаа харууллаа.

Хөрснйи нөхөн сэргээлтийн үндсэн зорилго нь тухайн хөрсний үзүүлэлтүүдийг байгалийн хөрсний үзүүлэлтүүдэд аль болох ойртуулах явдал байдаг. Энэ үйл явц хир зэрэг үр өгөөөжтэй явагдсаныг илрүүлэх зорилгоор нүүрсний уурхайн олборлолтоос үлдсэн овоолго шороонд 2003 онд согоовор (Bromus imernus L.), царгас (Medicago sativa L.), өлөнгө (Elymus L.) тарьж биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн хөрсний дээж, харьцуулах зорилгоор ижил хэв шинжийн хөрснөөс авсан хяналтын хөрсний дээжинд үржил шимийн үндсэн үзүүлэлт болдог ялзмаг, хөрсөн дэх азот, нүүрстөрөгчийн эргэлтэд чухал үүрэгтэй протеаза, сахараза болон хөрсний микробын үйл ажиллагаатай салшгүй холбоотой каталаза ферментийн идэвхийг тодорхойлоход нөхөн сэргээлт хийсэн хөрсний ялзмагийн агууламж хяналтын хөрснийхөөс 17.1%, сахаразын идэвх 20.0%, каталазын идэвх 78.6%-иар доогуур байгаа нь хяналтын хөрсний үзүүлэлтүүдэд хүрээгүйг, харин протеазын идэвх 36.28%-иар өндөр байгаа нь тухайн хөрсний нөхөн сэргээлтэд ашигласан буурцагтны овгийн ургамлуудын үндэсний микробын үйл ажиллагаа илүү эрчимтэй явагдаж байгааг харуулсан ба хөрсний ферментүүдийн идэвх, ялзмагийн агууламжтай хүчтэй хамааралтай байгаа нь энэ хөрсөнд азот, нүүрстөрөгчийн солилцоо зүй зохицтой явагдаж, микроорганизмын үйл ажиллагаа идэвхтэй байгааг харууллаа.

In this work, a comparative study on superoxide dismutase and catalase activities, proline and malondialdehyde (MDA) contents in extracts of the aerial parts of Pulsatilla turczaninovii and Pulsatilla fl avescens is presented. Flower extracts of both species showed the highest superoxide dismutase and catalase activities, followed by leaf and stem extracts. The same trend is observed for proline and MDA contents

The grazing is traditional for nomads in our country. The increase of livestock may play a significant role in sustainability of soil ecosystems. According to National report on Mongolia’s Pastureland Situation grazing livestock exert one of the primary effects on pasture. In this study we estimated the available phosphorus, activity of acid and alkaline phosphatase in pasture soils taken from the Bayanchandman sum, Tuv aimag in 2017. Soil samples were taken from the different distance from winter camp and directly from the winter camp. The results of the study show that the pH of the studied soils changes to the alkaline side and soil fertility decreases in areas with intense livestock grazing.

The grazing is traditional for nomads in our country. The increase of livestock may play a significant role in sustainability of soil ecosystems. According to National report on Mongolia’s Pastureland Situation grazing livestock exert one of the primary effects on pasture. In this study we estimated the available phosphorus, activity of acid and alkaline phosphatase in pasture soils taken from the Bayanchandman sum, Tuv aimag in 2017. Soil samples were taken from the different distance from winter camp and directly from the winter camp. The results of the study show that the pH of the studied soils changes to the alkaline side and soil fertility decreases in areas with intense livestock grazing.

Тариалсан он болон соёололтоороо ялгаатай улаан буудай, арвай, овъёосны үрийн дээжинд уусдаг уураг, исэлдэн-ангижрах ферментүүд болох каталаза, пероксидаза, полифенолоксидаза (ПФО), супероксиддисмутаз (СОД)-ын идэвхийг тодорхойлов. Судалгаагаар ферментийн идэвх соёололтын хэмжээтэй шууд хамааралтай буюу каталаза, пероксидаза фермент нь үрийн соёололттой ПФО, СОД ферменттэй харьцуулахад илүү хамааралтай байж болох үр дүнг үзүүлэв.

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдолтой болон хотоос гадна агаарын бохирдолгүй орчны аль алинд нь ургаж байгаа ижил зүйлүүд болох Piceaobovatа Ledeb., Larixsibirica L., BetulaplatyphyllaSukacz.,PlantagodepressaWilld., Chenopodium album L., TaraxacumofficinaleWigg.Зэрэг ургамалд харьцуулан тодорхойлсон. Агаарын бохирдлын тэсвэржилтийн индекс (АБТИ)-ийг навчинд агуулагдах хлорофилл, харьцангуй усжилт болон аскорбины хүчлийн агууламж, навчны рН зэрэг үзүүлэлтүүдийг тодорхойлон тооцоолж олсон. Судалгааны үр дүнгээс үзэхэдLarixsibirica,Plantagodepressa, Chenopodiumalbumзэргийгагаарын бохирдлын индикатор болгон ашиглах боломжтойг, харин Betulaplatyphylla, Piceaobovata, Taraxacumofficinale зэрэг зүйлүүд нь агаарын бохирдолд бусдаас харьцангуй тэсвэртэйг илрүүллээ.Энэхүү туршилт, судалгааны ажил нь хотын ногоон байгууламжийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр өргөтгөж, агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлд практикийн чухал ач холбогдолтой учраас цаашид үргэлжлүүлэн хийх шаардлагатай

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдолтой орчинд ургаж байгаа болон Улаанбаатар хотоос гаднах агаарын бохирдолгүй орчны аль алинд нь ургаж байгаа Picea obovatа Ledeb., Larix sibirica L., Betula platyphylla Sukacz., Plantago depressa Willd., Chenopodium album L., Taraxacum officinale Wigg. зэрэг ургамлуудад агаарын бохирдлын тэсвэржилтийн индекс (АБТИ)-ийг харьцуулан тодорхойлсон. Энэхүү судалгаагаар Улаанбаатар хотын агаарын бохирдолтой орчинд ургаж байгаа ургамлуудын АБТИ-ийн үзүүлэлт хотын гаднах агаарын бохирдолгүй орчинд ургаж байгаа ургамлынхаас ямагт илүү буюу агаарын бохирдолтой стресс орчинд ургаж байгааг илрүүлсэн.

In this study we defined the activity of enzymes involved in carbohydrate metabolism as saccharase, amylase and cellulase in soil samples were Iris tenuifolia Pall. and Larix sibirica Ledb. grow and do not grow, as well as in roots of these plants. Our results show that the activity of these enzymes is higher in soil samples where plants are growing, the activity of soil enzymes have dependence from soil depth and plant species, as well as plant root enzyme activity higher than in soil. Soil enzyme activity and humus content correlates with each other which indicates that the enzymes secreted by plant root take part in the formation of topsoil layer. So we have to take plant enzyme activity under consideration when accessing soil erosion and changes in soil fertility and study soil-plant relationship as well as the remediation of vegetation

The activity of soil enzymes were dependent on soil depth and were more active in soil when the plants grow. Root system of plants plays an important role in the formation of topsoil, so we have to take it under consideration when accessing soil erosion and changes in soil fertility and study soil-plant relationship.

The activity of soil enzymes were dependent on soil depth and were more active in soil when the plants grow. Root system of plants plays an important role in the formation of topsoil, so we have to take it under consideration when accessing soil erosion and changes in soil fertility and study soil-plant relationship.

Энэхүү судалгааны ажлын хүрээнд хөрсөнд явагдах биохимийн процесст оролцдог үндсэн ферментүүдийн идэвхийг улаан буудай, рапс, өнжүүлсэн рапс, рапсын тариалангийн ойролцоох талбайн хөрсний ялзмаг, гидролитик ферментүүд болох хүчиллэг, шүлтлэг фосфатаза, уреаза, исэлдэн-ангижрах фермент болох каталаза, пероксидазын идэвхийг хяналтын хөрстэй харьцуулан хөрсний гүнээс хамааруулан тодорхойлов. Статистик анализаар бидний тодорхойлсон бүх ферментүүдийн идэвх ялзмагийн агууламжтай шууд хамааралтай харин уреаза, каталаза ферментийн идэвх хөрсний гүнээс хамааралтай байгаа бол ид рапс ургаж байгаа талбайн ойр орчмын хөрсний үржил шим рапс тариалсан талбайн үзүүлэлтүүдтэй ойролцоо болж буурсан, рапсын талбайг өнжүүлэхэд хөрсний үржил шим нь эргэн сэргэх хандлагатай байгааг тодорхойлон гаргасан