Бидний тухай
Багш ажилтан
Товч утга: Ардчиллын үнэт зүйлсэд тогтмол, чөлөөт шударга сонгууль, олон ургальч үзэл, улс төрийн хүлээцтэй байдал, олон намын тогтолцоо, хүчтэй иргэний нийгэм, иргэдийн оролцоо, хүний эрх, тэгш эрх, тайлагнах ёс, нийтэд ил тод байх, эдийн засгийн эрх чөлөө, эрх мэдлээ хэтрүүлэн хэрэглэхэд хяналт тавих, хуульд захирагдах зэрэг олон асуудлуудыг багтааж авч үздэг. Монгол улсад болж өнгөрсөн УИХ-ын 1992, 1996, 2000, 2004, 2008, 2012, 2016, 2020, 2024 оны нийт 9 удаагийн сонгууль нь зохион байгуулагдсан цаг үеийн өвөрмөц онцлог, эдийн засгийн байдал, намын болон төрийн бодлого шийдвэр, нийгмийн цаг үеийн уур амьсгал, сонгуулийн тогтолцоо, сонгуулийн хуулийн өөрчлөлт зэргээс хамаарч өвөрмөц онцлогтой байсан. Уг өгүүллийн хүрээнд 2024 оны УИХ-ын сонгуулийг зохион байгуулсан үйл явц, түүний үр дүн, цаашид анхаарах асуудлын талаар авч үзсэн.
УИХ-ын, Ерөнхийлөгчийн болон орон нутгийн сонгуульд оролцох сонгогчдын оролцоо 2000 оноос хойш буурсаар байгаа. 1992 оны орон нутгийн сонгуулийн ирцтэй харьцуулахад 2020 онд ирц 56% байсан нь 16%-аар, 2024 онд ирц 53.1% байсан нь 18.9%-аар буурсан үзүүлэлттэй байна. Сонгуулийн ирц улам багасч 50%+1 гэсэн үндсэн шалгуурыг хангахгүй нэмэлт санал хураалт явуулах байдал 2020 он хүртэлх орон нутгийн сонгуулиудад ажиглагддаг байсан. Энэ нь орон нутгийн сонгуульд сонгогчдын санал ихээр гээгдэх, ИТХ-д ялалт байгуулсан төлөөлөгч сонгогчдын төлөөллийг хангаж чадахгүй байх нөхцөлийг бүрдүүлсээр байна. Гэхдээ 2020, 2024 оны орон нутгийн сонгуулийн ирцийн улсын дундаж дүн 56%, 53.1% байгаа ч, олон хэсгийн хороодод 50%-аас доош ирцтэй сонгууль болсон. Нөгөө талаараа, орон нутгийн сонгуулийг зохион байгуулах, төрийн болон иргэний нийгмийн байгууллагууд, улс төрийн намуудаас орон нутгийн сонгуульд ач холбогдол өгөх, орон нутгийн сонгуулийн мэдээллийг сонгогчдод хангалттай түгээх, мэдээлэх, цэгцтэй ойлголт өгөх зэрэг тулгамдаад байгаа асуудлуудыг шийдэхэд анхаарал хандуулдаггүй зэрэг олон хүчин зүйлс нөлөөлж байгаад шинжилгээ хийнэ. Энэхүү судалгааг тоон судалгааны аргыг ашиглан Улаанбаатар хот болон хөдөө орон нутгийн төлөөллийг оролцуулан судалгааны мэдээллийг цуглуулсан. Ингэхдээ 2021 оны 06 сард болсон Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцох сонгогчдын нэрсийн жагсаалтад 2,099,118 сонгогч бүртгэгдсэнийг үндэслэн 1268 иргэнийг “Орон нутгийн сонгуулийн талаарх иргэдийн ойлголт, хандлага тодорхойлох судалгаа”-нд хамруулан орон нутгийн сонгуульд ач холбогдол өгдөг эсэх, оролцоо, хандлага, хүчин зүйлийн хамт судлахыг зорьсон болно.
Хураангуй: АНУ-ын түүхэн дэх хамгийн урт, удаан үргэлжилсэн дайн гэгдэх Афганистаны дайн дуусгавар болж, АНУ-ын цэрэг Афганистаны нутгийг орхин гарснаар афганистан үндэстний урсгал Европ руу чиглэсэн “Исламын ертөнцийн сандаачигдсан үерийн урсгал”-д хүч нэмэн нийллээ. Ойрх дорнод, Африк болон Ази тивд хэдэн мянган жил суурин оршсон соёл иргэншлүүд улс төр, дайн, энгийн хүмүүс хүлцээд байж боломгүй гаслан зовлонгоос үүдэн хүчтэй динамик урсгалд орж Европ руу чиглээд хэдэн жилийн нүүрийг үзэж байна. Исламын эсрэг үзэл газар авсан барууны ертөнцөд ислам шашинтай үй олон дүрвэгсэд эргэж буцахгүйгээр орж байгаа нь соёл иргэншлийн хоёр том ертөнцийг нэг дор учраа ололцох түүхэн процессыг бий болгож, үүнийг соёл иргэншлийн мөргөлдөөн гэж томьёолохоос өөр аргагүйд хүрчээ.
Хураангуй: БНХАУ-ын боловсролын бодлого нь үндэстний цөөнхийн боловсролын бодлого болон үндэсний боловсролын бодлогыг хамаардаг. Үндэстний цөөнхийн боловсролыг хөгжүүлэхийн тулд үндэсний цөөнхийн онцлог, бодит нөхцөл байдалд тулгуурлан бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх үндэстний цөөнхийн нутаг дэвсгэрийн эрх тэгш байдлыг хангах ёстой. Өөрчлөлт шинэчлэлтийн өнгөрсөн 40-өөд жилийн хугацаанд манай улсын үндэстний цөөнхийн боловсролын бодлогын бүтээн байгуулалтад гарсан ололт амжилтууд нь үндэстний цөөнхийн боловсролын бодлогын шинэчлэл, хөгжилд үндсэн суурь, логик эхлэл болсон юм. БНХАУ нь олон үндэстэн ястаны орон бөгөөд хүн төрөлхтний соёлын олон талт байдлыг хамгаалах нь хүн төрөлхтний нийтлэг хүлээлт мөн. Хос хэлний боловсрол олгох нь үндэсний хэл соёлоо хадгалах, хөгжүүлэх үр дүнтэй арга замуудын нэг гэдгийг практик нотолж байна. Энэхүү баримт бичиг нь Монгол, Хятад үндэстний хоёр хэлний боловсролын бодлогыг цэгцэлж, хоёр хэлний боловсролын бодлогын үндэс, ӨМӨЗО болон хувь хүний түвшинд хэрэгжүүлэх үнэ цэнийг бодлогын үндэс, зорилгоос нэгтгэн дүгнэсэн үр дүн болно.
Сүүлийн жилүүдэд ашиг сонирхолдоо хөтлөгдөн дэлхийн улс төр, эдийн засгийн бүтцэд гарсан өөрчлөлт, Сирийн дайн, Хятад-Америкийн худалдааны дайн, Орос-Украйны дайн, Япон, Өмнөд Солонгос бие биедээ хориг арга хэмжээ авч, томоохон улс орнууд нэгдэж эхэлсэн. Гадаад орчны өөрчлөлтийн өмнө Монгол Улс өөрийн ашиг сонирхлоо энэ тэргүүнд тавьж, Хятад, Оростой харилцах харилцаагаа газар зүйн байрлалдаа тулгуурлан зохицуулдаг. Энэхүү өгүүлэлд Монгол улсын геополитикийн онцлог, БНХАУ-ын хөгжлийн Монгол дахь нөлөө, ОХУ-ын Монгол дахь нөлөө, Монгол Улсын Орос, Хятадын хоорондын тэнцвэрт байдал, Монгол-Хятад-Оросын эдийн засгийн бүтээн байгуулалт зэрэг таван асуудалд анхаарлаа хандуулсан болно.
Educational quality is perceived differently as it is embedded in its social, cultural, political, and economic circumstances. The current study identified the factors contributing to perceived educational quality in Mongolia and attempted to develop an instrument to measure educational quality using principal component analysis. Using qualitative and quantitative approaches, the analysis yielded 71 items contributing to educational quality in six themes: school environment, school administration, students, parents, curriculum, and teachers. Each theme yielded one to four components as measurable instruments. The study suggests that school conditions should be prioritized to improve educational quality in Mongolia.
Монгол улс анхны ардчилсан Үндсэн хуулиа 1992 онд батлан мөрдөж эхэлсэн, мөн Монгол улс ардчилсан сонгуулиа мөн л 1992 онд явуулсан. Үүнээс хойшхи үеийн Монгол улсын гүйцэтгэх эрх мэдлийн байгууллага (Засгийн газрын) үйл ажиллагаа, түүн дотроо Засгийн газрын тогтворгүй байдал, Засгийн газрын солигдох болсон шалтгаан, нөхцөл, цаашид анхаарах асуудлыг энэхүү өгүүлэлд авч үзлээ. Мөн түүнчлэн Монгол улсын Үндсэн хуулийн гуравдугаар бүлгийн гучин наймдугаар зүйл “Монгол улсын Засгийн газар” гэсэн хэсэгт өмнө нь мөрдөж байсан болон шинэ ямар нэмэлт өөрчлөлтүүд оруулсан талаар харьцуулан харуулахыг хичээлээ.
Монгол улс 1992 онд ардчилсан Үндсэн хууль баталснаас хойш УИХ, Ерөнхийлөгч, Орон нутгийн гурван шатны сонгуулийг ардчилсан сонгуулийн зарчмаар тус тус 8 удаа явуулсан байна. Энэхүү хугацаан дахь ардчилсан сонгуулийн үр дүнг авч үзэхэд өөрчлөлт, алдаа, оноо аль аль нь байж түүнийхээ үрээр нилээдгүй туршлагад хуримтлуулж байна. Ардчилсан сонгуулийг шударга явуулахад эрх зүйн зохицуулалт болон зохион байгуулалтын асуудал чухлаас гадна улс төрийн намын төлөвшил, бодлого, улс төрийн намын боловсон хүчний бодлого, дотоод ардчилал, үзэл баримтлал, чиг баримжаа зэрэг нь ихээхэн шалтгаалдаг. Ийм учраас ардчилсан сонгуулийн үр дүнг улс төрийн намтай холбон авч үзэх нь зайлшгүй чухал юм. Монгол улсад болж өнгөрсөн сонгуулиудаас УИХ-ын сонгуулийн үр дүнг жишээ болгон авч үзэж улс төрийн намын сонгуульд оролцож ирсэн байдал, үр дүн, сонгуулийн тогтолцоо улс төрийн намд хэрхэн нөлөөлж байгаад тулгуурлан энэхүү өгүүллийг бичсэн болно.
Хураангуй: Монгол улс 1992 онд ардчилсан Үндсэн хууль баталснаас хойш УИХ, Ерөнхийлөгч, Орон нутгийн гурван шатны сонгуулийг ардчилсан сонгуулийн зарчмаар тус тус 8 удаа явуулсан байна. Энэхүү хугацаан дахь ардчилсан сонгуулийн үр дүнг авч үзэхэд өөрчлөлт, алдаа, оноо аль аль нь байж түүнийхээ үрээр нилээдгүй туршлагад хуримтлуулж байна. Ардчилсан сонгуулийг шударга явуулахад эрх зүйн зохицуулалт болон зохион байгуулалтын асуудал чухлаас гадна улс төрийн намын төлөвшил, бодлого, улс төрийн намын боловсон хүчний бодлого, дотоод ардчилал, үзэл баримтлал, чиг баримжаа зэрэг нь ихээхэн шалтгаалдаг. Ийм учраас ардчилсан сонгуулийн үр дүнг улс төрийн намтай холбон авч үзэх нь зайлшгүй чухал юм. Монгол улсад болж өнгөрсөн сонгуулиудаас УИХ-ын сонгуулийн үр дүнг жишээ болгон авч үзэж улс төрийн намын сонгуульд оролцож ирсэн байдал, үр дүн, сонгуулийн тогтолцоо улс төрийн намд хэрхэн нөлөөлж байгаад тулгуурлан энэхүү өгүүллийг бичсэн болно.
АНУ-ын түүхэн дэх хамгийн урт, удаан үргэлжилсэн дайн гэгдэх Афганистаны дайн дуусгавар болж, АНУ-ын цэрэг Афганистаны нутгийг орхин гарснаар афганистан үндэстний урсгал Европ руу чиглэсэн “Исламын ертөнцийн сандаачигдсан үерийн урсгал”-д хүч нэмэн нийллээ. Ойрх дорнод, Африк болон Ази тивд хэдэн мянган жил суурин оршсон соёл иргэншлүүд улс төр, дайн, энгийн хүмүүс хүлцээд байж боломгүй гаслан зовлонгоос үүдэн хүчтэй динамик урсгалд орж Европ руу чиглээд хэдэн жилийн нүүрийг үзэж байна. Исламын эсрэг үзэл газар авсан барууны ертөнцөд ислам шашинтай үй олон дүрвэгсэд эргэж буцахгүйгээр орж байгаа нь соёл иргэншлийн хоёр том ертөнцийг нэг дор учраа ололцох түүхэн процессыг бий болгож, үүнийг соёл иргэншлийн мөргөлдөөн гэж томьёолохоос өөр аргагүйд хүрчээ.
Educational quality has been discussed extensively. Scholars state that the quality of education is relative to its context embedded in its culture, values, sociopolitical situation as well as economic situation (Mortimore & Stone, 1991; Hanushek, 2002; Scheerens, Luyten, & van Ravens, 2011). It has also been approached from different perspectives such as social justice and capabilities (Tikly & Barrett, 2011), school effectiveness (Cheng, 1999), and an integrated approach of economist and humanist perspectives to define educational quality (Barrett & others, 2006). This study attempts to examine and identify the factors indicating the quality of education in Mongolia using factor analysis. First, we identified major issues of educational quality by collecting and analyzing 66 online media sources. Then, we interviewed 5 specialists in the field to add more clarity in context analysis. Based on the interviews and context analysis, we developed a questionnaire consisting of 123 questions. Participants rated them in terms of their importance (1=least important through 6=most important) to consider the quality of education in Mongolia. The data collection was conducted online, which yielded a valid sample size of 338 participants. We employed exploratory factor analysis to explore important factors of perceived educational quality. The Kaiser-Meyer Olkin measure of sampling adequacy is marvellous (KMO=.904). The total variance explained is .71. Loadings less than .30 was excluded. The preliminary analysis yielded 28 factors such as student individual necessity, student awareness, teacher interaction with students, school interior design, school building outside environment, school administration free from politics and supportive learning atmosphere.
Товч утга: Ардчиллын үнэт зүйлсэд тогтмол, чөлөөт шударга сонгууль, олон ургальч үзэл, улс төрийн хүлээцтэй байдал, олон намын тогтолцоо, хүчтэй иргэний нийгэм, иргэдийн оролцоо, хүний эрх, тэгш эрх, тайлагнах ёс, нийтэд ил тод байх, эдийн засгийн эрх чөлөө, эрх мэдлээ хэтрүүлэн хэрэглэхэд хяналт тавих, хуульд захирагдах зэрэг олон асуудлуудыг багтааж авч үздэг. Эдгээрээс харахад олон намын тогтолцоо, олон ургальч үзэл нь ардчилсан тогтолцоотой улс орнуудад заавал байх ёстой. Монгол улсад болж өнгөрсөн УИХ-ын 1992, 1996, 2000, 2004, 2008, 2012, 2016, 2020 оны нийт 8 удаагийн сонгууль нь зохион байгуулагдсан цаг үеийн өвөрмөц онцлог, эдийн засгийн байдал, намын болон төрийн бодлого шийдвэр, нийгмийн цаг үеийн уур амьсгал, сонгуулийн тогтолцоо, сонгуулийн хуулийн өөрчлөлт зэргээс хамаарч өөр өөрийн өвөрмөц онцлогуудтай байсан. Энэ өгүүллийн хүрээнд 2020 оны УИХ-ын сонгуулийг зохион байгуулсан үйл явц, түүний үр дүн, цаашид анхаарах асуудлуудын талаар авч үзнэ.
Монгол Улс 1990 онд “Улс төрийн намуудын тухай” хуулийг анх баталсан. Дараа нь 2005 онд тус хуулийг шинэчлэн найруулж “Улс төрийн намын тухай” хууль нэртэйгээр УИХ-аас баталснаар улс төрийн намын үйл ажиллагаа явуулах эрх зүйн орчинд нэлээдгүй өөрчлөлтүүд гарч намын санхүүжилтийн ил тод байдал, тайлагналын зарчмыг олон улсын жишиг рүү ойртуулах боломж тус хуулиар бий болсон гэж үздэг. Гэхдээ улс төрийн санхүүжилтийг зохицуулж буй өнөөгийн эрх зүйн актууд ойлгомжгүй, цоорхой ихтэй, үйлчлэлийн механизмууд нь хоёрдмол утга их агуулсан, тодорхойгүй байдаг зэрэг нь намын төлөвшил, ардчилсан сонгуульд бэрхшээл учруулж буйг иргэд сонгогчид төдийгүй улс төрчид өөрсдөө ч шүүмжлэх болсон. Дээрх хэрэгцээ, шаардлагын улмаас “Улс төрийн намын тухай” болон Сонгуулийн тухай хуулийг шинэчлэн боловсруулах хэд хэдэн ажлын хэсэг байгуулагдан ажилласан. Сүүлд Ерөнхийлөгчийн Тамгын газраас тус хуулийг боловсруулах ажлыг хариуцан хуулийн төслийг боловсруулж эхэлсэн. 2015 оны 6-р сарын 30-ны өдөр “Улс төрийн намын тухай” хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл олон нийтэд хүрсэн. Энэхүү хуулийн төсөл батлагдаагүй, дахин уг хуулийн төслийн ажлын хэсгийг байгуулан ажиллаж 2019 оны 4-р сард “Улс төрийн намын тухай” хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл улс төрийн намууд, олон нийтийн байгууллагууд, судлаачид, иргэдэд ил тод болсон юм.
Товч утга: Энэ өгүүллийн хүрээнд өмнө нь хэрэгжиж байсан Сонгуулийн тухай багц хууль болон 2019 оны 12-р сарын 20-нд батлан гаргасан УИХ, Ерөнхийлөгч, Орон нутгийн сонгуулийн тус тусдаа хуулийн зүйл заалтуудыг нэг бүрчлэн бүгдийг багтаах боломжгүй. Иймд Монгол улсад мөрдөгдөж ирсэн сонгуулийн хуулийн зарим өөрчлөлт, түүний хэрэгжилт, үр дагавар, УИХ-ын сонгуулийн тухай шинэ хуулийн зарим зүйл заалтын ялгаа, сонгуулийн хуулийг боловсронгуй болгох зүй ёсны шаардлага зэргийн талаар авч үзэв. Өмнө нь мөрдөгдөж байсан Сонгуулийн тухай хуулийг 2019 онд шинээр баталсан УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн зарим заалтын ялгааг гаргахдаа улс төрийн намтай холбоотой зохицуулалтын зарим хэсгийг харьцуулж, ялгаатай талуудыг гаргаж ирэхийг зорьсон болно.
