Бидний тухай
Багш ажилтан
XYII зууны Монголын төр-шашны нэрт зүтгэлтэн, Энсэ хутагтын хойд дүр, Зонховын шавь дүлжин Дагважанцангийн хувилгаан Галдан бошгот хааны (1644-1697) судалгааны нэг чухал бүрэлдэхүүн хэсэг нь түүний дүр судлал юм. Сүүлийн үед Галдан бошгот хааны амьд ахуйд дүрсэлсэн гэх хөрөг дүрийн тухай хоёр мэдээлэл олдоод байна. Үүнд:, “Тун эртний байх магадлалтай Галдан бошигт хааны хөрөг зургийг Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн сумаас олсон байна. Харамсалтай нь тус зургийн эх хувь нь алга байсан бөгөөд гэрэл зургаас нь даавуун дээр хувилсан хувилбар л Эрдэнэбүрэн сумын соёлын төвд үлдсэн” ажээ. Хоёр дахь хөрөг дүр нь БНХАУ-ын Хөх нуур мужийн “Боань” хэмээх газар хадгалагдаж буй мэдээ байна. Сонирхолтой нь Галдан бошгот хааны хөрөг нь монголчуудад бус хотон үндэстний сүмд олон зуунаар уламжлан хадгалагдаж, тахин шүтэгдэж байгаа ажээ. Албан бус мэдээллээр бол тэрхүү хүмүүс нь хотон үндэстэнд уусаж шингэсэн ойрадууд байх магадлалтай гэнэ. Тус мэдээг өөлд овгийн цорос ястай Мөнхөө гуай бидэнд уламжилсан юм. Энэхүү хөрөг дүрийг гүймэг ажиглахад “танка” буюу эртний энэтхэг, түвдийн хөрөг бурхан урлах арга тигийн дагуу бүтээгдсэн бололтой. Цаашид одоогоор бидэнд олдоод буй эш хөрөг зургуудын харьцуулсан судалгаа нэн зайлшгүй бөгөөд түүхэн бодит зураг мөн эсэхийг тогтоох зэрэг тал бүрээс нь судлах шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна.
После VIII и VI государственных съездов партий Монгольской Народной Революции коррупция левого крыла усилилась... В 1930 г. были зарегистрированы как имеющие более 900 тел в 1931 году,... подвал был конфискован непосредственно в том же порядке, что и у феодала. Одной из форм сопротивления конфискации богатства дворянами, князьями и народными фермерами было сокрытие своего богатства. Например, это видно из «Официального письма с описанием подавлять 386 овец и 261 козла из 30 деревень Номт баг горного сомона Бурхан-буудай, горного аймака Хантайшир». Помимо конфискации активов, он проводил политику ослабления экономики путем введения высоких налогов. В 1932 году со всех «феодалов и кулачных богатых» в пределах 17 сумов Алтайского аймака был собран налог в размере 60% от зарегистрированных в 1931 году доходов. Согласно фактам, 467 феодалов и дворян и 120 народные фермеры обложили тяжелыми налогами 587 человек. Нельзя отрицать то, что конфискация монастырских фондов и имущества монахов, сословное налогообложение, грубое посягательство на право избирать и быть избранными дворян, князьев, монах и крестьян 1930-1931-ых годов стало сильным ударом разумам народов. Таким образом, недовольство людей выражалось различными способами из-за отчуждения имущества у его владельцев, нарушения религии, домашнего распорядка и обычаев, и одним из решений был переезд за границу и мирное проживание за границей. Это проявилось в миграции гобийцев через границу. Большая часть мигрантов, проникших через эту границу, находилась за вершинами горы Бус Хайрхан и гор Джавхлант Хантайширского горного аймака. В исторических документах они отмечены как добровольное пересечение границы, насильственный переход границы, бегство и миграция через границу, бежавшие через границу, измена политике, попытка перехода границы, а также движение беженцев в исследовательской литературе и т. д. В воспоминаниях потомков людей, переехавших через границу и живших в то время в соседней стране, «Халха была лишена, потому что вспыхнула народная революция, уничтожила добродетели и начала резню монахов», «Халха была лишена как только раздался звук убийства монахов», и «Халху лишили из-за революции». В 1934 году в районах Цээльского, Тамчского, Тонхильского, Цогтского и Эрдэнэ сомонов Гоби-Алтайской провинции было расселено около 50 семей торгоутов, в 1944 году - более 160 семей из Гоби-Алтайского аймака и около 110 семей из Баян-Улгийского аймака. Также 39 семей вернулись и поселились в порту Хурен на южной границе. ... 26 декабря 1947 года постановлением Председателей Госсобрания №72 в сомоне Цээл Гоби-Алтайской провинции была создана новая бригада № 6, в которую вошли 72 семьи из Синьцзяна, а необходимые для этого средства были для высвобождения из бюджета Гоби-Алтайского аймака с января 1948 г. был возложен на министерство. Наконец, из-за неправильной политики, проводимой Востоком, начиная с 1930-х годов большинство семей из сомонов и дворов самого южного хошуна Алтайской (Гоби-Алтайской) провинции перешли границу и бежали. Помимо многих факторов, князья, дворяне, монархи и монахи, а также народные фермеры считали, что основной причиной миграции была насильственная конфискация богатств, передающихся из поколения в поколение и созданных собственными силами. В то время «феодальные и пригоршненные» богатые были работодателями, которые обеспечивали работой и средствами к существованию бедняков и представителей среднего класса своего аймака, хошуны и сомона. Поэтому возникает необходимость углубления изучения перешедших границу мигрантов и постановки их положения с точки зрения исторической правды. Мы поддержим вывод Д.Авирмеда о том, что «было бы несовместимо с исторической истиной, если бы людей, участвовавших в движении исхода, судили как антиреволюционеров, не различая их по целям и действиям». Историческими свидетельствами доказано, что расселение переселенцев в приграничных районах аймака вызвало соответствующее изменение их происхождения и племенного состава. Поэтому в будущем еще одной целью исследований станет изучение состава их племени и определение их прихода и ухода.
Abstract: In the years of transition to democracy and market relations, it can be said that the situation and the further course of the process in the social life of Mongolia in the field of religion depends on traditional and non- traditional religious relations. Although the issue of religious rights and freedom seems to be an individual issue, it is a public issue of national security, preservation of traditional culture, and the creation of physical and mental peace of citizens, so the government of MU and every citizen should pay attention to this issue. We believe that it is a right step to preserve our national consciousness and culture in the face of the globalizing world. Most importantly, the issue of religious education for citizens is extremely important. The purpose of this article is to clarify the above-mentioned issues based on sociological research from the citizens of the Western region, including the Gobi-Altai province, the mutual influence, attitudes, positive and negative aspects of many religions, and what issues need to be considered at the level of government policy in the future. Keywords: Religion, worship, freedom of worship, traditional and non-traditional religions.
Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн сум буюу Богд хаант Монгол улсын Өөлд хошууны 1890-ээд онд үйлдэгдсэн газрын зургийн талаар өгүүлжээ.
Бодончийн хүрээ хийд нь ...анх гүн Жалцан хэмээхийн үед 1805 он, 13 дугаар жарны 60 дугаар гал бар жил гавж мяндагтай лам тэргүүлэн гучин гурван лам Ар Төгрөгийн хийдээс тасран ирж, Буданч голд ирж, тариа тарих, өртөө алба хийх зэргээр явсаар мөн оноос эхлэн шашин хүрээ хийдтэй болохыг хүсч, ард олон болон өөрсдийн сайн дураар тавин лангаар шавар сүм нэгийг бариж, тавин гурван ламаар Цагжод хэмээх хурал хуруулан, Төгрөгийн Үенчийн хурлын хуучин дэг жаягаар журам болгож, Дашгончиглон хийд гэж нэрлэн тогтжээ. XX зууны эхээр Чандмань уулын аймаг Баянчандмань, Баянмандал, Төгбуянт, Наранхайрхан, Ханбаатар, Булганмандал, Алтай хан гэсэн 7 хошуунаас бүрдэж байсан бөгөөд Бодончийн хүрээ Ханбаатар хайрхан уулын хошуунд харъяалагдаж байжээ. Тус аймгийн 7 хошууны хүрээ хийдийн нийт ламын тоо 8821 байсан бөгөөд Ханбаатар хайрхан уулын хошууны лам нарын тоо 1141 буюу нийт лам нарын 12,9 хувийг эзэлж байжээ. Ханбаатар хайрхан уулын хошуунд Зэргийн хүрээ, Төгрөгийн хүрээ, Цагаан бургасны хүрээ, Бодончийн хүрээд харъяалагдаж, үүнээс Бодончийн хүрээний лам нарын тоо 302 ба тус хошууны лам нарын 11,4 хувийг эзэлж байв. 1930 оны 4 сарын эхээр Бодончийн хүрээний лам нар ... худал цуурхал үгсийг тархаах буюу чинагш Хятад цэрэгтэй нийлэлдмүй хэмээх өгүүлэл, сэдэв бүхүй, ...тул ...эл хэргийн тухай хянаж магадлахаар тус Жаргалант хотоос нам, эвлэлийн хорооны тэргүүлэгч нөхөр Носой, Минжүүр аймгийн яамны Сэрээнэн, тус цэргийн хорооны комиссар, нөхөр Өлзийбат нарын биес энэ 4 сарын 8-ны өдөр Бодонч чиглэн машинаар орсон ба ангийн төлөөлөгч Наянтай энэ өдөр нэмэн явсан тухай тусгай томилогдсон комиссын дарга Элдэв-очир, Дарьзав нарт Ховдын хязгаарын дарга, комиссар нарт мэдэгджээ. 1930 оны 4 сарын 11-ны өдөр Засгийн газраас тусгай томилогдсон бүрэн эрхт комиссын дарга Элдэв-Очир тэргүүтэй 4 гишүүнээс Засгийн газарт явуулсан мэдээнд “...бидний комисс нар Төгсбуянтын тухай хэргийг бүрмөсөн таслан дуусгавай. Мөн тэгээд Улаангомын лам нарын хэргийг таслахаар буй. Баруун хязгаарт онц явдал үгүй боловч Ханбаатар уулын хошуунд буй лам нар хөдлөхөөр буй мэт. Мөн Бодончийн хийдийн лам нар жагсаал явуулсанд манай нөхдөөс толгойлогч нарыг барин авч хүргүүлэн ирж явсан нь замд өртөөний ардуудтай нэгдэн эл баригдсан лам нар хүргэж явсан цэргээ барин авч зэвсгийг нь булаан аваад тэрхүү өртөөний дарга нь оргож явчухуй. Иймд бидний комисс ажил хэргээ дуусган түргэвчлэн Жаргалант орохыг завдан буй болой” хэмээн тэмдэглэжээ. Ийнхүү Ханбаатар хайрхан уулын хошууны Бодончийн хүрээнд лам нар жагсаал явуулахад тэргүүлэн оролцсон Жүгдэр ...нарын 6 хүнийг баривчлан авч Жаргалант хотноо хүргээр явах замын зуур Өргөн ширэгийн өртөөний албан хаагчид ...хүчин хавсарч цэргийн зэвсэг булааж оргосон ажээ. Тус жагсаал нь нам, засгаас шашныг төрөөс тусгаарлаж, лам нарын улс төр, эдийн засгийн эрхийг цуцалж, сүм хийдэд байнга шавилан суудаг лам нарын сонгох, сонгогдох эрхийг хасаж, сүм хийдийн аж ахуйд албан татвар ногдуулах зэргээр явуулсан зүүний алдаатай бодлогыг эсэргүүцэж үзэл бодлоо чөлөөтэй тайван замаар илэрхийлсэн явдал байжээ. Тийм ч учраас энэ хэрэгт холбогдсон хүмүүсийг энгийн ардууд “...зохих газраас барин авч явахад замаас нь бүлэглэн дайрч эсэргүүцэн булаан авч хад ууланд гаргаж, буу зэвсэг ба цай хоол зөөж өгөх зэргээр нуун дарагдуулан байсан” байдаг. Бодончийн хүрээний лам нарын явуулсан жагсаалыг хэсэг бүлэг хүмүүс өөр бусад зорилгоор ашиглаж, Монгол улсын тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдалд хохирол учруулахуйц нөлөөлөл үзүүлж байсныг үгүйсгэх аргагүй юм. Бодончийн хүрээний лам нарын эсэргүүцэл жагсаалыг Баруун хязгаарт тусгай томилогдсон бүрэн эрхт комисс “...хувьсгалын эсэргүү ангийн этгээд” хэмээн үзэж, зэвсэг хэрэглэн баривчлах зэрэг ажиллагаа явуулмагц лам нар “...уул хадны бэрхэд оршиж, эсэргүүцэн буудалцах цаг үест ...алж, шархдуулан барих зэргээр тэд нарыг даруй дарж сөнөөсөн” төдийгүй тус ажиллагаанд онц зүтгэлтэй оролцсон ...салааны дарга Бат, салааны туслах дарга Очирбат, цэрэг Лавран, Содном нар -ыг шагнуулахаар тодорхойлж байсан байдаг. Ханбаатар хайрхан уулын хошууны Бодончийн хүрээний жагсаалд оролцсон хүмүүсийн хэргийг БНМАУ-ын Засгийн газрын Эрхлэх товчооны гишүүд ба Байцаан шийтгэх Зөвлөлийн гишүүд хамтран хуралдсан нэгдүгээр хурлын тогтоолоор баруун хязгаарын тусгай томилогдсон бүрэн эрхт комиссын дарга Элдэв-Очир, гишүүн Дарьзав, Дашчирав, Загд нар 1930 оны 4 сарын 30-ны өдөр хуралдаж “...Чандмань уулын аймгийн Ханбаатар хайрхан уулын хошууны Бодончийн хүрээний ба Алтай, Бүрэн сумдын Балдан, Гүржав, Раш, Буянт, Пама, Орлой, Монцой, Өлзийт, Жүгдэр, Эрэгдэл, Намжилдорж нарын зэрэг нэр бүхий дөчин таван” хүнийг таслан шийтгэжээ.
