Бидний тухай
Багш ажилтан
If we define disasters as unexpected and rare events, then dzud does not fully fit that definition-it occurs every winter in some part of Mongolia and has done so for many years. From a pastoralists' perspective, dzud is a natural part of life, a recurring challenge rather than an unforeseen catastrophe. Traditional knowledge, preparation strategies-such as hay storage, herd diversification, and mobility—and community support systems reflect the idea that dzud is a known and anticipated aspect of pastoral life rather than a sudden, unpredictable crisis. Moreover, Mongolian proverbs and pastoralists' statements reveal an ingrained understanding of dzud and its cyclical nature. Sayings like "After dzud, there is always green" and "Dzud starts from summer" emphasize early awareness and preparation. Similarly, a common pastoralists’ statement, “What’s the point of worrying about dzud? It always comes, but somehow we get through it,” highlights their resilience. This paper argues that dzud is not always perceived as a natural disaster by mobile pastoralists, but rather as a manageable challenge embedded in their way of life. Understanding dzud from the perspective of Mongolian pastoralists provides valuable insights into adaptive strategies and cultural resilience in the face of extreme climatic conditions.
Уг судалгааны зорилго нь М.А.К.Халлидэй, Р.Хасан нарын Тогтолцоот үүргийн хэл шинжлэлийн үүднээс Үгийн сангийн холбоосжилтыг ангилан тодорхойлсны дагуу монгол хэлний үгийн сангийн холбоосжилтыг ерөөл магтаалаар жишээлэн судлах болно. Энэхүү судалгааны ажилд М.А.К.Халлидэй, Р.Хасан нарын Тогтолцоот үүргийн хэл шинжлэлийн онолын дагуу англи хэлний холбоосжилтыг ангилж тодорхойлсон “Англи хэлний холбоосжилт” (Cohesion in English, 1976), М.А.К.Халлидэйн 2014 онд 4 дэх удаагаа хэвлүүлсэн “Үүргийн хэл зүйн удиртгал”-ын үгийн сангийн холбоосжилтыг ангилсан зарчмыг онолын үндэс болгов. Монгол хэлний үгийн сангийн утгын айн холбох үүргийг тодруулахад судалгааны ерөнхий арга, задлан шинжлэх аргыг ашиглаж, жишээ болгон монгол ерөөл, магтаалаас түүвэрлэн, судлаачдын тодорхойлолттой харьцуулан авч үзэж, үр дүнг нэгтгэв. Судалгааны үр дүнд монгол хэлний үгийн сангийн холбоосжилтыг тогтолцоот үүргийн хэл шинжлэлийн ангиллын дагуу ангилан, хэлний жишээ баримтаар авч үзэж, түгээмэл хэрэглэгддэг төрөл, ангилал тус бүрийн утга үүргийг тодруулсан болно. М.А.К.Халлидэйн үгийн сангийн холбоосжилтыг мэдээллийг нарийсган холбох болон өргөжүүлэн холбох гэж ангилсан ангилал болон үгийн сангийн утгын айн харьцааны дагуу орчин цагийн монгол хэлний эхийн холбох хэрэглүүр болох үгийн сангийн холбоосжилтыг хэлний жишээ баримтаар тодруулж үзэв. Хэлний үүднээс үгс хоорондын утгын холбоо хамаарлаар үгийн сан холбоосжилт үүсгэдэг. Нөгөө талаараа ертөнцийн юмс үзэгдэл цаг ямагт хоорондоо холбоотой, нэг нь нөгөөгөөсөө хамааралтай байдаг сэтгэхүйн үзэгдлээс үүдэлтэй болохыг тодруулав.
Холбоосжилт бол юм үзэгдэл, түүний харьцаа хөдөлгөөний тухай төгс санааг бүрэлдүүлэх гол хэрэглүүр юм. М.А.К.Халлидэй (M.A.K.Halliday), Рукайяа Хасан (Ruqaiya Hasan) нар эхийн холбоосжилт (cohesion)1-ын тогтолцоог судалж, “Англи хэл дэх холбоосжилт” (Cohesion in English) хэмээх номыг бичиж хэвлүүлсэн бөгөөд уг бүтээлдээ төлөөлүүлэл (Reference), орлуулал (Substitution), орхилт (Ellipsis)2, холбоос (Conjunction), үгийн сангийн холбомж (Lexical cohesion) зэрэг ойлголт ухагдахууныг тодорхойлсон байна (1976). Хэл шинжлэлч нар Тогтолцоот үүргийн хэл зүй (Systemic Functional Grammar-SFG) онолын хүрээнд боловсруулсан, дурдсан тогтолцооны дагуу аливаа хэлний холбоосжилтыг судалж, судалгааны бүтээл хэвлүүлж байна. Тэрхүү жишгээр монгол хэлний холбоосжилтыг судлан шинжилж, эхийн хэлбэр төрөлд илрэх утгыг нь тайлбарлах шаардлагатай юм.
Тогтолцоот үүргийн хэл шинжлэлийн онолын хүрээнд холбомжийг орхилт, орлуулал, төлөөлүүлэл, үгийн сангийн холбомж, холбоос гэж ангилан судалж буй жишгээр монгол хэлний үйлийн болон өгүүлбэрийн орхилтыг тайлбарлалаа. Монголын нууц товчоонд буй үйлийн болон өгүүлбэрийн орхилтын зарим жишээнээс ажиглавал, эхний өгүүлсэн санааг удаах өгүүлбэрт товчлох байдлаар орхин өгүүлж байна. Үйлийн болон өгүүлбэрийн орхилт юм үзэгдлийг үнэлж дүгнэх баймж утга илтгэх; эхийн санааг нарийвчлах, өргөжүүлэх, үргэлжлүүлэх арга болох ажээ. Түүнчлэн юм үзэгдлийн тухай дэвсвэр мэдээллийг тухайн юмын тоо, цаг, орон, шалтгааны тухай нэмэлт мэдээллээр баяжуулан онцолбор мэдээлэл бүтээнэ.
Орхилтыг хэлбэрээр нь гурван дэд хэсэгт хувааж үздэг. Үүнд: 1. Нэрийн орхилт. Жишээ нь: Гурван залуу аймаг руу явсан, бас нөгөө хоёр нь сум руу явсан. Гурван залуу аймаг руу явсан, бас нөгөө хоёр Ø нь сум руу явсан. Гурван залуу аймаг руу явсан, бас нөгөө хоёр залуу нь сум руу явсан. 2. Үйлийн орхилт. Жишээ нь: Та өдөр бүр хичээл хийдэг үү? Тийм. Та өдөр бүр хичээл хийдэг үү? Тийм, Ø . Та өдөр бүр хичээлл хийдэг үү? Тийм, хийдэг. 3. Өгүүлбэрийн орхилт. Жишээ нь: Танай дүү юу хийж байсан бэ? –Хичээл. Танай дүү юу хийж байсан бэ? –Хичээл Ø. Танай дүү юу хийж байсан бэ? –Дүү хичээл хийж байсан. “Монголын нууц товчоон” дахь өгүүлбэрийн орхилт Юм үзэгдлийн тухай өгүүлсэн төгс санаа (өгүүлбэр)-г нарийвчлах (elobrating), өргөжүүлэх (extending), үргэлжлүүлэх (enhancing) байдлаар тэлдэг. Орхилт бол эхийн бүтцийг хурааж буй хэлбэр мэт боловч угтаа эхийн санааг тэлэх нэгэн арга юм. Монголын нууц товчоонд эхний өгүүлсэн санааг удаах өгүүлбэрт орхин холбох тохиолдол хэд хэд ажиглагдасныг тайлан тайлбарлав.
任何现象及其关系运动都表达了一个完整的想法，而句子则是几个完整想法的组合的基础。完整体单位是一组相互关联的语素、单词和连词。联系这种关系的一个关键工具是作为原研究体的基础研究的衔接。研究和解释衔接系统，是正确连接两个或多个完整单元概念、理清原文和句子结构的基础。
Холбоосжилт бол юм үзэгдэл, түүний харьцаа хөдөлгөөний тухай төгс санааг бүрэлдүүлэх гол хэрэглүүр юм. Холбоосжилтын зарим төрөл болох төлөөлүүлэл1, орлуулал2, орхилт3 нь хоорондоо төстэй, хамааралтай байдаг тул ялгааг оновчтой тодорхойлох хэрэгтэй.
Монгол хэлний түвшин тогтоох шалтгалт, түүний үндсэн аргачлал, жишиг сорил болон цахим хэрэгсэл боловсруулсан тухай уг илтгэлд өгүүлсэн болно.
Тогтолцоот үүргийн хэл шинжлэлийн онолын хүрээнд холбоосжилтыг орхилт, орлуулалт, төлөөлүүлэл, үгийн сангийн холбомж, холбоос гэж ангилан судалж буй жишгээр монгол хэлний холбоос, түүний нэгэн дэд хэсэг: нарийвчилбарт хамаарах бататгах холбоосын зарим утгыг тайлбарлав.
