Бидний тухай
Багш ажилтан
The teaching of Mongolian as a second language to foreign students and learners has a long history. Despite the publication of numerous textbooks and manuals for Mongolian language instruction, there remains a scarcity of comprehensive Mongolian vocabulary resources and research on vocabulary proficiency across different levels. This article addresses this gap by determining the vocabulary size of beginner-level learners of Mongolian as a second language. Our findings yielded a list of 733 words at the beginner M1 level and 930 words at the M2 level, totaling 1,663 words. For further details on the methodology and theoretical framework used in constructing this list, readers are referred to the full article.
Хураангуй: Монголчуудын хүндэтгэлийн үг хэллэг дотроос хүүхэдтэй холбоотой үг хэллэг цөөнгүй байгааг харахад үр хүүхдээ бага балчир гэлгүй хүний зэрэгт тооцож хүндлэн хайрлаж буй нь хүнлиг нандин чанарын нэг илрэл юм. Хүүхэд багачуудыг өхөөрдөн энхрийлж, баяр баясгалантайгаар өсгөн бойжуулж хүмүүжүүлэх явдал монгол аж төрөх ёсны гол шинж болно. Хүүхэд багачуудыг нийгэмшүүлэн хүмүүжүүлэхэд олон талын хүчин зүйл, нөлөө байдгийн нэг нь тэдэнтэй эелдэг харьцан, нас биед нь тохирсон үг хэллэгээр хөхиүлэн баясгах явдал мөн. Тоогоор цөөн авч, хүүхдэд тохирсон, тэднийг энхрийлэн өхөөрдсөн утга, өнгө аястай сүүн шүдийг-цахиур, дээлийг-бариувч, гутлыг-бойтог, турахыг-шуугдах, өчүүхэн өвдөхийг-нусгайрах, үсийг анхлан авахыг-даахь үргээх /эрэгтэй/, сэвлэг үргээх /эмэгтэй/, хүүхэд нас барахыг-эндэх мэтчлэн хэлэх эдгээр үгсийг өхөөрдөл нэр, энхрэг үгс гэж нэрлэнэ. Ийнхүү өхөөрдөл буюу энхрэг үг гэдэг бол монгол хэлний үгийн сангийн өвөрмөц бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд утгаараа хүний үр хүүхэд амьтны төл зулзага, хүүхдээс байгаль юмны чимээг хүлээж авч байгааг энхрийлэн илэрхийлсэн өнгө аястай үг юм.
Монгол хэлний хүндэтгэлийн үг бол ихэвчлэн үгийн сангийн аргаар буюу үгээр илэрдэг. Эндээс бид ойролцоо утгат үг, цээрлэл үг хоёр хүндэтгэлийн үгтэй хэрхэн холбогдож ямар арга замаар хүндэтгэлийн үгийн үүсгэж үгийн сангийн ямар ямар шинэ утга гаргаж буйг жишээ баримтаар тайлбарлан таниулахыг хичээв. Ийнхүү хүндэтгэлийн үгийг монгол хэлний утга зүй, үг зүй, найруулга зүй, өгүүлбэр зүй, ойролцоо үг, цээрлэл үг зэрэгтэй холбогдуулан судалж болохоос гадна угсаатны зүй, гүн ухаан, түүх, сэтгэл судлал, монголын зан заншилтай холбон судалж болох юм.
Биеийн хэмжээсээр утга илэрхийлэх явдал зөвхөн нүүдэлчин монголчууд, буриад, тува, халимаг зэрэг үндэстний ахуй амьдралын олон талт үйлд илүүтэй их тусгалаа олсон байдаг. Монгол хэлэнд аливаа зүйлийн хэмжээг хүний биеийн хэсгүүдээр дүйцүүлэн жишиж илэрхийлэх явдал нэн арвин байгаа юм. Хүний биед хэмжээг илэрхийлж болохуйц олон өгөгдөл байгааг МНТ – оос эхлээд өнөөгийн зохиол бүтээлүүдэд олноор туурвисан жишээ баримтуудад тулгуурлах авч үзлээ. Хүний бие дэх хэмжээ илэрхийлэх өгөгдлүүдийг хэрэглэн босоо тэнхлэгт буюу өндөр, хэвтээ тэнхлэгт буюу өргөн зэрэг дөрвөн зүгт мөн сав ертөнцийн орон зай талбайг хэмжиж болно. Бид хүний бие дэх хэмжээсийн талаар судлан үзээд гадаад хэмжээс, дотоод хэмжээс гэж ялган авч үзлээ.
The great significance of ancient inscription is that it becomes evidence of that historical period. Approximately 170 runic inscriptions, date back to Old Tur-kic, Uighur period, had been registered in the territory of Mongolia so far. Govi-Altai runic inscriptions are located along the central road headed from Beshbalik to west southern until silk road in the period of Ancient Turkic, Ui-ghur and they play important role in the studies of philology and history since they have many state and military ranking words and personal names.In this article, reading-lexical features and relevantTamgasof 18 inscriptions discovered in Govi-Altai province have been studied.As of today, a total of 18 Runic inscriptions were discovered in 7 places from this province.The Biger’s 4 inscriptions had been discovered in 1969 for the first time by team “Inscrip-tion studies” of the Mongol-Soviet’s history and culture’s joint expedition, whereas our team discovered Davirt II inscription in 2020, and also research team from Institute of Archaeology, Academy of Sciences discovered Khushuut Tolgoi’s inscription. The research team completed a hand painting of 95 Tamgas related to these inscriptions.
The great significance of ancient inscriptions is that they become the evidence of that historical period. Approximately 170 runic inscriptions, dating back to Old Turkic, Uighur period, have been registered in the territory of Mongolia so far. These inscriptions can be classified into Western, Central, Eastern, Southern, and Northern regions generally according to where they have been detected and registered. Inscriptions found in Bayan-Ölgii, Khovd, Uvs, Govi-Altai, and Zavkhan provinces are linked with the Mongolian runic inscriptions of the Western region. In this article, reading, lexicological features and relevant tamgas of 18 inscriptions discovered in Govi-Altai province have been studied. As of today, a total of 18 runic inscriptions have been discovered in 7 places of this province. Being the first of these inscriptions, the Biger inscription was discovered in 1969 during the studies of the “Researches on Inscriptions” project which was carried out by Mongolia and the Soviet Union jointly for researching historical and cultural elements. And finally our project team has discovered Davirt II inscription in 2020. Additionally, ground expedition unit of Archeology Institute of the Mongolian Academy of Sciences has rediscovered Höşööt Tolgoi inscription. The research team has completed a hand painting of 95 tamgas related to these inscriptions.
Монгол хэл, соёлыг түгээн дэлгэрүүлэх, хамгаалж хөгжүүлэх үйлсэд МУИС-ийн оруулсан хувь нэмэр их билээ. Өнөөгийн төр засгаас монгол хэлийг хоёрдогчхэл болгон заан сургах ажлыг ихээхэн дэмжиж, УИХ-аар баталсан Алсын хараа-2050хөгжлийн хөтөлбөрт тодорхой заалтууд тусгасан нь маш чухал бөгөөд бидний өмнөхэлийг “заах сургах” арга зүйгээс “эзэмших, сурах” үйлд илүү анхаарч, хандлага, арга зүй,хөтөлбөр төлөвлөгөөгөө шинэчлэх шаардлага тулгарч байна. Цаашид Монгол орныгсонирхох, монгол хэлийг сурах хүмүүсийн тоо өсөх хандлагатай байгаа энэ үед монголхэлний сургалтын бие даасан төв байгуулахын чухлыг өгүүлжээ.
