МОНГОЛ УЛСЫН ИХ СУРГУУЛЬ

Бидний тухай


Багш ажилтан

 /  Бидний тухай  /  Багш ажилтан /  Дэлгэрэнгүй мэдээлэл

Дэлгэрэнгүй мэдээлэл


Судалгааны чиглэл:
Мэдээллийг профессор, багш, ажилтан МУИС-ийн мэдээллийн санд бүртгүүлснээр танд харуулж байна. Мэдээлэл дутуу, буруу тохиолдолд бид хариуцлага хүлээхгүй.
Зохиогч(ид): О.Бумдарь, С.Янжинсүрэн
"МОНГОЛ ДАХЬ БУДДЫН СОЁЛЫН БИЕТ ӨВИЙН ҮНЭ ЦЭН, ХАДГАЛАЛТ, ХАМГААЛАЛТЫН ТУХАЙ" Philosophy, religious studies, vol. Volume 23, pp. 1-18, 2022-6-20

https://www.facebook.com/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D0%B8-%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD-%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BB%D0%B0%D0%BB-%D1%81%D1%8D%D1%82%D0%B3%D2%AF%D2%AF%D0%BB-130315707424947

Хураангуй

Товч утга: Монголчуудын соёлын амьдралд буддын соёл онцгой үүрэгтэй. Буддын шашин Монгол нутагт, нүүдэлчдийн соёлын хөрсөнд гурвантаа дэлгэрэн хөгжихдөө монгол төрхтэй өвөрмөц соёлыг бүтээж, соёлын өвийн сан хөмрөгт нь томоохон орон зай эзлэх болсон. Тиймээс Монгол Улс дахь буддын соёлын өвийг бүртгэх, хадгалах, хамгаалах, судлах ажил нь Монгол дахь соёлын өвийн судалгаанд үлэмж ач холбогдолтой юм. Соёлын салбарын мэргэжлийн байгууллагуудын судалгаа, тайлан, дүн мэдээнд Монгол дахь Буддын соёлын биет өв, түүний хадгалалт, хамгаалалтын талаарх мэдээлэл байдаг боловч тэдгээрийг нэгтгэн дүгнэж, судалж танилцуулсан нь хомс юм. Тиймээс бид тус өгүүлэлд, Монгол дахь Буддын соёлын биет өвийн үнэ цэн, Соёлын Өвийн Улсын нэгдсэн бүртгэл, мэдээллийн санд бүртгэлтэй Буддын соёлын биет өвийн мэдээлэлд шинжилгээ хийж, үнэлж дүгнэв. Мөн Буддын соёлын өвийн сэргээн засварлалт, хадгалалт, хамгаалалтын талаар хэрэгжүүлж ирсэн төрийн бодлогыг улируулан авч үзэв. Түлхүүр үг: Буддын соёлын биет өв, түүх, соёлын дурсгал, сүм хийд, хадгалалт, хамгаалалт Abstract: Buddhist culture has a special role in the cultural life of Mongolians. Buddhism has spread to Mongolia three times. During this time, a unique Mongolian culture was created, which has a large place in the cultural heritage of Mongolians. Therefore, the registration, preservation, protection, and study of Buddhist cultural heritage in Mongolia are important for the study of cultural heritage in Mongolia. Research, reports, and data from professional cultural organizations provide information on the tangible cultural heritage of Buddhism in Mongolia, and its preservation and protection, but there are few studies that summarize them. Therefore, in this article, we have summarized the value of Buddhist cultural heritage in Mongolia and the amount of the tangible cultural heritage of Buddhism registered in the Unified State Register of Cultural Heritage. Also, the government policy on the restoration, preservation, and protection of the temple's architecture was studied and introduced. Keywords: Buddhist tangible cultural heritage, historic-cultural monuments, temple, preservation, protection

Зохиогч(ид): Б.Мөнхжавхлан, Б.Дагзмаа, С.Янжинсүрэн, Ц.Нямсүрэн
"“НИЙГМИЙН ХАРИЛЦАА, СЭТГЭЛ ХӨДЛӨЛ, ЁС ЗҮЙД СУРАЛЦАХУЙ” ХӨТӨЛБӨР ба АЛСЫН ХАРАА", Ёс зүйн эрдэм шинжилгээний бага хурал, 2021-11-25, vol. 1, pp. 57-64

Хураангуй

Цар тахал дэлхий нийтийг хамарч байгаа энэ цагт улс орнууд эдийн засаг, улс төр, нийгмийн олон бэрхшээл сорилтой тулгахын хамт боловсролын салбарт ч тодорхой сургамж авч, цаашдын алсын хараагаа шинээр чиглүүлэх хэрэгтэй болжээ. Энэ илтгэлд бид боловсролын салбарт нэн хэрэгтэй байх “Нийгмийн харилцаа, сэтгэл хөдлөл, ёс зүйд суралцахуй” (СИИ сургалт2) хөтөлбөрийн ач холбогдол, онцлогийг илэрхийлж буй болно. Нийгэмд үр бүтээлтэй, амжилттай, өөрийн гэсэн байр суурьтай, бусадтай эв нийцтэй амьдарч ая тухыг мэдэрч чадах эсэх нь мэдлэг, боловсролоос гадна тухайн хүний ёс суртахууны ухамсар, төлөвшилтэй шууд холбоотой. Тиймээс өсвөр залуу үеийг төлөвшүүлэх, ёс зүйн хэм хэмжээнд суралцуулах, харилцааны хувьд хүндэтгэлтэй, хариуцлагатай иргэн болгохын тулд нийгмийн харилцаа, сэтгэл хөдлөл, ёс зүйн боловсролд хамгийн их анхаарах ёстойг энд онцоллоо.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн
"Монгол Улс дахь Бурханы шашны өнөөгийн байдал" Философи, Шашин судлал, vol. 23, pp. хэвлэлтэнд, 2021-6-1

https://prslibrary.librarika.com

Хураангуй

Судар номонд бичсэнээр Монгол Улс нь буддын соёлын 2200 орчим жилийн түүхтэй бөгөөд энэ соёл монгол газарт мандан буурлын 3 үеийг туулж, өнөөдрийг хүртэл уламжлагджээ. Буддын шашин, соёл гутгаар удаа монгол газарт дэлгэрэхдээ монголчуудын соёлын хөрсөнд баттай суурьшиж, улмаар XIX зууны сүүлч, XX зууны эхэнд Монголын буддизм түүхэн хөгжлийнхөө оргилд хүрсэн түүхтэй юм. Энэ үед Буддын шашин, соёл монголын нийгэм, улс төрийн амьдралд үзүүлэх нөлөө, монгол дахь сүм хийд, лам санваартан, сүсэгтэн монголчуудын тоогоороо үнэмлэхүй дээд тоондоо хүрсэн буюу монголчуудын 98% нь бурханы шашинтан болсон байсан нь манай албан ёсны анхны хүн амын тооллогын дүнгээс үзэхэд тодорхой байдаг .

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн
"Монгол Улсын хөрш орнуудын шашны талаарх бодлогоос", Монгол Улсын баруун бүс нутаг дахь шашны нөхцөл байдал, 2020-9-25, vol. эмхтгэл, pp. хэвлэлтэнд

Хураангуй

МОНГОЛ УЛСЫН ХӨРШ ОРНУУДЫН ШАШНЫ ТАЛААРХ БОДЛОГООС С.Янжинсүрэн \Доктор\ Философи, шашин судлалын тэнхим ХУС. ШУС. МУИС. Монгол Улсын хилийн урт 8000 гаруй км урт боловч ердөө Оросын Холбооны Улс (ОХУ) болон Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улстай (БНХАУ) хиллэдэг буюу хоёр л хөрштэй ба БНХАУ-тайхойт талаас бусад талаараа хиллэдэг онцлогтой. Монгол Улс нь хойт хөрш ОХУ-тай 1921 оны 11 дүгээр сараас, урд хөрш БНХАУ-тай 1949 оны 10 дугаар сараас өнөөдрийг хүртэл тус, тус дипломат харилцаатай явж ирсэн түүхтэй. Монгол Улсын хоёр хөршийн аль, аль нь өнө эртний түүх соёлтой бөгөөд өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй, олон угсааны хүн зоноос ард түмэн нь бүрддэг, дэлхийн томоохон орнууд хэмээн адилтгаж болох ч хооронд нь харьцуулбал хүн амын хувьд олон дахин зөрүүтэй бөгөөд ОХУ нь евразид, БНХАУ нь ази, номхон далайн бүс нутагт оршдог. Энэ хэрээрээ тус хоёр орныг ялгах зүйл олон бөгөөд тэдгээрийн нэг нь шашин шүтлэг болно.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, O.Bumdari
"Монгол Улс дахь шинэ шашнууд: Нийгмийн төрх, асуудал, шийдэл Бельгийн Вант Улсын төрөөс хэрэгжүүлж буй хор хөнөөлтэй сектийн талаарх бодлого, зохицуулалтаас", 2020-7-1
Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, O.Bumdari
"Монгол Улс дахь шинэ шашнууд: Нийгмийн төрх, асуудал, шийдэл "ОХУ дахь шашин, шүтлэгийн эрх зүйн зохицуулалтаас”", 2020-7-1
Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, С.Дэмбэрэл
"Монгол Улс дахь шинэ шашнууд: Нийгмийн төрх, асуудал, шийдэл ", 2020-7-1
Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, J.LUOJIE
"“蒙古历史文献中关于 汉地宗教史之记载”(Монголын түүхийн зарим эх сурвалжидд хятадын шашны түүх тусч илэрсэн нь) ", Азийн буддын соёлын II форум, Хятад улс, 2019-12-27, vol. II, pp. 141-145

Хураангуй

摘要:蒙古历史文献中涉及佛教在汉地传播、发展的历史方面记载蔚为可见。对其比较研究对不同视觉研究汉地宗教发展历程以及厘清蒙、汉地区文化、宗教之间的关系具有重要意义。 本文试图就关于佛教在汉地传播、发展的历史方面蒙古历史文献之记述特点,记述异同以及蒙、汉地区宗教、文化关系进行探讨。 关键词:蒙古历史文献;汉地宗教史;益希班觉佛教史;金册;松巴堪布•益希班觉;

Зохиогч(ид): Б.Дагзмаа, С.Янжинсүрэн
"Многоликий международный опыт: программа СЭЭО в Монголии", Воспитание и социализация в современной социокультурной среде, ОХУ, БНХАУ, Монгол, 2019-11-29, vol. 1, pp. 7

Хураангуй

Программа СЭЭО, разработанная на стыке этики, психологии, педагогики и доказывает, что правильное формирование интеллекта и души ребенка с детства приведет не только к правильному воспитанию ребенка, но и к улучшению отношений в обществе в целом. МонГУ согласен с этой концепцией на основе опыта воспитания молодежи и результатов многолетних исследований, поэтому поддерживает внедрение этой программы в нашей стране. Мы ожидаем следующих результатов от реализации данной программы. Дети овладеют методикой руководства собственными эмоциями, смогут охранять себя от душевных травм, программа поможет им стать увереными в себе, научит избежать эгоизма и станет методом профилактики разного рода отставаний в развитии, улучшит отношения учителей и детей, станет мостом взаимопонимания, научит гуманизму и состраданию, даст экологическое образование послужит методической основой для создания правильной среды и отношений в коллективе.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн
"Монгол улсын шашны нөхцөл байдлыг дүгнэсэн “Олон улсын шашны эрх чөлөөний тайлан”-г шинжлэх нь", Монгол судлал дахь шашин судлалын асуудлууд, Монгол улс, 2019-11-15, vol. I, pp. 7

Хураангуй

Шашин бол хүн төрөлхтний нийгэм, соёл, оюун санааны амьдралд хамгийн урт хугацаанд салшгүй хамт байж ирсэн үзэгдэл юм. Энэ хэрээрээ хамгийн түгээмэл, тодорхой асуудал байна уу гэтэл харин ч тодорхойлоход нарийн бөгөөд хэт эмзэг, зарим талаар далд, олон талт үзэгдэл болж хөгжсөн байна. Тийм ч учраас улс, улс өөрийн өөрийн шашны нөхцөл байдлаа нэг талаар эмх цэгцтэй, нөгөө талаар эрх чөлөөтэй байлгахыг эрмэлзэж төр, сүм хийдийн харилцаа буюу улс үндэстнийхээ хэмжээнд шашин шүтлэгийн эрх зүйн орчноо бүрдүүлэхэд анхаарч иржээ. Одоо дэлхийн хүн амын 83.7% нь шашин шүтлэгтэй байна. Монгол Улс нь өөрийн нутаг дэвсгэрт хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүрийг шашин шүтэх, эс шүтэх эрхээр хангасан ; төр, сүм хийдийн харилцаа нь төр нь шашнаа хүндэтгэж, шашин нь төрөө дээдлэх зарчимд үндэслэсэн ; ард түмнийхээ эв нэгдэл, соёл иргэншлийн түүхэн уламжлалаа эрхэмлэхийн үүднээс Монгол Улс дахь буддын шашны зонхилох байр суурийг хүндэтгэдэг ; хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварладаггүй товчдоо бол шашны жинхэнэ эрх чөлөөтэй Улс мөн болно. Шашин шүтэх, эс шүтэх эрх бол Монгол Улсын хувьд “Онц болон дайны байдал” зарласан ч үл хөндөгддөг , хүний салшгүй эрх байдаг. Тийм ч учраас Монгол Улсад олон шашны 70 шахам урсгал, чиглэл үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд тэдгээрийн дотор олон ч улсад нийгэмд хор хөнөөл учруулж болзошгүй шашны урсгалуудад тооцогдож хориглогдсон эсвэл тийм жагсаалтад орсон шашны урсгалууд хүртэл ямар нэг хориг саадгүйгээр чөлөөтэй оршиж байна. Монгол Улсын албан ёсны статистикийн мэдээгээр улсын хэмжээнд 364 сүм хийд, 1552 санваартан, 612 шашны сургуульд суралцагч байна. Гэтэл Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын 2016 оны А\73 дугаар тушаалаар байгуулагдсан ажлын хэсгийн шалгалтын дүнгээр 2016 онд улсын хэмжээнд 6 төрлийн шашны 20 гаруй урсгалын 848 хуулийн этгээд шашны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас 54.2% нь христын, 34.6% нь буддын, 5.1% нь исламын, үлдсэн 6% нь бусад чиглэлийн шашны байгууллага байна гэжээ. Эндээс үзвэл шашны байгууллага, сүм хийдийн бүртгэлийг төгөлдөршүүлэх шаардлагатай байгааг илтгэж байна. Орчин үеийн Монголын төрийн Үндсэн хуульт ёсны төр, шашны харилцаа, түүний эрхзүйн орчин төлөвшихдөө 1924, 1940, 1949? , 1960, 1992 оны Үндсэн хуулиуд, түүнээс гадна “Төр, шашны хэргийг тусгаарлан явуулах тухай дүрэм” (1926, 2 бүлэг 14 зүйл), “Төр, шашныг тусгаарлан явуулах тухай хууль” (1934, 8 бүлэг 35 зүйл), “Төр, сүм хийдийн харилцааны тухай хууль” (1993, 4 бүлэг, 13 зүйл) гэсэн төр, сүм хийдийн харилцааг тусгайлан зохицуулсан нэг дүрэм, хоёр хууль бусад дүрэм, журам, актуудыг батлан мөрдүүлжээ. АНУ гадаад бодлогодоо шашны эрх чөлөөг дэмжих зарчим баримталдаг ба ингэхдээ 1998 онд Олон улсын шашны эрх чөлөөний актийг батлан мөрдөж эхэлсэн байна. Түүнээс хойш жил бүр дэлхийн улс орнуудийн шашны нөхцөл байдлыг дүгнэж тайлан бичиж хэвшсэн бөгөөд тэдгээрийг нийтэд нь “Олон улсын шашны эрх чөлөөний тайлан” гэж албан ёсоор нэрлэдэг. АНУ бусад олон улсуудын адил Монгол Улсын шашны нөхцөл байдлыг дүгнэсэн ийм тайланг жил бүр бичиж, түүнд Монгол Улсын шашны хууль эрх зүйн орчин болон шашны практик амьдралд тохиолдож байгаа асуудлуудын талаар өөрсдийн дүгнэлтийг бичдэг юм. Энэхүү илтгэлээр тус тайлангуудад (2001-2018) хийсэн шинжилгээний талаар өгүүлсэн юм.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, G.Lhagvasuren
"Богд хааны ордон дахь Цогдагмарво шүтээнийг шинжлэх нь", Богд хаан-150: Түүх, соёл, өв, Монгол улс, 2019-10-11, vol. 150, pp. 416-427

Хураангуй

Монгол төрийн сүүлчийн хаан, шашин төрийг хослон баригч, нарангэрэлт, түмэн наст VIII Богд Жавзандамба хутагтын “Шаравпэлжээлин” буюу “Билгийг хөгжүүлэн бадруулагч хийд” нь түүний шашны үйл хэргээ өрнүүлдэг гол төв нь байжээ. VIII Богдын амьдрал ахуйтай шууд холбогдох монгол соёлын өвийн нандин дурсгалт газар болох уг хийд нь өнөөдөр Богд хааны ордон музей болсон юм. Эл ордон музей нь түүх, соёлын дахин давтагдашгүй, ховор нандин өвийн цуглуулгатай хосгүй үнэт цогцолбор бөгөөд VIII Богд Жавзандамба хутагтын бурхан тахил, шүтээн мөргөлийн эд зүйлс хадгалагдаж байгаагийн сацуу монголчуудын хэдэн зууны туршид бий болгосон соёл, урлаг, шашин шүтлэгт хамаарах үнэт өвүүдээс бүрддэг. Анхдугаар Богдоос хойшхи үе үеийн Богдуудын шүтээд мөн VIII Богдынлүндэнгийн дагуу бүтээсэн олон бурхан шүтээн, тахил тавиг эдүгээ хүртэл музейд хадгалагдаж байдаг онцлогтой. Түүхэн цаг үед тэдгээрийг аймаг хошуундаа нэр алдартай урчууд бүтээсэн бөгөөд тэдгээрийн дунд Ганешa /Ganesa/ Т:Цогдаг марбо /Tshogs bdag dmar bo/, М:Улаан чуулганы эзэн, С:Ganesa/Rakta Ganapati, А:Red Ganapati хэмээх шүтээн Богд хааны ордон музейд чухал байр эзэлдэг соёлын өв байдаг юм. Тус бүтээл 152 см х 116 см хэмжээтэй (Бүтээлийн гадна талын хүрээний хэмжээ: Өндөр 325 см; Өргөн 190 см болно). Ганеш нь Энэтхэгийн үндэстний шашин хиндүизмээс буддизмд уламжлан шүтэгдэж, дүр хэлбэр нь янз бүрээр хэлбэршиж, хиндү шүтлэгтэй болон буддын шашиныг шүтдэг ард түмнүүдийн дунд 95 дэлгэрсэн байдаг. Монголчуудын дунд Ганеша-Цогдагмарбо дэлгэрсэн боловч дангаараа бусад шүтээдийн адил түгээмэл дэлгэрээгүй бөгөөд Богд хааны ордонд залж шүтсэн Ганеш шүтээн бүтээгдсэн ур хийц, хэмжээ зэргээрээ Монголд байгаа нандин Ганешт зүй ёсоор орно.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, T.Gantumur
"ЖОНАНБЫН ЁСНЫ ОНЦЛОГИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ НЬ" Философи, Шашин судлал, vol. XXI, pp. 74-81, 2019-9-18

PRS.journal@num.edu.mn

Хураангуй

Тус өгүүлэлд Төвдөд хөгжсөн буддизм дэх нэгэн ээдрээтэй сэдэв Жонанбын ёс, түүний гарал үүсэл, үзэл санааг товч тодорхойлохыг оролдов. Өнөө хэр энэ ёс, энэ үзэл онолыг төвд дэх буддын шашны бие даасан ёс, бие даасан урсгал биш гэж үзэх нь элбэг юм. Гэтэл энэ ёсны ном зохиол олон бөгөөд түүний сургалт, судалгаа тасралтгүй үргэлжиж байна. Төвөдөд дэлгэрсэн Бурханы шашинд 5 дахь ёс, тав дахь тогтсон таалал болж Цогт Ялгуусан Жонанбын ёс, дамжлага XII дугаар зууны үед Юму Мижид Дорж (1016- 1100) үүсгэсэн бөгөөд судар тарнийн ёс хосолсон төв үзлийн “Бусдаар хоосон” гэх гүн ухааны үзлийг төвдийн сэтгэгч Долбуба Шэйрав-Жалцан (1292-1361) дэлгэрүүлсэн нь энэ ёсны төв үзлийн ёс, хоосон чанарын онол нь болсон байна. Төвдийн дуун хөрвүүлэгч Гаави-Дорж, Дави-Одсэр, Шэйрав-Дагба нар 1027 онд энэтхэгээс Дүйнхор бурханы дандар болон тайлбар, Бодь сэтгэлийн тайлбар номуудыг төвд хэлэнд хөрвүүлсэн нь энэ ёс үүсэх эхлэл болсон байна. Жонанбын ёсны сүм хийд, лам хуврага Төвд, Энэтхэг, Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа болно.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, T.Erdenetsetseg
"ДОЛООН ӨВГӨН ОДНЫ ШҮТЛЭГИЙГ БИЧГИЙН ЭХ СУРВАЛЖИД ТУЛГУУРЛАН ШИНЖЛЭХ НЬ" Философи, Шашин судлал, vol. XXI, pp. 58-68, 2019-9-18

PRS.journal@num.edu.mn

Хураангуй

Монголчууд нар, сар, алтан гадас од, хүн таван од, үүрийн цолмон буюу үдшийн гялаан болон долоон бурхан зэрэг оддыг өөрсдийн амьдралдаа нөлөөтэй гэж үзэж шүтэж ирсэн байна. Иймээс Монголчуудын эртний шүтлэгийн хэлбэрт од, гараг эрхсийн шүтлэг чухал байр суурь эзэлдэг. Гэвч хожим энэ шүтлэг Монголчуудын хүлээн авсан бурхны шашны сав, шим ертөнцийн тогтоц бүтэц, одон зурхайн онолоор баяжигдан, нийт Монгол туургатны дунд од эрхсийн шүтлэгийн нэгэн сонин содон хэлбэр болж тогтжээ. Энэ дунд бидний нэрлэдгээр “Долоон бурхан” одны шүтлэг чухал байрыг эзлэх бөгөөд энэ тухай бичмэл/текстэн/ сурвалж ч нэлээд буй юм. Онцгойлон Долоон бурхан одны зан үйлийн нэгэн судар Монгол Ганжуурын “Элдэв зүйлийн аймаг” буюу 92 дугаар ботид \378 доод-383 дээд талд\ хадгалагдаж үлджээ. Бид тус өгүүллээр Монгол Ганжуур дахь “Долоон өвгөн нэрт одны судар”(эх бичиг)-т судалгаа хийж, улмаар судрын агуулгаар дамжуулан энэ бүлэг одонд монголчууд хэрхэн, ямар арга, зан үйлээр шүтлэг одуулж ирснийг тодруулж, түүнд судлаачдын зүгээс үнэлэлт, дүгнэлт өгч, санал бодлоо хуваалцахыг зорилоо.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, O.Bumdari
"ЖАЛХАНЗ ХУТАГТ ДАМДИНБАЗАРЫН ХОЙД ДҮРИЙГ ТОДРУУЛСАН ТУХАЙ ЗАРИМ МЭДЭЭ" Философи, Шашин судлал, vol. XXI, pp. 69-73, 2019-9-18

PRS.journal@num.edu.mn

Хураангуй

Тус өгүүлэлд 1923 оны зун жалханз хутагт Дамдинбазарыг жанч халсны дараа хутагтын харьяат шавь ард, хийд орны лам нараас багш хутагтынхаа хойд дүрийг тодруулахыг машид хүсч, улмаар шинэ тодорсон хөвгүүнийг ширээнд нь залж, сүсгээр суулгаж, ёсоор явуулахыг ихэд хичээнгүйлсэн боловч тэдний хүсэл талаар болсон тухай түүхэн асуудлыг товчхон өгүүлэв. Өгүүллэгийн агуулга архивын баримт, материалд тулгуурласан болно.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, G.Lhagvasuren
"Жамсран сахиусыг шинжлэх нь", Рерих нар ба Монгол, Монгол улс, 2019-8-16, vol. 1, pp. 253-262

Хураангуй

Буддын их таван ухааны нэг урлахуй ухаан нь бусад ухаантай шүтэлцэн холбогддог тул түүнийг ухаан бүгдийн хаан хэмээн үздэг. Бурхан сахиусыг бүтээхэд тухайн шүтээнийг судар номонд хэрхэн өгүүлсний дагуу бурханч лам нар бясалган бүтээдэг бөгөөд түүгээр дамжуулан сүсэгтэн олон бурхадын гадаад дүр төрхийг харж, танин мэдэх, тэдгээрт сүсэглэн мөргөж үйлс бүхнээ даатгах боломжтой болдог. Догшин бурхадыг дүрслэхдээ сүр хүчтэй, аймшиггүй чин зоригтой, бурханы шашинд тэрслэгч буруу үзэлтнийг даран сөнөөж өөрийн эрхэндээ оруулах, эр зориг, эрдэм чадлыг нь харуулахыг чухалчилдаг. Бурхан сахиусууд амирлангуй, догшин ямарч дүртэй байсан сэтгэлийн мөн чанар нь ижил байдаг. Тэд хүнийг энэрэн хайрлах, зовлон бүхнээс гэтэлгэн ангижруулах нэгэн мөн чанартай. Харин гадаад дүр төрхийн хувьд уур хиэлэнтэй байгаа нь шашин, амьтны аливаа дайсныг дарах, айлгах утгатай. Бурхадын дүр байдлыг сүсэгтэн олонд таниулах нэг арга нь цам байв. Монголчууд Жамсран /Tib: lCam sring/ сахиусыг эл төвөд нэрээр нь нэрлэж заншсан ч гадаад харагдах байдал, өнгөнөөс нь Улаан сахиус, сахиусны нэрний утгаас “Эгч дүүс” гэж орчуулан нэрлэсээр ирсэн ч зан үйлийн утгаар нь Улаан амины эзэн, санскрит нэрээр нь Дхармапала Бэгз /номыг тэтгэгч Бэгз/ гэхчлэн нэрлэдэг уламжлалтай. Энэ сахиус нь Энэтхэгээс гаралтай бөгөөд номын их багш нар тарни номын хүчээр эрхэндээ хураан номхтгосноор төвөдийн Бон шашинд, XI зууны үеэс Марва лозва /1012-1096/, Гунгаанямбуу /1092-1158/ нарын идэвх санаачлагаар төвөдийн буддизмд орж ирсэн уламжлалтай. Нэг үгээр тус шүтээн буддизмтай холбогдохдоо Гаржүдва хийгээд Сажавын ёсонд анх шүтээн нь болсон бөгөөд Гэлүгвийн шашинтай XVI, XVII зууны үеэс холбогджээ.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн, С.Цэдэндамба
"“Шинэ зууны буддизмын чиг хандлага” илтгэл, др С.Цэдэндамбын хамт “XXI зууны буддын өв соёл, үнэт зүйлс” сэдэвт ", Азийн Буддистуудын энх тайвны XI бага хурал, Монгол, 2019-6-22, vol. XI, pp. 49

Хураангуй

The Third world's major religion is Buddhism, with over 487.5 Buddhists worldwide as of 2010. Countries of Asia-Pacific region has the highest number of Buddhist followers, with 481.3 million Buddhists living in this region. The remaining 6 million Buddhists live in different parts of the world, of which 3.8 million live in North America. A 2010 study showed that nearly 50.1% of world Buddhists live in China, making it the country with the world's largest Buddhist population, representing 244.2 million Buddhists of total population in China. Although India is the origin of Buddhism, there are 9.2 million Buddhists in the country, with only 0.8% of total population in India.

Зохиогч(ид): С.Янжинсүрэн
"Бодь мөрийн зэргийн өрнөдийнхний судалгаа", Бодь мөрийн зэрэгийн хэлэлцүүлэг, 2017-2-3, vol. үгүй, pp. 00

Хураангуй

Зонхав Лувсандагвын Бодв мөрийн зэрэг зохиолыг өрнөдөд нэлээд судалсан бөгөөд 1913 лнд орос хэл дээр Г.Цибыков орчуулжээ.





Сул хараатай иргэдэд
зориулсан хувилбар
Энгийн хувилбар