Дэлгэрэнгүй мэдээлэл

The quality and quantity of Mongolia’s water resources are being degraded by ineffective water- management. There is no widely accepted biomonitoring system for Mongolia, only hydrological and chemical monitoring, with limited relevance for living organisms. Therefore, this study has aimed to develop a Mongolian-specific multimetric index and biocriteria applicable to the biological assessment of Mongolian streams. A total of 66 stream sites in northern Mongolia were selected representing different gradients of land use. In total, 30 candidate metrics representing the following four categories of ecological condition were used: diversity/richness, composition/abundance, trophic status, and tolerance/sensitivity. The resulting candidate metrics were evaluated using a stepwise procedure for metric variability, redundancy, sensitivity, and responsiveness to environmental gradients. According to the Mann-Whitney U test, 21 metrics showed statistically significant differences between the reference and impaired groups (P < 0.05). A metric showed interquartile overlap and thirteen metrics were redundant based on Spearman’s correlation analysis (r > 0.8). Finally, five metrics were retained and included in the multimetric index system and all clearly distinguished reference and impaired sites. Then the range of the multimetric index score (numerical value 0–1) was subdivided into five categories (reference/excellent ≥ 0.8, good < 0.8 to ≥ 0.6, moderate < 0.6 to ≥ 0.4, poor < 0.4 to ≥ 0.2, severe < 0.2) related to level of impairment. Thus, this multimetric index successfully distinguished reference from impaired conditions, demonstrating its applicability for northern Mongolian stream assessment. Hence, the Mongolian-specific Macroinvertebrate Multimetric Index (MMI-MON) can be used as a principal assessment tool for assessing waterways in northern Mongolia and possibly throughout the country, detecting future changes and providing valuable information for land-use management and conservation of aquatic ecosystems of Mongolia. Key words: multimetric index; benthic macroinvertebrates; stream health; bio-assessment; Mongolia

Голын экосистемд хашлага, далан барих, голдирол өөрчлөх зэргээр эргийн бүсийг өөрчлөлтөд оруулж, усны чанар төдийгүй сээрнуруугүйтний бүлгэмдэлд сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа нэг хүчин зүйл нь хотжилт юм. Цэнгэг усны индикатор шавьж нь хүрээлэн буй орчны бохирдуулагчдын хам үйлчлэлд мэдрэмтгий учраас биомониторингийн судалгаанд өргөн ашиглагддаг (Morse нар 2007). Энэхүү судалгаа нь усны сээрнуруугүйтний бүлгэмдэлд хотжилт хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхойлох зорилготой бөгөөд Сэлбэ болон Туул голын хотжилтын нөлөөтэй болон нөлөөгүй цэгүүдээс ёроолын макросээрнуруугүйтний дээж авч, өмнөх судалгааны үр дүнтэй (2016 он) харьцуулах юм. 2016 оны судалгааны дүнгээс харахад 8-9 саруудын агаарын дундаж температур 10.6-17.9oC, хур тунадасны дундаж хэмжээ 24.5-45.2 мм байв. Сэлбэ болон Туул голын дээд, дунд, доод хэсгээс дээж авч, усны чанарын шинжилгээ хийхэд зарим үзүүлэлт гадаргын усны чанарын стандартыг давсан үзүүлэлттэй байв. Туул голын эхэн хэсэг болох Босго гүүрний усан орчин нь хүний үйл ажиллагаанд өртөөгүй эрүүл газар байсан бөгөөд хлор (Cl-)-ын хэмжээ маш бага буюу (0.8мг/л) байсан бол Сэлбэ голын цэгт (16.2 мг/л) байсан. Улаанбаатар хотын бохир ус цэвэрлэх байгууламж (ТЦБ)-аас Туул голруу цутгах цэгт азотын бохирдлыг хэмжиж үзэхэд аммони (NH4+)-ийн агууламж (4.6 мг/л) буюу MNS4586 стандарт (1998)-аас 7 дахин их байсан нь азот агуулсан хаягдал их хэмжээгээр орж, усны бохирдол үүсгэж байна. Түүнчлэн гэр хорооллын дундуур урсаж буй Сэлбэ голын цэгээс мөн аммони (NH4+)-ийн өндөр агууламж (4.0 мг/л) илэрсэн. Хот орчмын голын цэгүүдэд хлор (Cl-), бор (B)-ын агууламж өндөр байсан ба бор (В) хольц нь ихэвчлэн угаалгын нунтаг, эсвэл бордоо болон уул уурхайн хаягдлаар ордог (Paliewicz нар 2015). Судалгааны урьдчилсан үр дүнд шавьжийн ангийн 4 багийн (Ephemeroptera, Trichoptera, Coleoptera, Diptera), 16 овгийн 18 төрөл, нематод, цөөн өргөст хорхойн ангийн 2 таксоныг илрүүлэв. Усны сээрнуруугүйтний элбэгшлийн хувьд Chironoтus нь 48.45% буюу давамгайлсан бүлэг байсан. Сэлбэ голын адаг цэгээс бусад цэгт цэнгэг усны индикатор групп болох өдөрч, хаварч, хоовгоно (Ephemeroptera, Plecopterа, Trichoptera-EPT)-оос зөвхөн хоёр багийн шавжийн авгалдай илэрсэн. Энэхүү урьдчилсан үр дүнгээс ажиглахад хотжилт нь усны сээрнуруугүйтний бүлгэмдэлд сөргөөр нөлөөлж, голын экосистемийг доройтуулж байгаа тул цаашид усны чанарын мониторинг судалгаа хийж, үр дүнг бататгах, мөн Сэлбэ голын дагуух гэр хороолол орчмын гүний худгуудад хими, биологийн судалгаа хийх шаардлага гарч байна. Голын сав газарт усны сээрнуруугүйтний хяналт шинжилгээний ажлыг тогтмол урт хугацаанд хийх нь Засгийн газрын хяналтын тогтолцооны үндэс суурь болохоос гадна уул уурхай, хөдөө аж ахуй, мал аж ахуй, хүн амын өсөлтөд ашиглагдах усны хэрэглээг бага зардлаар хянах боломжтой болох юм (Нарангарвуу нар 2023).

Mongolia is a country with a quickly growing economy mainly based on mining of gold, copper, coal, and other minerals. Mining, urbanization, and agriculture impact the water quality in the upper Selenga River Basin in northern Mongolia, which is the center of the Mongolian economy. Previous measurements of pollution loads were alarming, but restricted to chemical measurements. Here, for the first time, we combine freshwater biomonitoring and laboratory water quality data across a broad gradient of water quality and land use intensity. We track the effects of different types of pollution on aquatic invertebrates and test their use as bioindicators. We collected water samples, environmental parameters, and macroinvertebrates at 36 sampling sites at the rivers of Tuul, Kharaa, and Orkhon and their tributaries Sugnugur, Boroo, Sharyn Gol, Gatsuurt, and Yeröö. PCA of catchment water quality distinguished three groups of pollutants prevalent at the sites: (1) nutrients, (2) saline components (Cl-, Na +, Mg2+, SO42-, Ca2+) and mining by-products (B, Sr, U, Mo), and (3) (heavy) metals, which often exceeded regulatory standards. We recorded a total of 59 macroinvertebrate taxa belonging to 32 families in seven insect orders plus Amphipoda and Gastropoda. Species diversity declined with higher impact. Five environmental factors structured macroinvertebrate community composition in RDA: elevation of sample location, site total nitrogen, dissolved oxygen, electrical conductivity, and water chemistry. We conclude that macroinvertebrate communities are an appropriate and inexpensive tool for monitoring water quality in Mongolia and suggest government action to establish a long-term monitoring program.

Сүүлийн жилүүдэд хүний үйл ажиллагаатай холбоотойгоор голын усны экосистем доройтож, усны бохирдол нэмэгдсэн төдийгүй биологийн олон янз байдал буурч, бүлгэмдлийн бүтэц өөрчлөгдөж байна. Гэтэл Монгол орны усны экосистемд тохирсон, макросээрнуруугүйтний төрөл зүйлийг ашигласан биологийн үнэлгээний арга зүй байхгүй байна. Тиймээс Монгол орны уулархаг бүсийн голын экосистемийн төлөв байдлыг үнэлэхэд ашиглах макросээрнуруугүйтэн (MCН)-ий олон хэмжигдэхүүнт индекс боловсруулах зорилго тавьж энэхүү судалгааны ажлыг гүйцэтгэлээ. Энэ судалгаанд Монгол орны уулархаг бүс хамаарах голуудын нийт 36 цэгийг сонгон, амьдрах орчны үнэлгээ хийж, жишиг болон доройтсон хэмээн ангилсан. Макросээрнуруугүйтний олон янз байдал/төрлийн баялаг, бүрэлдэхүүн, хооллолтын хэлбэр, бохирдолд тэсвэртэй байдал зэрэг ангилалд хамаарах 30 хэмжигдэхүүнийг сонгон авч шалгуур үзүүлэлтийг хангаж буй эсэхийг шалгасан. Судалгааны үр дүнгээс үзэхэд 21 хэмжигдэхүүн жишиг цэг болон доройтсон цэг хооронд ялгаатай гарсан (P<0.05) боловч эдгээрээс нэг хэмжигдэхүүн квартил хоорондын давхцалтай, 13 хэмжигдэхүүн хоорондын хамаарал өндөр байсан учраас (r > 0.8/r>-0.8) шалгуур хангаагүй хасагдсан бөгөөд доод тал нь нэг орчны үзүүлэлттэй хамааралтай хэмжигдэхүүнийг сонгосон. Нийт сээр нуруугүйтний баялаг, EPT (Ephemeroptera-Өдөрч, Plecoptera-Хаварч, Trichoptera-Хоовгон) төрлийн баялаг, Шанноны олон янз байдлын индекс, хооллолтын хэлбэр, биотик индекс зэрэг 5 хэмжигдэхүүн шалгуур үзүүлэлтийг ханган индексийн бүрэлдэхүүнд орсон бөгөөд жишиг ба доройтсон цэгийн хооронд сайн ялгаж байна. Индексийн утгыг 0-1 хооронд стандартчилж, үнэлгээг дараах байдлаар өгсөн. Үүнд: маш сайн: 0.8-1, сайн: 0.6-0.8, бага зэрэг доройтсон: 0.4-0.6, доройтсон: 0.2-0.4, маш их доройтсон: 0-0.2. Цаашид MCН-ий олон хэмжигдэхүүнт индексийг гадаргын усны хяналт шинжилгээний үндэсний сүлжээнд биологийн үнэлгээний стандарт арга зүй болгон хэрэглэх боломжтой бөгөөд голын экосистемийн хамгаалал, байгаль орчны менежмент боловсруулахад чухал ач холбогдолтой.

Судалгаа, шинжилгээний шинэ салбаруудыг хөгжүүлж, мэргэжлийн боловсон хүчнийг сурган бэлтгэх тухай Монгол улсын Засгийн газрын 1987 оны 202 дугаар тогтоолд заасан шийдвэрийг үндэслэн, МУИС-д Экологийн лабораторийг 1988 онд байгуулсан нь өдгөө 35 жилийн ойгоо тэмдэглэж буй экологийн хөтөлбөрийн үндэс суурь болжээ. Энэ бол биологийн ухааны экологи ба эволюцийн биологи гэсэн хоёр суурь салбарт, судалгаа, шинжилгээнд тулгуурлан бакалавраас докторын түвшний шаталсан сургалтыг явуулж буй МУИС-ийн төдийгүй ерөөс Монгол улсын анхны цогц хөтөлбөрийн 35 жилийн ой болно. Дээрх нэр бүхий хоёр салбарт сургалт- судалгааны үйл ажиллагааг нэгэн зэрэг явуулж буй сүүлийн 70 гаруй жилийн дэлхий дахины нийтлэг хандлагад уг хөтөлбөрийн үйл ажиллагааг нийцүүлэх чиглэлээр хөтөлбөрийн хамт олон үлэмж ажил санаачлан, амжилттай хэрэгжүүлж ирснийг түүхт ойн энэ өдөр онцлон тэмдэглэх учиртай. Бэлтгэсэн мэргэжилтнүүдийн чанар чансаа, бүтээл туурвил нь дэлхий дахинаа хүлээн зөвшөөрөгдсөн АНУ, БНСУ, Япон, Хятад, Тайван зэрэг өндөр хөгжилтэй улс орнуудын их сургуулиудад багшлах боловсон хүчнийг сурган бэлтгэх бодлогыг дэс дараатай хэрэгжүүлсэн нь тус хөтөлбөрийн нэг гол ололт мөн. Өдгөө тус хөтөлбөрийн багш нар 100 хувь докторын (PhD) зэрэгтэй, эрдмийн эрхэм дээд цол, хэргэм хүртсэн, арвин баялаг бүтээл туурвилтай өндөр түвшний мэргэжилтнүүд болж өсч дэвжсэн нь Экологийн хөтөлбөрийн өнөө, ирээдүйн эрч хүч, нөөц боломжийг тодорхой түвшинд илэрхийлэх бизээ. Сүүлийн 25 жилд Англи, Герман, АНУ, Япон, Австрали зэрэг гадаад орны их сургуулиас өндөр түвшний 10 гаруй мэргэжилтэн, доктор, профессоруудыг жилээс дээш хугацаагаар урьж, хамтран ажилласан нь хөтөлбөрийн сургалт, судалгаа, олон нийтийн үйлчилгээний ажлын өрнөл, хөгжилд чухал түлхэц болжээ. Экологи, эволюцийн биологийн салбарын анхдагч сонгодог болон суурь бүтээлийг шаталсан сургалтын бүх түвшний суралцагсдад судлуулах замаар сургалт-судалгааны ажлын нэгдлийг хангах бодлого баримталж ирсэн нь сургалтанд үр дүнгээ өгч, бэлтгэж буй мэргэжилтний чанар чансаад эерэг сайн нөлөө үзүүлж байна. Экологи, эволюцийн биологийн салбарын дэлхий дахинаа хүлээн зөвшөөрсөн, Чарльз Кребсийн “Экологи”, Дуглас Футуимагийн “Эволюци”, Жейн Риз нарын “Кэмпбэллийн биологи” зэрэг шилдэг сурах бичгүүдийг профессор Б.Болдгив санаачлан, удирдаж, багш, шавь нарын хамт монгол хэлээр орчуулан нийтлүүлсэн нь оюутан залуус, өргөн олон уншигчдад эх төрөлх хэл дээр эдгээр салбарын мэдлэгийг уншиж судлах боломжийг олгосноороо тун ч үнэ цэнтэй юм. Тус хөтөлбөрийн эрдэмтэн багш нар суурь болон хавсрага судалгааны олон арван төсөл, хөтөлбөрийг удирдан хэрэгжүүлж, түүндээ суралцагсдыг өргөнөөр оролцуулж ирсэн нь сургалт, судалгааны нэгдлийг хангахад чухал түлхэц болжээ. Хөвсгөл нуурын сав газар, Хар ямаатын байгалийн нөөц газар зэрэг бүс нутгуудад явуулсан экологийн удаан хугацааны судалгаа ихээхэн үр дүнтэй болсон байна. Сүүлийн жилүүдэд хөтөлбөрийн эрдэмтэн багш нар эртний геномик, метагеномик, өвчний экологи, экологийн үйл явцын орон зай-хугацааны зүй тогтол, ойт хээр, хээрийн экосистемийн цэвэр анхдагч бүтээмжийн динамик, бэлчээрийн экологи, ховор амьтдын судалгаа, сэргээн нутагшуулалт, аварч асран хамгаалах арга зам, ус ба хуурай газрын шавьжийн зарим бүлгийн ангилал зүй, экологи, уур амьсгалын өөрчлөлтийн үр дагавар зэрэг суурь болон хавсрага чиглэлээр судалгаа, шинжилгээний ажлыг үр бүтээлтэй эрхлэн явуулж байна. Судалгааны төсөл, хөтөлбөрийг дотоод, гадаадын олон эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх талаар хөтөлбөрийн хамт олон үлэмж санаачлагатай ажиллаж байгаа нь сургалт, судалгааны ажлын нэгдлийг хангах, суралцагсдыг эрдэм судлалын ажилд өргөнөөр оролцуулах үндсэн боломжийг олгожээ. Монгол улсын дээд боловсролын тогтолцоон дахь анхны хандивын санг АНУ-ын Азийн сантай хамтран байгуулсны 15 жилийн ой 2023 онд тохиож байна. Энэ сангийн эх үүсвэрээр экологийн сургалт, судалгааны үлэмж ажлыг санхүүжүүлэн, ном бүтээл орчуулах, хэвлэн нийтлэх, залуу судлаачдыг санхүүгийн хувьд дэмжих зэргээр хамтран ажиллажээ. Цаашид ийм төрлийн хандивын санг Монгол улсын их сургуулиудад олноор байгуулах нь сургалт, судалгааны санхүүжилтийн эрх чөлөөг шийдвэрлэхэд ихээхэн тус дэм үзүүлэх нэг чухал эх үүсвэр болно. Хөтөлбөрийн хамт олон судалгаа шинжилгээний ажлынхаа үр дүнг Олон улсын түвшинд нийтлүүлэх талаар санаачлагтай ажиллаж, амжилтанд хүрчээ. МУИС-ийн багш, судлаачдын нийтлүүлсэн Web of Science мэдээллийн системд бүртгэлтэй нийт өгүүллийн 8 хувь нь экологийн салбарын судалгааны бүтээл, туурвил байгаа нь манай хамт олны гүйцэтгэж буй судалгааны ажлын цар хүрээ, чанар чансаа дэлхийн түвшинд байгааг илтгэх үндсэн үзүүлэлт мөн.

The central wastewater treatment plant in Ulaanbaatar is facing major challenges, both in terms of treatment performance and structural aging. Similar to many other wastewater treatment plants built in Mongolia in the 1970s and 1980s, the Ulaanbaatar Central Wastewater Treatment Plant is nearing the end of its 40-year life cycle. The gradual increase in population in Ulaanbaatar and the sudden increase in the industry mean that the treatment plant is overloaded at certain times. These overloads have recently been occurring more frequently than ever, resulting in the entire system not being able to perform normally.

Human activities such as livestock herding, agriculture, unregulated urban and industrial development, and irresponsible mining have negatively affected the aquatic ecosystems of Mongolia. From the late 1990s, the bioassessment approach using benthic macroinvertebrates to evaluate the river water quality was initiated by John C Morse in Mongolia and since then many researchers use it. Benthic macroinvertebrates are sampled from 142 river stations from April to October by the Institute of Meteorology and Hydrology of Mongolia, and assess the water quality using a family biotic index. In this study, we combine the data on macroinvertebrate communities and water quality across a different gradient of land use intensities to assess the hypothesis that macroinvertebrates can serve as a useful tool for tracking the effects of various types of pollution on the aquatic ecosystem. We collected water samples, environmental parameters, and macroinvertebrates at 37 sampling sites at the rivers of Tuul, Kharaa, and Orkhon and their tributaries related in Selenga River Basin, that various human impacts, such as urban, industrial, agricultural and mining activities occur. The principal component analysis (PCA) of the water quality parameters differentiated three groups of pollutants that dominated sites: nutrients, salt components and heavy metals. A total of 59 macroinvertebrate taxa belonging to 32 families in seven insect orders, with the most abundant genus being Baetis sp. (Ephemeroptera) were recorded. Diversity measures were much higher at the unimpacted sites than at the impacted sites. Five environmental factors correlated macroinvertebrate community composition in the redundancy analysis (RDA): altitude, total nitrogen, dissolved oxygen, electrical conductivity and chemical composition of dissolved substances. We conclude that macroinvertebrate communities are a proper and inexpensive tool for monitoring water quality in Mongolia and suggest government action to establish a long-term monitoring program.

The quality and quantity of Mongolia’s water resources are being degraded by inefficient water-management. There is no widely accepted biomonitoring system for Mongolia, only hydrological and chemical monitoring, with limited relevance for humans and other living organisms. Therefore, this study has aimed to develop a Mongolian-specific multimetric index and biocriteria applicable to the biological assessment of Mongolian streams. A total of 80 first- to third-order streams in northern Mongolia were selected, each representing different gradients of land use. The reference and impaired sites have been determined based on various physicochemical characteristics, instream features, and habitat assessment criteria. In total, 200 candidate metrics representing the following four categories were used: diversity/richness, composition/abundance, functional and habitat traits, and tolerance/sensitivity. The resulting candidate metrics were evaluated using a stepwise procedure that evaluated metric variability, redundancy, sensitivity, and responsiveness to environmental gradients. Then the range of the multimetric index score (numerical value 0–1) was subdivided into four categories (reference/excellent, good, moderate, poor) related to level of impairment. Thus, this multimetric index successfully distinguished reference from impaired conditions, demonstrating its applicability for northern Mongolian stream assessment. Hence, the Mongolian-specific macroinvertebrate multimetric Index can be used as a principal assessment tool for assessing waterways in northern Mongolia and possibly throughout the country, detecting future changes and providing valuable information for land-use management and conservation of aquatic ecosystems of Mongolia.

Дэлхийн уур амьсгалын дулааралт, агаар мандлын хур тунадасны орчил, байгалийн сөрөг үзэгдэл (олон удаагийн хүчтэй шуурга 20-24м/с), хүний үйл ажиллагааны зохисгүй үр дагавартай хавсран Тосон рашаан нуур ба Зүүн Бүрд нуурын орчны экосистемийн доройтол сүүлийн 20-оод жилийн хугацаанд тодорхой ажиглагдах болсон юм. Өөрөөр хэлбэл, 2 нуурын усан мандлын түвшин багасаж, усны өнгө илт хувиран механик бохирдолд хүчтэй орсон учраас 2020 оноос Аварга Тосон рашаан сувиллууд нь бүрэн хаагдаж, нууруудын хүрээлэн буй орчны экологийн судалгааг 2021 оноос эхлүүлсэн. Уг судалгааны зарим үр дүнгээс энэхүү өгүүллэгт толуулж байна. Сүүлийн 52 жилд Тосон рашаан нуурын усны эзлэхүүн 37%, Зүүн Бүрд нуурын усны эзлэхүүн 47%-иар тус тус багассан байна.

Эмзэг хуурай Азийн говь, цөлийн экосистем дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтөд маш мэдрэг бөгөөд тухайлбал, булаг, шанд, баянбүрдийн ундраг нь багасаж, хатаж ширгэх, бохирдох, элсэнд дарагдах зэргээр нөөц нь багасах, улмаар мазаалай болон ховор амьтдын тархалтад сөргөөр нөлөөлж байна (Pederson et al., 2014; IPCC, 2007). Түүнчлэн баянбүрд нь нутгийн иргэдийн хамгийн идээшилт нутаг байж ирсэн учраас олон жилийн ахуйн, аж ахуйн үйл ажиллагаанд өртөж, өөрчлөлтөд орж байна. Иймээс говь, цөлийн ховор амьтдын амьдрах орчны булаг, шанд, баянбүрдийг судлах, өнөөгийн төлөв байдлыг тодорхойлох, хамгаалах, нөхөн сэргээх асуудлууд нэн чухлаар тавигдаж байна. Судалгааны ажлын зорилго нь Алтайн өвөр говь орчмын булаг, шанд, баянбүрдэд амьдрах усны сээрнуруугүйтний мониторингийн судалгаа явуулж, усны чанарыг түргэвчилсэн биологийн аргаар үнэлэх юм. Иймээс: Усны макросээрнуруугүйтний бүлгэмдлийн бүтцийг тооцох (зүйлийн олон янз байдал, зүйлийн баялаг, элбэгшлийг тооцох) Усны чанарыг түргэвчилсэн биологийн аргаар (нийт таксон, EPT таксон, биотик индекс, доминант зүйл, идэш тэжээлийн бүлэг) үнэлэх зэрэг зорилтуудыг дэвшүүлж судалгааны ажлаа гүйцэтгэв.

Since 2008, iNaturalist (https://www.inaturalist.org/) has been crowdsourcing biodiversity observations made by citizen scientists, as well as their taxonomic identifi cations. Recently, many countries launched their own project on the iNaturalist platform based on fl ora, families, and genera. Since 2019, we have been established project as “Flora of Mongolia” on the iNaturalist platform. This platform is open and free to both scientist and non-scientist in the world. To date, a total of 33,272 photo observations of 2077 taxa have been uploaded by 472 people including scientists and amateur naturalists. Among the observations, 23,241 observations are identifi ed “Research Grade” at species level by researchers. Larix sibirica L. (207 locations), for example, has the most-richest species observations, followed by Dianthus chinensis L. (200), Sanguisorba offi cinalis L. (181 locations), Taraxacum offi cinale F.H.Wigg. (169) and Artemisia frigida Willd. (167). There are two online databases including Global Biodiversity Information Facility (GBIF) and Virtual Guide to the Flora of Mongolia (FloraGREIF) from worldwide based on Mongolian herbarium collections. In comparison to the GBIF (43,596 herbarium observations) and FloraGREIF (app. 13,000 herbarium and photo observations), our project (Flora of Mongolia, 33,272 photo observations) is third online and largest database platform in Mongolia.

Аварга тосон нуур орчмын 25 цэгээс усны сээр нуруугүйтний дээж аван тодорхойлоход Cyclops болон Daphnia төрлийн зоопланконууд өндөр элбэгшилтэй байв. Бүлгэмдэлийн үзүүлэлтүүд болон биотик индексийн үнэлгээгээр Тосон нуур хамгийн бохирдолтой гэж үнэлэгдлээ.

This study was conducted to present the trends and effects on foraging response of two intraguild Anisopteran larvae, Tramea virginia (Rambur, 1842) and Anax panybeus (Hagen, 1867). We performed the experiments with following conditions such as, with top predator present (TPP, with water scorpion), competition stress (CS, two species coexisting) and substrate-removed (SR, without fi ne substrate). Foraging responses including four categories as aggressive response, searching response, jet-propulsion and motionless could be sorted into detail items. Mann-Whitney test was adopted for the pair treatments of three scenarios and interspecies comparison. Results revealed, most aggressive and searching response for both species had a suppressed trend to keep longer motionless period except the aggressive response of T. virginia keep lower activities that no signifi cance in TPP and CS scenarios. However, two larval dragonfl ies cost more activities and increased the duration of horizontal movement in SR scenario. Besides, there is a negative impact on A. panybeus that reduced the aggressive response and less eaten number, but no signifi cant effect for aggressive response and eaten number of T. virginia. Anax panybeus had higher activity in most foraging responses than T. virginia no matter scenarios. Nowadays, hydraulic cementation and water shortage are raising the damages on the microhabitat of nature freshwater. The interaction of coexisting species might be more sharped by the water depth change. May this study be a reference material for future study on the aquatic community of temporary lentic. Key words: cannibalism, substrate, habitat degradation

In order to clarifi cation of the cyclopoid fauna in Mongolia, a taxonomic study was performed based on the previous literature and fresh collections. There are 39 species belonging to the 13 genera of cyclopoids in Mongolia. We illustrated 33 species (Macrocyclops albidus (Jurine, 1820), Eucyclops denticulatus Graeter, 1903, E. dumonti Alekseev, 2000, E. macruroides Lilljeborg, 1901, E. macrurus Sars 1863, E. serrulatus Fischer 1851, Paracyclops fi mbriatus Fischer, 1853, Ectocyclops phaleratus Koch, 1838, Cyclops glacialis Flobner, 2001, C. vicinus Uljanin, 1875, C. strenuus (Fischer, 1851), C. abyssorum abyssorum Sars G.O., 1863, C. lacustris Sars G.O., 1862, C. scutifer Sars G.O., 1863, C. scutifer wigrensis Kozminski, 1927, C. furcifer Claus, 1857, Megacyclops viridis Jurine 1820, M. gigas (Claus, 1857), Acanthocyclops vernalis (Fischer, 1853), A. robustus Sars, 1863, Diacyclops bicuspidatus (Claus, 1857), D. crassicaudis (Sars G.O., 1863), Microcyclops varicans (Sars G.O., 1863), M. bicolor (Sars G.O., 1863), Cryptocyclops bicolor Sars, 1863, Mesocycl ops leuckarti Claus 1857, M. mongoliensis Keifer 1981, Metacyclops minutus Claus, 1863, M. gracilis Lilljeborg, 1853, Thermocyclops kawamurai Kikuchi 1940, T. dybowskii (Landé, 1890), T. mongolicus Kiefer, 1937, T. crassus (Fischer, 1853)), based on the morphological diagnosis. Zoogeographical analysis is also conducted for some species. Key words: Taxonomy, illustration, cyclopoid, Mongolia

Энэхүү өгүүлэлд МУИС-ийн экологийн салбарт ажилладаг эрдмийн хамт олон өнөөгийн байдлаар МУИС-ийн төдийгүй орчин цагийн шинжлэх ухааны дэвшилд ямар хувь нэмэр оруулаад буйг нэгтгэн дүгнэнэ. Экологийн судалгаа нь биологийн бүтэц-зохион байгуулалтын үнэмлэхүй олон түвшнийг хамардаг бөгөөд манипулятив туршилтын судалгаа нь урт хугацаа, их хэмжээний ажиллах хүч, санхүүгийн нөөц шаарддаг хэдий ч МУИС-ийн судлаачид хамтарсан төсөл хэрэгжүүлэх замаар олон улсын судлаачидтай хамтран ажиллаж, бичиглэлийн судалгаанаас манипулятив туршилт явуулах түвшинд хүрээд байгаа бөгөөд Web of Science мэдээллийн санд бүртгэлтэй сэтгүүлүүдэд хэвлүүлсэн эрдэм шинжилгээний өгүүллийн тоо, чансаагаар экологийн салбар тэргүүлж байна. Түүнчлэн, Монгол Улсын дээд боловсролын системд анхны эндаумент санг байгуулж, үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь их сургуулийн бусад тэргүүлэх чиглэлийн судалгааг дэмжих сайн туршлага юм.

Grassland insects face some of the most severe declines in species diversity and total abundance, in part due to agriculture. Livestock grazing is the largest agricultural land use in Mongolia that can have both positive and negative effects on insect communities. Here, we provide an assessment of rare and charismatic insects that can serve as a baseline for monitoring future population changes of selected species in the nature reserve. A total of 20 species were chosen including three species of dragonflies/damselflies (Odonata), two species of grasshoppers (Orthoptera), one species of true bug (Hemiptera), one species of lacewing (Neuroptera), nine species of beetles (Coleoptera), one species of ant (Hymenoptera), and three species of butterflies (Lepidoptera), and we discussed the future conservation issues in this nature reserve, where protection of existing habitat should be the primary goal for insect conservation.

This study aimed to determine the diversity of benthic macroinvertebrates in springs and oases in the Trans-Altai Gobi Desert of Mongolia. We collected benthic macroinvertebrates using D-net in June and September between 2015-2020. A total of 8158 individuals were identified from 22 sampling sites, classified into 12 orders (Amphipoda, Cladocera, Coleoptera, Cyclopoida, Diptera, Ephemeroptera, Gastropoda, Heteroptera, Trombidiformes, Odonata, Podocopida, Trichoptera), 34 families, and 43 genera. Gammarus (38.4%) and Chironomini (37.8%) were dominant groups among the macroinvertebrate assemblages. Macroinvertebrate community defined using taxon richness, relative abundance, the values of Pielou evenness index (E) and Shannon diversity index (H΄). The result one-way ANOVA indicated that taxon number (p<0.001), taxon richness (p<0.001), and Shannon diversity index (H΄) (p=0.0086) were significantly different between the springs and oases. The highest taxon, richness, and diversity (H΄= 1.71) occurred at the Shar Huls oasis, which provided the most heterogeneous habitats to the benthic fauna. In contrast, the lowest diversity was found at the Urtiin Bulag. Benthic macroinvertebrates were most abundant in the Khutsyn Shand (n = 265) and lowest in the Altan Tevsh (n = 14). Benthic macroinvertebrate communities are relatively evenly distributed in the Tsagaan Burgas and Mazaalai Shand (E = 0.81). Bray Curtis's similarity index was calculated using Primer 6 software. The result indicated that three macroinvertebrate assemblage groups are revealed, first is related to a heterogeneous habitat, with oases sites characterized by Gammarus. The second and third groups identified as spring sites represented relatively few individuals of benthic macroinvertebrates. Therefore, it is essential to determine the environmental factors that influence the distribution and community patterns in Gobi springs and oases.

Энэхүү судалгаа нь Алтайн өвөр говийн тойрогт багтах булаг шанд, баянбүрдийн усны сээр нуруугүйтний тархалт, бүлгэмдлийн бүтцийг тодорхойлох зорилготой. Бид хээрийн судалгааг 2015-2020 оны 6 болон 9 саруудад гүйцэтгэсэн бөгөөд тус тойргийн 22 уст цэгээс усны шавьж баригч торыг ашиглан нийт 3371 бодгаль шавьжийг цуглуулж боловсруулалт хийв. Судалгааны үр дүнд 6 багийн (Coleoptera, Diptera, Ephemeroptera, Heteroptera, Odonata, Trichoptera) 25 овгийн 35 төрлийг тодорхойлов. Үүнээс хос далавчтаны багт хамаарах хирономид ялааны (Chironomidae) авгалдай хамгийн түгээмэл тархалттай (52.2%-ийн тохиолдоцтой) байв. Судалгаанд хамрагдсан булаг шанд, баянбүрдийн усны шавьжийн бүлгэмдлийн бүтцийг зүйлийн баялаг, харьцангуй элбэгшил, зүйлийн олон янз байдал (Шэннон-Уинерийн индекс), жигд байдал (Пилоугийн индекс) зэрэг үзүүлэлтүүдээр тодорхойлон дундаж утгыг тооцоход Шар хулсны баянбүрд зүйлийн баялгаар хамгийн их (10 зүйл), харин Алтантэвш, Богц цагаан дэрс, Нүдэн булаг хамгийн ядмаг (1 зүйл) байсан бөгөөд хос далавчтаны Ephydra, Stratomys, Chironomini төрлийн авгалдай тус бүр нэг нэг олдов. Хуцын шанд булаг усны шавьжийн харьцангуй элбэгшил хамгийн их (n=51.72) байсан бол Алтантэвш, Богц цагаан дэрс болон Баруун тооройн булагт хамгийн бага (n=1- 1.73) байв. Зүйлийн олон янз байдлын хувьд Шар хулсны баянбүрдэд хамгийн өндөр (n=0.85) байсан бол Алтантэвш, Баруун тооройн булаг, Богц цагаан дэрс, Нүдэн булаг зэрэг уст цэгүүдэд бага (n=0-0.12) байв. Харин жигд байдлын индексийн хувьд Мазаалайн шанд, Сүүж булаг зэрэг уст цэгүүдэд хамгийн өндөр (n=0.92) утгатай гарсан нь усны шавьжийн бүлгэмдэл дэх төрлүүд харьцангуй жигд тархалттай байгааг харуулж байна. Усны шавьжийн бүлгэмдлийн төсөөт байдлыг зүйлийн харьцангуй элбэгшил дээр үндэслэн Брэй Куртисийн аргаар гаргахад Хатан суудал болон Зуун мод, Цулбуур ус болон Уртын булаг зэрэг уст цэгүүд хоорондоо 68.49-68.99% төсөөтэй байв. Харин Алтантэвш болон Богц цагаан дэрс зэрэг уст цэгүүдэд хоёрхон төрөл цөөн тоогоор тохиолдсон учраас бүлгэмдлийн үзүүлэлтүүдээрээ ч бусад бүх цэгээс ялгаатай байгаа юм. Иймээс цаашдын судалгаанд Алтайн өвөр говийн булаг шанд, баянбүрдийн усны шавьжийн тархалтын хэлбэр болон бүлгэмдлийн бүтцийг ямар хүчин зүйлс тодорхойлж буйг тогтоох нь зүйтэй. Түлхүүр үг: говийн цөлийн бүс, усны сээр нуруугүйтэн, бүлгэмдлийн бүтэц

In recent years, climate change coupled with anthropogenic activities has led to monumental changes in saline lakes which are rapidly drying up across the globe and particularly in Central Asia. The landlocked country of Mongolia is rich in lakes which have remained primarily undisturbed by human impact, and many of these lakes have varying salinity regimes and are located across various geographical landscapes. In this study, we sampled 18 lakes with varying salinity regimes (hyperhaline, mesohaline, oligohaline, and polyhaline) covering 7000 km of western Mongolia and its various geographical landscapes (Gobi Desert, forests, and steppe). We identified that the bacterial communities that dominate these lakes are significantly influenced by salinity (p < 0.001) and geographical landscape (p < 0.001). Further, only five zOTUs were shared in all the lakes across the salinity regimes, providing evidence that both local and regional factors govern the community assembly and composition. Furthermore, the bacterial communities of hyperhaline lakes were significantly positively correlated with salinity (ANOVA, p < 0.001) and arsenic concentrations (ANOVA, p < 0.001), whereas bacterial communities of mesohaline and polyhaline lakes situated in forest and steppe landscapes were positively correlated with temperature (ANOVA, p < 0.001) and altitude (ANOVA, p < 0.001), respectively. Functional predictions based on the 16S rRNA gene indicated enrichment of KEGG Ontology terms related to transporters for osmoprotection and -regulation. Overall, our study provides a comprehensive view of the bacterial diversity and community composition present in these lakes, which might be lost in the future.

Монгол орны цэнгэг усны харпактикойд овгийн ангилал зүйн судалгааг 1913 онд анх Daday эхлүүлж дөрвөн төрөлд хамаарах таван зүйл (Moraria mongolicus Daday, 1913; Cletocamptus mongolicus Sterba, 1968; Maraenobiotus mongolicus Sterba, 1968; Bryocamptus spinulosus Borutzky, 1934; Cletocamptus retrogressus Schmankevitsch, 1875) тэмдэглэснийг эс тооцвол маш бага судлагдсан байдаг. Тиймээс энэхүү судалгаагаагаар 2018 оны 5-р сард Хэнтий нуруу орчмын 11 рашаан болон булгаас харпактикойд хавчийн дээж авч ангилал зүйн дэлгэрэнгүй тайлбарыг дүрслэн харуулахыг зорив. Дээж материалаа 64 µм торны хэмжээтэй гар тор болон диптороор цуглуулж, 4%-ийн формалинд хадгалсан. Судалгааны үр дүнд Хэнтий нуруу орчмоос хоёр төрөлд хамаарах хоёр зүйлийн харпактикойд хавчийг олж илрүүлсэн. Эдгээр хоёр зүйлийн нэг нь шинжлэх ухаанд шинээр тэмдэгдэгдэж буй зүйл (Maraenobiotus sp.) байсан бол нөгөө нь Монгол оронд шинээр тэмдэглэгдсэн зүйл (Atteyella nordenskjoldii Lilljeborg, 1902) байсан. Түүнчлэн Atteyella төрөл ч өмнө нь Монгол оронд тэмдэглэгдээгүй байсан. A. nordenskjoldii Lilljeborg, 1902 зүйлийн онцлог шинж нь тавдугаар хос хөлний (P5) гадна талын хөлийн дотор ирмэг хэсгээр өргөснүүдтэй ба эрэгчин бодгальд Р5 хүчтэй хөгжсөн гурван өргөстэй. Maraenobiotus sp. гол шинж тэмдэг нь сүүлний салаалсан хэсэг (Cr) урт цилиндр хэлбэртэй ба ирмэг хэсгээр хүчтэй хөгжсөн өргөснүүдтэй. Эмэгчин бодгалийн хоёрдугаар хос хөлний (Р2) гадна талын хөлний төгсгөлийн сегмент 4 үслэг юмуу өргөстэй ба тавдугаар хос хөлний (Р5) гадна талын хөл мөн 4 үслэг юмуу өргөстэй ба төгсгөлийн сүв нь маш олон шүдлэгүүдтэй. Maraenobiotus sp. зүйл нь Монгол орны эндемик зүйл байж болзошгүй байна.

Freshwater copepods were collected from various aquatic habitats in the Khentii Mountains of Mongolia during summer of 2018. Atteyella nordenskjoldii Lilljeborg, 1902 is newly recorded for Mongolia and the genus Atteyella is represented also for the first time in this country. Redescription and supplementary characteristics of the previously undiagnosed males and females of Atteyella nordenskjoldii are presented with detailed illustration. This species is characterized by caudal ramus without transverse row of spinules along dorsal surface and with more rows of spinules (tree) on inner margin. The baseoendopod of Leg 5 of male with three strong pinnate arrangement spines.

Abstract. Although moss-based biomonitoring of environmental pollutants (heavy metals, POPs, reactive nitrogen, and sometimes other items) is well established after 50 years of a history starting in Scandinavia, the method now faces a crisis also in terms of funding. This latter is due to the assumption that precision and reproducibility of this biomonitoring method are too poor to provide information on small recent changes of situation well after the large changes had occurred, that is, around 1990. In addition, moss-monitoring requires that conditions where mosses can live and grow be constantly kept over a longer period of time; measurements in the dark or at sites where there are high levels of herbicides, radioactivity, acids, etc. cannot be accomplished at all; proper identification of used moss species is crucial, too. Hence moss-monitoring should be supplemented by other methods which – unlike passive biological or synthetic filters of atmospheric deposition – can provide information on local transport (both by airborne deposition and underground biological uptake or precipitation, plus reductive dissolution of sulfates) at ecotones such as the water/sediment interface at bottom of water-bodies or at some shore. Studies of adsorption to chitin, which originally had been applied for fractionation of radioactive waste and for withholding trace concentrations of heavy metals from wastewaters, can fill this gap as more robust “dead” (grafted) chitin is used. Adsorption is fast, and even minute traces of analytes can be recovered. Analytics are cheap and straightforward, requiring no digestion of samples. In understanding the data, some calibration line(s) for partition of both di- and trivalent metal ions (best: such which are not involved in biological processes) between water- and sediment-exposed chitin samples are constructed then to identify “deviations” from this expectation. These can be due to biological uptake of trace elements (Ni by methanogenes, plants, Mo, certain more “exotic” bioelements), precipitation (Fe, Mn), reductive dissolution (sulfates of Ba, Pb, Eu exposed to ascending CH4) or, of course, atmospheric or aquatic pollution from above. As a rule, chitin-related partition of toxic nonmetals (As, Se) does respond to different environmental conditions, vegetation covers less than metal ions will do. Grafted chitin can be fitted to robots like drones transporting it to hazardous sites where organisms (arthropods, lichens) would not survive. Of course, data of this kind can be combined with pieces of information from biomonitoring (are there organisms controlling transport of certain elements?, is there eutrophication of open waters?) and biogeochemistry.

In the present study, we assessed the water quality along the watershed with mining activities in Northern Mongolia, using macroinvertebrate assemblages, along with environmental parameters. The research was carried out at the forty sampling sites (abbreviated as OW1-OW40) where human impacts varied in intensity from upstream tributaries to the downstream of the Kharaa, Tuul, and Orkhon watersheds during the summer of 2015-2016. We sampled the macroinvertebrate samples using a Surber net and measured the environmental parameters using multi-parameters in the field. The results of the environmental parameters showed that pH, dissolved oxygen, and conductivity were significantly different between the sampling sites. A total of sixty taxa belonging to thirty three families within eight insect orders, along with three non-insect invertebrate taxa were recorded, with most representative genus being Baetis sp. (Ephemeroptera). Diversity indices, such as taxon richness and relative abundance of macroinvertebrates, Shannon and evenness indices were much higher in the non-impacted sites (Sugnugur, Yoroo rivers), compared with impacted sites (Site of Tuul river at Zaamar, Kharaa river at Darkhan). Result of the ordination analysis showed that relative abundance of Plecoptera and Trichoptera’s genera were highly correlated with dissolved oxygen at the non-impacted sites while tolerant groups such as, Chironomidae was highly correlated with electric conductivity, some heavy metals at the impacted sites. Generally, our results suggest that macroinvertebrate communities can be used for assessment of water quality.