Бидний тухай
Багш ажилтан
Mongolia has extremely fragile ecosystems and rich vegetation resources in arid and semi-arid zones. It is highly affected by extreme climatic events and is important in the global carbon cycle. In global warming, it is important to study its vegetation changes for ecological security. In this paper, based on the gross primary productivity (GPP) data with daily maximum temperature, daily minimum temperature and daily precipitation data of Mongolia from 2000 to 2023, the characteristics of spatial and temporal changes in GPP and 3 its response to climate extremes were analyzed by using Sen Slope + Mann Kendall trend analysis, MK mutation test, Pearson's correlation analysis method, and structural equation modeling (SEM). The main findings of the study are as follows: (1) The overall trend of GPP in Mongolia from 2000 to 2023 is upward. Most areas with high GPP values are located in the northern Sayanleng and Khangai Mountains, and the areas with significant increases account for 61% of the total area of the study area; (2) Extreme temperature indices (SU, TNx, TNn) and extreme precipitation index R20 show an increasing trend at most weather stations in Mongolia, while other extreme precipitation indices (R95P, SDII) show a decreasing trend; (3) Extreme precipitation indices contributed to the effect of GPP in the study area, but they all inhibited GPP in Zabkhan province. R20 is the main factor influencing vegetation growth. Extreme temperature indices TNx and SU inhibited GPP and promoted GPP excepting the cold all year round Khuvsgul province, where GPP was promoted due to summers became warmer; (4) R20 and R95P significantly affect GPP positively and negatively, respectively. This opposed relationship reflects the dual role of precipitation pattern and intensity in regulating vegetation productivity. Other indices may influence ecosystem dynamics through indirect pathways under extreme climate change scenarios. The study's results can provide scientific references for Mongolia's ecological environment protection and green sustainable development.
Энэхүү судалгаагаар Завхан аймгийн Улиастай сумын хөрсний хүнд элементийн судалгааг хийсэн ба судалгааны хүрээнд өмнөх 2022 онуудын хөрсний дээжний шинжилгээнүүдтэй харьцуулж, бохирдлын индекс үнэлж, экологийн эрсдлийн үнэлгээг хийж гүйцэтгэлээ. Улиастай сумын нийт 20 цэгээс хөрсний дээж авч, SGS магадлан итгэмжлэгдсэн лабораторид 33 элементийг шинжилж, тэдгээрээс байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд хор хөнөөлтэй нөлөө бүхий 9 хүнд металлын(As, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb, V, Zn) агууламжийг Монгол Улсын стандарт болон олон улсын судалгаатай харьцуулан үнэлсэн. Шинжилгээний үр дүнд бүх дээжид хүнд металлын агууламж MNS 5850:2019 стандартын зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс бага байсан боловч, гео-хуримтлалын индекс (Igeo) болон экологийн эрсдэлийн үнэлгээ (Er)-гээр зарим элементүүд нь “дундаас их”, “их хэмжээний” бохирдолтой байв. Ялангуяа хүнцэл (As) болон хар тугалга (Pb)-ын хувьд тодорхой цэгүүдэд экологийн эрсдэл нэмэгдэж буйг анхаарах шаардлагатай.Баяжуулагч хүчин зүйлийн (EF) үнэлгээгээр зарим металлууд (жишээлбэл, Cu, Zn, Ni) “дунд зэрэг”, “дунд зэргээс их” баяжуулалттай гарсан нь хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй бохирдлын эх үүсвэр болохыг илтгэж байна. Мөн авто засварын газар, уурын зуух, мах комбинатын орчмоос авсан хөрсөнд бохирдлын түвшин өндөр байгаа нь тухайн бүсэд хяналт, зохицуулалт сул байгааг харуулж байна. Нүүрс болон Үнсний шинжилгээний дүнгээс харахад галлагаанд хэрэглэж буй нүүрс нь шаталтын дараа хүнд элементийг агууламж нь өссөн үр дүнтэй харагдаж байна. Экологийн эрсдэлийн үнэлгээний хамгийн бага утга нь 5.54 буюу Авто засварын газарын ойролцоох хөрсний дээжинд гарсан байна. Судалгааны үр дүн нь Улиастай сумын хөрсөнд хүнд металлын бодит аюул одоогоор бага түвшинд байгаа ч, зарим бүсүүдэд хуримтлал нэмэгдэж, урт хугацаанд байгаль орчны тогтвортой байдалд нөлөөлж болзошгүйг харуулж байна.
Abstract. Urban modelling for the Darkhan city has not made before and there have been several urban planning activities which were studied by Russian planners and Mongolian researchers. Previ ous studies were concentrated on natural condition and industrial resource. Nowadays, the modelling of urban landscape mainly divided in four types of models. One of them is cellular automata model which is a rule-based algorithm that has been long employed in computer science to explore social and physical phenomena (Wolfram, 2002). Also one of the leading researcher Batty (1971) pointed out that main roles for cellular automata model of cities can be divided into 3 types. First, models have been developed to help in finding and attempting with hypotheses of the structure of cities. They form an essential part of theory development in urban research. Second, models have been used to provide methods for educating planners in urban theory. Third, and might be the most important, the models can be used in practical planning studies to help predict the likely consequences of planning or not planning the future of cities. These possibilities of cellular automata modelling is appropriate for research on Darkhan city. Keywords: Urban modeling, types of models.
Хураангуй Монгол улсад орчин цагийн боловсрол, шинжлэх ухаан үүсэн хөгжсөн 100 жилийн хугацаанд МУИС-ийн оруулсан хувь нэмэр барагдашгүй билээ. МУИС байгуулагдсан цагаасаа эхлэн зохион байгуулалт, материаллаг баазын хувьд бэхжиж, улс орны хэрэгцээ шаардлагын дагуу шинэ шинэ салбаруудыг нээж улсын хэрэгцээтэй мэргэжилтнүүдийг бэлтгэж ирсний нэг нь Газарзүйн салбар юм. Газарзүй бол байгалийн шинжлэх ухааны үндсэн 6 суурь ухааны нэг бөгөөд Монгол орны физик газарзүйн, нийгэм, эдийн засгийн газарзүй, зурагзүйн чиглэлийн судалгаанууд томоохон үүрэг гүйцэтгэж, Монгол улсын хөгжилд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан. Газарзүйн шинжлэх ухааны хөгжил дэвшлийн үр дүнд олон салбар судлагдахуунууд бий болсон бөгөөд үндсэн салбар болох нийгэм эдийн засгийн газарзүй нь монгол орны хөдөөгийн газарзүй, хот ба бүс нутаг төлөвлөлтийн судалгаа, сургалтын чиглэлүүд болон салбарласан. МУИС нийгэм эдийн засгийн газарзүйн чиглэлээр судалгаа явуулж эхэлснээс хойш нийтдээ 20 гаруй эрдэмтэн, багш нар төрөн гарч, салбар судалгааны чиглэлүүд эрчимтэй хөгжсөөр байна. Монголчууд эрт үеэс уламжлалт нүүдлийн мал аж ахуй хөгжүүлж ирсэн бөгөөд шинжлэх ухааны судалгаа хомс байсан. 1980 оноос эхлэн Монгол орны хөдөөгийн газарзүйн судалгааг ШУА-ийн Газарзүй-Цэвдэг судлалын хүрээлэн, МУИС хамтран хийж эхэлсэн. Судалгаагаар бэлчээрийн мал аж ахуй, малчдын нүүдлийн хэв шинж, малын экологийн зохистой бүс нутгийг тодорхойлж, зурагласан өргөн цар хүрээтэй судалгааг явуулж, хэд хэдэн шинэ ойлголтыг шинжлэх ухааны эргэлтэд оруулж 20 гаруй ажил үйлдвэрлэл, практикт нэвтрүүлж, судалгааны үр дүнгээр 3 эрдэмтэн, багш нар төрсөн. 1990 оноос хойш Монгол орны нийгэм, улс төрийн нөхцөл өөрчлөгдсөнтэй уялдаж, хүн амын төвлөрөл, суурин газруудын тэлэлт, суурьшилтай холбоотойгоор МУИС-д 2000 оноос хот, бүс нутгийн судалгаа эрчимтэй хийгдэж эхэлсэн. Хот ба бүс нутаг төлөвлөлт нь Монгол улсад шинээр үүсэн хөгжиж орчин үеийн нийгэм, эдийн засаг, хотжилт нутагшил, суурьшилтын тогтолцоонд нийцсэн хот ба бүс нутгийн судалгааг явуулж, үр дүнд 10 орчим эрдэмтэн, багш нар төрөн гарсан. Улс орны хөгжилтэй уялдан судалгааны цар хүрээ тэлж, эрдэмтэн судлаачдын тоо нэмэгдэн, олон улсын хамтарсан төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж, орчин үеийн техник, технологийг ашиглах өргөн боломжууд бүрджээ.
Дэлхий дээр жил болгон олон янзын байгалийн гамшиг нүүрлэж, байгаль, хүн, ан амьтан цаашлаад нийгэмд асар их хор хөнөөл учруулж байна. Үүний нэг нь ойн болон хээрийн түймэр. Байгалийн гамшигт үзэгдэл, байгалийн нөөцийн судалгаанд зайнаас тандан судалгааны аргыг өргөн ашиглаж, хяналт, мониторинг хийж байна. Ой хээрийн түймрийн голомтыг цаг тухайд нь зөв тооцоолох нь түймрийн дараах менежмент, шийдвэр гаргахад онцгой ач холбогдолтой. Энэхүү судалгаагаар Европын Сансар Судлалын Агентлаг (ESA) -ийн Sentinel-2 хиймэл дагуулын зургийг ашиглан Дорнод аймгийн Баян-Уул, Баяндун сумдын нутагт гарсан ой хээрийн түймэрт өртсөн өртсөн талбайг тооцоолох, шатсан талбарын зэрэглэлийг ангилах, байгалийн нөхөн сэргэлтийн үйл явцыг тодорхойлох явдал юм. Бид судалгаандаа нормчилсон шаталтын харьцаа буюу ‘NBR’, ‘NBR+’ болон индексүүдийг түймэр гарахын өмнө болон гарсны дараах хиймэл дагуулын зураг дээр тооцон гаргасан. Нийт 58834.47 га талбай шатсан ба шатсан талбайд шаталтын зэргийг тус тус тооцсон. Үүнээс бага зэрэглэлтэй 15875.41 га буюу 26.9 хувь, бага-дунд зэрэглэлтэй 29775.28 га буюу 50.61 хувь, их-дунд зэрэглэлтэй 13124.97 га буюу 22.31 хувь, өндөр зэрэглэлтэй 58.8 га буюу 0.1 хувийг эзэлж байна. Түймэрт өртсөн нийт талбайн 87.6 хувь Монгол улсад, 12.4 хувь нь ОХУ-ын нутагт гарсан ба түймрийн улмаас 7181.52 га ой шатсан байна. Түймрийн дараа ургамлын төрөл, нөөц хомсдох, ургамлын бүтцэд өөрчлөлт орох, бэлчээрийн нөөц хомсдох, ховор амьтан ургамал устаж үгүй болох, ойн нөөц багасах, хүн болон мал амьтны амь эрсдэх агаарыг их хэмжээгээр бохирдуулах зэрэг нийгэм-эдийн засаг, экологид нөхөж баршгүй сөрөг үр дагавар гардаг учир түймрийн шаталт, тархалт, хамрах талбайг судалж, цаашид гарч болох эрсдэлийг урьдчилсан сэргийлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх юм.
Аннотация. Актуальность культурологического изучения и отображения исторической преемственности природного и культурного наследия Монгольского государства на картах не вызывает сомнения. Приведенные в статье аргументы позволяют прийти к выводу, что картографирование объектов культурного и природного наследия Монголии отличается по своему содержанию от картографирования таких же объектов других территорий. Обосновывается необходимость изучения памятников природного и культурного наследия Монголии как специального содержания карт, предназначенных для туристской сферы. Среди памятников культурного наследия много таких, которые внесены в список культурного наследия ЮНЕСКО, а некоторые памятники предложено внести в этот список. Классификация объектов культурного наследия подразделяются на материальные и нематериальные ценности. Рассмотрены уникальные природные комплексы Монголии: культурный ландшафт долины реки Орхон, петроглифы Монгольского Алтая, Великая гора Бурхан Халдун и окружающий ее священный пейзаж и другие, которые также интересны и своеобразны, поэтому специфика их тоже должна быть отображена на картах. Картографирование культурного наследия Монголии интересно интуристам и местным экскурсантам. Для его отображения необходимо разработать специальные условные обозначения, зависящие от менталитета народа, воспринимающего картографическое изображение.
Abstract Many scholars and scientists agree on distinct socio-economic development level in rural and urban area of Mongolia. In order to develop the country by regions it should develop the regions by infrastructure development axle and establish service networking. Rehabilitate administrative and territorial organization and constitute an appropriate vertical population density along the road which establishes “Vertical development” (socio-economic development axle). First of all it is a “base road” which is development virtue of road connecting Russia and People’s Republic of China. The railway transportation turnover, and its quantity connects to the regional, national and international importance socio-economic axle and convey the goods to Russia and China without any barrier. For that reason, the railway is pulled to the “Central axle” base road with 554 km to Erdenet which Trans-Siberian railway connects Altanbulag-Sainshand-Zamiin-Uud. It develops appropriate vertical population development density in the region such as aimag center, western remote sums of Khuvsgul aimag and northern sums of Zavkhan aimags providing to have international economic capital finance, technical and technological advanced development through Asian and European economic origin. It connects to the international base road with 747 km.
Дэлхий уур амьсгалын өөрчлөлтийн шууд болон дам үр дагаврын нөлөөллөөр олон төрлийн байгалийн гамшигт үзэгдлүүд нэмэгдэж, тэдгээрийг судлах зорилгоор орчин үеийн судалгааны арга техникийг өргөн ашиглах боллоо. Үүний нэг тод илрэл нь зайнаас тандан судлалын арга бөгөөд түүний зураглалын технологийн тусламжтайгаар байгаль орчны өөрчлөлтийг хянах, урьдчилан таамаглах, үнэлэх, илрүүлэх боломжууд нэмэгдэж, судалгаа шинжилгээний хувьд ач холбогдол өндөртэй болж байгаа юм. Энэхүү судалгааны үндсэн зорилго нь ‘Sentinel-2’ хиймэл дагуулын зураглалын технологийн ашиглан түймрийн гамшигт үзэгдлийг хянах, түймэрт өртсөн талбайг тодорхойлох, шатсан талбарын зэрэглэлийг ангилах, байгалийн нөхөн сэргэлтийн үйл явцыг тодорхойлох явдал юм. Судалгааны нутаг дэвсгэрийг Монгол орны зүүн хэсэг, тал хээрийн бүсэд орших Шилийн Богд уул орчим дахь түймэр гарсан газар нутгийг сонгон авсан болно. Судалгааны аргазүйн хувьд нормчилсон шаталтын харьцаа буюу ‘NBR’ индексийг ашиглан түймэрт өртсөн талбарын талбай, шатсан талбарын зэрэглэлийг шатаагүй, бага, бага-дунд, их-дунд, өндөр гэсэн 5-н зэрэглэлд зураглан, нөхөн сэргэлтийн явцыг ургамлын нормчилсон индекс буюу ‘NDVI’ үзүүлэлт, хээрийн ажиглалтын үйл явцаар тодорхойлсон болно. Судалгааны үр дүнд сансрын зургаас түймэрт шатсан талбайг ялган зураглаж, нийт шатсан талбайн хэмжээг 1164.27 км2 гэж тооцоолсон. Үүний 65 хувь буюу 757.34 км2 талбай сул, 34.7 хувь буюу 404.57 км2 талбай бага-дунд, үлдсэн 0.3 хувь буюу 2.36 км2 талбай өндөр-дунд шаталтын зэрэглэлийн ангилалд багтаж байгааг тодорхойлсон. Энэ судалгааны ажил нь онцгой байдлын газрын албан хаагчид, судлаачид, байгаль орчны мэргэжилтнүүдэд түймэр гарсан газар нутгийн шаталтын зэргийг тодорхойлох, нөхөн сэргэлтийн байдлыг илрүүлэх, гамшгийн зэргийг үнэлэх, дүн шинжилгээ хийх зэрэг ажлуудад аргазүйн хувьд дэмжлэг болохуйц ач холбогдолтой юм.
Аннотация. В 1991 году Монголия стала членом Всемирной туристской организации (ВТО) и туристический бизнес начал развиваться в соответствии с международными стандартами. Спрос на туристские карты вырос в связи с интенсивным развитием туристской индустрии в нашей стране. Туристские карты являются и справочным пособием, и путеводителем для знакомства с регионом путешествия. Они служат для ориентации на местности, получения необходимых сведений о размещении достопримечательностей, системе обслуживания туристов и др. В настоящей статье исследуются туристские карты Монголии до и после 1990-х годов. В ходе развития туристской картографии можно выделить два этапа, различающиеся не только по времени развития, но и разнообразию полноты содержания карт, методов их создания, качества и дизайна карт и др. К первому этапу относятся карты широкого пользования для отечественных и иностранных туристов. На втором этапе содержание туристических карт стало более информативным в связи с внедрением компьютерных технологий в сферу картографии (в том числе ГИС-технологий), что повысило эффективность использования карт в туристическом бизнесе.
Residential Area Modelling Using Cellular Automata with Estimated Water Resources - A case study in Darkhan, Mongolia - Mendbayar Otgonbayar1, Hiroki Saito2, Badarifu3, Ken Hiramatsu4, Takeo Onishi5 and Masateru Senge6 Abstract: Development and economic growth of cities in Northern Mongolia seriously depend on its national urban planning policy and also the accompanying social infrastructure. In addition, the city expansion might be restricted by water resources, as the area has only 300-400 mm of annual precipitation. In this research, despite of its inherent difficulty thus, development of Darkhan city in Northern Mongolia is simulated using a Cellular Automata Model for better decision-making in planning. The model is modified to accommodate to the locality of the city growth, in which ger that is a typical temporal residence of nomads is introduced as a part of the city. Population growth is assumed to be expressed by a logistic function with coefficients derived originally from an actual statistical record and fluctuated according to dynamically-changing water resources deficiency. The urban growth is regulated by these population dynamics as well as a potential of respective land for development that is given by the distances from a station, roads and a cluster of residence. Calibration is successfully executed and the fractal dimensions of the real urban area and simulated one become 1.56 and 1.60, respectively. The simulated results with several scenarios during 2008-2030 indicate that Darkhan might develop with fluctuation and attain to a certain magnitude, only if water demand increases gradually. Otherwise, Darkhan city, especially ger area might shrink due to water resources deficiency. Keywords: Cellular Automata, Urban Model, Water Resources, System Dynamics, Northern Mongolia, Ger
Cellular Automaton (CA) consists of a regular grid cells of which states change according to simple repetitive rules regulated by their contiguous and adjacent cells, which often expresses an unexpected complexity. Thus, CA is one of the major techniques to imitate and/or assess complex behaviors of natural systems. CA can be applied to physical and biological phenomena, such as turbulence in fluid, patterns of biological growth, and wildfire, and also some human-induced phenomena such as urban growth that is the main target of this review. In 1970s, cellular approach was initially adopted in geography, showing the clue to the urban growth application. To overcome the limitation or constraints the conventional standard cell-space models inherently include, alternative formulations were theoretically proposed in 1980s. And the pioneering work applied to realistic cities was conducted in 1990s. Subsequently, numerous models have been presented by relaxing original rules to express reality and by introducing some additional techniques such as geographical information system and system dynamics, thus far. This paper reviews 87 published cellular automata studies on urban growth simulations, urban land use change assessments, urban planning and related information from 18 countries, and examines the characteristics of each relaxation method. In addition, the scale problems are frequently discussed in the validation of the CA model is addressed. Keywords: Cellular automaton, Irregular cell, Relaxation methods, Scale effect, Transition rule, Urban growth simulation
