Дэлгэрэнгүй мэдээлэл

In frame of De Launay model, the expression for elements of dynamical matrix of graphene have been deduced with accounting interatomic forces on the first six neighbor atoms. The calculation of phonon dispersion of graphene in ГK and ГM directions is done via known values of radial and tangential force constants on the first five neighbor atoms. Calculated phonon dispersion is in satisfactory agreement with experimental phonon spectra of graphite measured by another authors. In long wave approximation, the equations for estimation of elastic constants of graphene have been obtained from the expressions of elements of dynamical matrix.

In frame of De Launay model we calculated phonon dispersion of graphene in ГM direction using radial and tangential force constants for first four neighbor atoms. Calculated phonon dispersion is in satisfactory agreement with experimental phonon spectra of graphite. In long wave approximation we estimated elastic modulus of graphene in comparison with experimental results for graphite and carbon nanotube.

Within framework of De Launay model, the expressions for elements of dynamical matrix of hexagonal close packed (HCP) crystals have been described with accounting interatomic forces on the first eight neighbor atoms. For verification of obtained expressions, calculation of phonon dispersion of magnesium carried out in comparison with experimental phonon dispersion measured by another authors. From fit of experimental phonon dispersion of yttrium measured by another authors, values of radial and tangential force constants on the first three neighbor atoms have been defined, and afterword applied in estimation of the elastic constants of yttrium. Calculated phonon dispersion in M and A directions, and values of elastic constants of yttrium agree with corresponding experimental results.

Радиаль ба тангенциал хүчний тогтмолуудаар илэрхийлсэн динамик матрицыг ашиглан Zn ба Y кристалын фононы спектриййг ГМ ба ГК чиглэлд тооцоолов

In frame of De Launay model we calculated phonon dispersion of graphene in ГM direction using radial and tangential force constants for first four neighbor atoms. Calculated phonon dispersion is in satisfactory agreement with experimental phonon spectra of graphite. In long wave approximation we estimated elastic modulus of graphene in comparison with experimental results for graphite and carbon nanotube.

The cancer is a major burden of disease worldwide. The studies and applications of the ultra violet (UV) light is not common for cancer therapy because of its low energies compared with ionizing radiations. However, UV sources also have some advantages such as safe and cheap etc. Therefore, in this study, we have studied a possibility of using UV lights in cancer therapy, focusing on the biological effect of the UV light on DNA molecules. Aqueous solutions of deoxyribonucleic acid (DNA) prepared from E-coli bacteria, were irradiated by two kinds of UV sources. The results have shown that the DNA molecules are broken effectively by irradiation of the UV light which has too enough for the ionization of the atomic orbital electrons. The DNA breakage is also analyzed that fragmentened and/or linear forms of the DNA molecules are produced mainly.

Хичээлийн судалгаанд суурилсан “Багшлах ур чадварын тэмцээн”-ий багшийн мэргэжлийн хөгжилд үзүүлэх үр нөлөө 1Б.Болдсүрэн, 2Ч.Нямгэрэл, 3Д.Түмэнбаяр, 4Ц.Амартайван МУИС, 1Боловсрол, сэтгэл судлалын тэнхим, 2Химийн тэнхим, 3Математикийн тэнхим, 4Физикийн тэнхим Түлхүүр үгс: Багшлах ур чадварын тэмцээн; Багш боловсролын хөтөлбөр; Хичээлийн судалгаа; Хураангуй: МУИС дахь багш хөтөлбөрийн оюутнуудын судлан шинжлэх, заах ур чадварын хөгжлийг дэмжихийн тулд хичээлийн судалгаанд суурилсан “Багшлах ур чадварын тэмцээн”-ийг зохион байгуулж ирсэн. Бид энэхүү судалгаагаар тус “Багшлах ур чадварын тэмцээн”-ий багш хөтөлбөрөөр төгсөгчдийн мэргэжлийн хөгжилд үзүүлсэн нөлөөг тодруулахыг зорив. Үүний тулд МУИС дахь багш хөтөлбөрийн 9 хөтөлбөрөөс Багш, Химийн боловсрол, Багш, Математикийн боловсрол хөтөлбөрийн 10 төгсөгчийг сонгон авч судалгаанд хамрууллаа. Ингэхдээ тэмцээнд оролцсон баг тус бүрээс 1 гишүүнийг төлөөлүүлэн түүврээр авч ганцаарчилсан, бүтэцжүүлсэн ярилцлага зохион байгууллаа. Химийн багш хөтөлбөрийн төгсөгчидтэй хийсэн ярилцлагын үр дүнгээс харахад багшлах ур чадварын уралдаанд оролцож хичээлийн судалгаанд суурилан тодорхой сэдвээр ээлжит хичээл бэлтгэн заахдаа тухай хичээлийн агуулгын, арга зүйн, хэрэглэгдэхүүний судалгааг хийж, хичээлээ 3-4 удаа зааж дэс дараалан сайжруулдаг нь ажлын байранд гарсны дараа ч багшлах арга зүйн хөгжилд чухал мэдлэг, чадвар, хандлагын эх сурвалж болсоор байна. Уралдаанд оролцсоноор олж авсан, цаашид тасралтгүй хөгжүүлж буй чадварт багаар ажиллах, ажлын цагийн менежментийг оновчтой хийх, хийсэн зүйлээ оновчтой хураангуйлан бусдад ойлгомжтой байдлаар илтгэх, тайлагнах зэрэг зөөлөн ур чадварыг олон давтамжтай нэрлэжээ. Мөн ур чадварын уралдаан нь мэргэжлийн болон мэргэжлийн бус хичээлээр үзсэн зүйлээ аутентик хэрэглээнд оруулах нөхцөл бүрдүүлэн мэдлэг, чадвараа хэрэглэх чадамж, итгэл үнэмшилд ихээхэн түлхэц өгч, улмаар багшийн ажлын байранд гарсны дараа ч мэргэжилдээ өсөж, сайжрахад чухал байгааг дурджээ. Эдгээр үр дүнд үндэслэн бид хичээлийн судалгаанд суурилсан “Багшлах ур чадварын тэмцээн” нь багш боловсролын хөтөлбөрийн зорилтын хүрээнд оюутны мэдлэг, чадвар, хандлага хөгжил төлөвшилд чухал хувь нэмэр оруулж байна гэсэн дүгнэлтэд хүрч цаашид тухайн үйл ажиллагааны хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, чанаржуулах чиглэлээр санал, зөвлөмж гаргасан. Мөн хөтөлбөрийн төрөл, чиглэл, оюутны хувийн онцлог зэрэг хүчин зүйлсээс шалтгаалан үйл ажиллагааны үзүүлэх үр нөлөө харилцан адилгүй байж болох тул цаашид нарийвчлан судлах шаардлагатай гэж үзэв.

Энэ ажилд талд төвлөсөн шоо тогтоцтой La монокристаллын 660 K температурт хэмжсэн спектрийг регрессийн шинжилгээгээр боловсруулж эхний гурван хөрш атом хоорондын харилцан үйлчлэлийн хүчний тогтмолуудыг үнэлэв.Тооцооны утга туршилтын үр дүнтэй тохирч байна.

Цөмийн цацрагаар материалын бүтэц, шинж чанар, химийн холбоосыг өөрчлөх нь химийн боловсруулалтын аргатай харьцуулахад бага температурт явуулж болох, хэрэглэгдсэн урвалж бодисын хаягдал бага, илүү үр дүнтэй байдаг. Цацрагаар бүтэц, шинж чанарыг нь сайжруулсан бараа бүтээгдэхүүнүүд нь бидний өдөр тутмын амьдралд ихээхэн тохиромжтой байдаг. Жишээ нь: хөөс, хөөсөнцөр, хөөсөн бүтээгдэхүүнүүд мөн автомашины дугуй зэргийн чанарыг сайжруулахын тулд гамма цацрагаар шардаг. Ингэснээр материалын бат бөх чанар, уян харимхай байдал зэрэг шинж чанарыг хүссэнээрээ өөрчлөх боломжийг бий болгож байна. Урин дулаан цагийн үргэлжлэх хугацаа болон жилд унах хурд тунадасны хэмжээ бага манай улсын хувьд орсон борооны усыг хөрсөнд хадгалан тодорхой хугацаа барьж байх бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологи нэвтрүүлэх нь үр тариа, хүнсний ногооны соёололт, ургацыг нэмэгдүүлэх, цаашилбал ургац хураах хугацааг богиносгох боломж бий болгоно. Иймээс энэ төслийн хүрээнд байгалийн полимер агуулсан материалыг цөмийн цацрагаар боловсруулж үр ашиг сайтай бүтээгдэхүүн гаргаж авахыг зорилоо. Монгол улсын хэмжээнд ийм төрлийн судалгаа анх удаа хийгдэж байгаа бөгөөд зорьсон бүтээгдэхүүнээ гарган авбаас цаашид үйлдвэрлэх боломжтой юм. Энэ судалгааны хүрээнд - цөмийн цацрагаар боловсруулж ус шингээгч материалыг гарган авсан технологийн судалгаа олон улсын хэмжээнд хийх, - Монгол орны хувьд түүхий эдийг сонгох, - сонгосон түүхий эдийг цөмийн цацрагаар боловсруулан хамгийн тохиромжтой технологийн шийдлийг тогтоох, - гарган авсан бүтээгдэхүүний физик химийн шинж чанарыг судлах, - мөн бүтээгдэхүүн ургамалд үзүүлэх нөлөөг судлах зэрэг ажил хийхээр төлөвлөв.

Энэ ажилд төвлөрсөн шоо тогтоцтой La монокристаллын 660K температурт хэмжсэн фононы спектрийг регрессийн шинжилгээгээр боловсруулж эхний гурван хөрш атом хоорондын харилцан үйлчлэлийн тогтмолуудыг үнэлэв. Тооцоолсон утга туршлагын үр дүнтэй 10%-ийн дотор тохирч байна.

Энэ ажилд эзлэхүүн төвлөсөн шоо тогтоцтой Lа монокристалын 1163 К температурт хэмжсэн фононы спектрийг [1] регрессийн шинжилгээгээр боловсруулж харимхайн тогтмолууд ба эхний гурван хөрш атом хоорондын харилцан үйлчлэлийн хүчний тогтмолуудыг үнэлэв. Де Ланегийн загварын хүрээнд эзлэхүүн төвлөсөн шоо тогтоцтой кристалын динамик матрицыг ашиглан хүчний радиал  i ба  i тангенциал тогтмолуудыг үнэлэх аргачлалыг [2] хэрэглэн тооцоолж үр дүнг бусад аргачлалтай харьцуулж судлав. Фононы спектрийн [001], [011], [111] чиглэл дагуух мөчрүүдээс лантаны эхний гурван хөрш атомын харилцан үйлчлэлийн радиал ба тангенциал тогтмолуудыг хамгийн бага квадратын аргаар тооцоолж [1] бүтээлийн үр дүнтэй харьцуулахад эхний хоёр хөрш атомын хүчний тогтмолууд тэмдэгээр тохирч, хэмжээгээр ойролцоо байна. Энэ ажилд тооцоолсон хүчний тогтмолын утгуудыг ашиглан лантаны фононы спекрийг тэг хэмийн [001], [011], [111] чиглэл дагуу тооцоолсон. Тооцоолсон хүчний тогтмолын утгуудыг хэрэглэн лантаны харимхайн С11, С12, С44 тогтмолуудыг Де Ланегийн загвараар тооцоолж [1] бүтээлийн үр дүнтэй харьцуулан үзэв. Энэ ажилд тооцоолсон харимхайн тогтмолуудын утгууд [1] бүтээлийн үр дүнгээс бага зэрэг зөрүүтэй байна. Интерпланар хүчний тогтмолуудыг хэрэглэн Борн-вон Карманы загвар ёсоор фононы спектрээс монокристалын харимхайн С11, С12, С44 тогтмолуудыг үнэлэх [3] аргачлалыг бид хэрэглэн лантаны фононы спектрээс [1] С11, С12, С44 тогтмолуудыг тооцоолов.

Бид энэ ажлаар Улаанбаатар хотод түүхий нүүрс хэрэглэж байсан 2017 оны өвөл болон сайжруулсан шахмал түлш хэрэглэж байгаа 2020 оны өвлийн тодорхой саруудын Улаанбаатар хотын агаар дахь нарийн ширхэгт РМ$_{2.5}$ тоосонцрын бохирдлын хэмжээ, морфологийн түгэлт болон хар нүүрстөрөгчийн агуулгыг харьцуулан судалсан судалгааны үр дүнг танилцуулж байна. Судалгааны дүнд 2020 оны өвлийн улиралд агаар дахь тоосонцорт агуулагдах хар нүүрстөрөгчийн хэмжээ ойролцоогоор 2 дахин буурсан болохыг үзүүлэв. Мөн 2017 болон 2020 оны өвлийн улирлын дээжүүдийн хувьд PM$_{2.5}$ тоосонцрын хэлбэрийн түгэлтэд онцлох өөрчлөлт гараагүй бол хэмжээний түгэлтийн хувьд 0.4 мкм-ээс бага хэмжээтэй тоосонцор нийт тоосонцрын бохирдолд эзлэх хувь 15-49\% болж нэмэгдсэн бол 0.4 мкм-ээс дээш том хэмжээтэй тоосонцрын эзлэх хувь төдий хэмжээгээр буурсан үр дүн харагдаж байна. Энэ нь сайжруулсан шахмал түлшний шаталт сайн, дэгдэмхий чанар бага бөгөөд түүнийг хийхэд угаасан коксжих нүүрс ашиглаж байгаатай холбоотой.

Хэт ягаан туяа (ХЯТ)-ны бодисоор нэвтрэх чадвар нь их энергитэй фотоныхтой харьцуулахад бага боловч хавдрын шарлагын үед биеийн эрүүл хэсгүүдэд учруулах хор нөлөө нь цөмийн бөөмстэй жишихүйц тул давуу талтай юм. Гэсэн хэдий ч ХЯТ-ны фотоны энерги харилцан үйлчлэгч атомыг иончилж, хавдрын эсийн дизоксирибонуклейний хүчил (ДНХ)-ийг шууд эвдэж устгахад хангалтгүй тул хорт хавдрын эмчилгээнд хэрэглэх талаарх судалгаа ховор хийгдэж иржээ. Гэвч сүүлийн үеийн зарим судалгааны үр дүн хавдрын эсийг устгахад цөмийн бөөмсийн дам нөлөө буюу орчны усны молекулын өдөөлт, иончлолоор үүсэх чөлөөт радикалын нөлөө гол хувь эзэлдэг болохыг харуулж байна. Мөн ХЯТ-ы үйлчлэлээр чөлөөт радикал үүсдэг болохыг тогтоогдсон тул ХЯТ-аар хавдрыг эмчлэх боломж бас харагдаж байна. Иймд ХЯТ-ы биологийн үйлчлэлийн судалгаа явуулах лабораторитай байх нь энэ төрлийн цаашдын судалгаанд их ач холбогдолтой. Бид энэхүү ажлаар ХЯТ-аар ДНХ-ийн молекулыг шарах, үүссэн эвдрэлийг шинжлэх, хэрэглэх төхөөрөмжийг бэлтгэсний дээр энэ төхөөрөмжийг ашиглан туршилтын нөхцөлийг тодорхойлов.

Abstract: This is 3rd paper in our series of work to develop lesson planning and implementation assessment rubrics. In this paper we developed lesson implementation rubrics, which was created within our previous series of work to develop lesson planning and implementation assessment rubrics. The first version of the rubric had 6 criterions with 13 descriptors. We have tested this version of the rubrics on 22 student teachers’ lessons and inter raters' reliability calculated. This version of the rubrics required to undergo improvement because, there were no descriptors within the range of very good correlation (0.91-1.00), only 3 of the descriptors were within the good range of correlation (0.71-0.90). To improve the rubrics, we presented our result at the professors’ seminar and planned further steps. First, we revised our rubrics based on the results and developed the 2nd version with 8 criterions with 13 descriptors. And based on 3 experts’ comments further revisions were made. Next, we tested our second version again on the previous 22 student teachers’ lessons by 3 of the previous raters. Almost all of our descriptors’ correlations were improved, and are within the acceptable range. 2 descriptors have very good, 5 descriptors have good, 5 descriptors have medium, and only 1 descriptor have poor inter-raters’ correlation coefficiency now. Only 2 descriptors have decreased inter-raters' correlation coefficiency and we are explaining this related to TV lesson analysis method.

In this paper, we are proposing a novel method to estimate static displacements of atoms caused by size effects in fcc substitutional binary polycrystalline solid solutions. Fourier transforms of static displacements of the atoms on every considered shell were calculated using the equations that include dynamical matrix and Fourier transform of interatomic forces. Short-range order parameters on the first seven shells of Ni-14 at. % Ir alloy have been identified from X-ray diffuse scattering intensity by accounting microscopic static displacements of atoms on a particular shell. Pairwise interatomic potentials on the considered shells and critical temperature of disorder-order phase transition were calculated using values of short-range order parameters

In this study, we report a change of morphological distribution for PM2.5 air pollution in Ulaanbaatar. Comparing the measurement results in 2011 and 2017 the concentration of particle size 0.8μm was decreased from 92% to 76.7%. Among winter samples in 2011 it is identified 0.4- 0.8µm sized particles covering 48.8% of total, and for samples in 2017 it is 61.7%. This shows that 0.4-0.8 microns of particulate matter predominate in the air pollution caused by solid fuel combustion. The 66.8% of the particles identified <0.8µm sized are in summer samples in 2011. This percentage has increased up to 94.5% in the samples in 2017. It is having been to the most harmful fraction of particulate matters for human health. About particulate shapes distribution, irregular shapes dominated in winter in 2011 and sphere shapes dominated in summer samples. While irregular shapes dominated in the samples in 2017, it was independent of season. This is a pilot compared study of PM2.5 particles in air pollution of Ulaanbaatar.

Энэ ажлаар Улаанбаатар хотын агаарын PM$_{2.5}$ тоосонцрын бохирдлын хэлбэр хэмжээний тархалтын өөрчлөлтийг 2011 болон 2017, 2018 оны өвөл, зуны дээжүүдэд электрон микроскопын аргаар харьцуулан судлав. Тоосонцрын морфологийн судалгааны 2011 оны үр дүнг, 2017, 2018 оны үр дүнтэй харьцуулан үзвэл өвлийн улиралд 0.4-0.8мкм хүртэлх хэмжээтэй тоосонцор 13\%-иар нэмэгдсэн бол зуны улиралд 0.8мкм-ээс бага хэмжээтэй тоосонцор 27.7\%-иар нэмэгдэж, 0.8-1мкм хэмжээтэй тоосонцор 6 дахин, 1-1.8мкм хэмжээтэй тоосонцор 3 дахин буурсан байна. Хэлбэрийн тархалтын хувьд зуны улиралд бөөрөнхий хэлбэртэй тоосонцор 39\%-иар буурч, тодорхойгүй хэлбэртэй тоосонцор 41.1\%-иар нэмэгдсэн бол өвлийн улиралд бөөрөнхий хэлбэртэй тоосонцор 4.2\%-иар нэмэгдэж, тодорхойгүй хэлбэртэй тоосонцор 5.2\%-иар буурсныг үзүүлэв.

Abstracts: Lesson study team at the National University of Mongolia explored possibility to assess lesson plans objectively with this research. To achieve the research goal, our team chose and developed a rubric with 14 criteria and 4 scales, and tested it on 22 high school mathematics and science lessons independently. We tested the rubric’s interrater reliability with the Pearson’s correlation and the results showed that most of the rubric criteria in the lesson planning showed good reliability from at least two evaluators. Therefore, we conclude that it is possible to assess the lesson planning objectively with this tool. However, the results have shown that some criteria, such as those corresponding to content knowledge, are less reliable. Therefore, we are developing the rubric further with the next study.

Энэхүү судалгаанд RS1800 Q4 рентген шарах төхөөрөмжийн ажлын горимыг тогтоохыг зорилоо. Үүний тулд рентген шарах төхөөрөмжөөс гадна үр дүнг харьцуулах зорилгоор LF-104.S хэт ягаан туяаны үүсгүүр ашиглан ийм төрлийн судалгаанд түгээмэл хэрэглэдэг E. coli бактерийн ургалтыг идэвхгүйжүүлэв. Цацрагийн үүсгүүрүүдийн шарлагын тунг хэмжих, горим тогтоох, эмгэг төрүүлэгч бактерийн өсгөврийг ионжуулагч цацрагаар шарж, идэвхгүйжүүлэх тунг тодорхойлох, цацрагаар шарсны дараа эмгэг төрүүлэгч бактерийн метаболизмын идэвхийг шалгах, үр дүнд дүн шинжилгээ хийж дүгнэлт гаргах зорилтуудыг тавин ажиллалаа. Судалгааны үр дүнд RS1800 Q4 рентген шарах төхөөрөмжийн хувьд шарлагын тунгийн чадал 43.5 ± 1.2 Гр/мин (60 мм), LF-104.S хэт ягаан туяаны үүсгүүрийн хувьд шарлагын тунг 0.76 ± 0.04 мЖ/см2 (95 мм) болохыг тодорхойлов. Мөн E. coli BL-21 бактерийн тоог 10% хүртэл бууруулах рентген цацрагийн тун 128 ± 11 Гр, хэт ягаан туяаны тун 3.7 ± 0.12 мЖ/см2 байв. E. coli BL-21 бактерийн хувьд рентген цацрагаар үйлчилсний дараа метаболизмын идэвхийг Аламар цэнхэр тестээр чанарын анализ хийхэд эерэг дүн үзүүлснээр цаашид энэ арга зүйгээр бактери идэвхгүйжүүлэх бүрэн боломжтой болохыг харуулав.

Бид энэ судалгаагаар ЕБС-ийн суралцагчдын мэдлэг чадварын үнэлгээний талаарх бодлогод гарсан түүхэн томоохон өөрчлөлт, чиг хандлагыг тодорхойлохыг зорилоо. Судалгааны зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд 1911 оноос хойш батлагдан гарсан боловсролын тухай хууль, тогтоомж, дүрэм, эрх зүйн болон бодлогын баримт бичгүүдийг судаллаа. Илүү нарийвчлахын тулд 1936-2018 оны хооронд гарсан ЕБС-ийн сургалтад мөрдөж байсан болон одоо мөрдөж буй нийт 7 үнэлгээний журмыг авч үзсэн. Үнэлгээний журмуудад тусгагдсан 13 гол үзүүлэлтийг ялгаж, агуулгыг судлах аргачлалыг боловсруулсны үндсэн дээр эдгээр журмын агуулгыг илэрхийлэх 7 гол үзүүлэлтийн хувьд гарсан томоохон өөрчлөлтийг түүхчлэн судлав. Судалгааны үр дүнгээс харахад тус бодлогын өөрчлөлт, хөгжлийг 4 үе шатанд хувааж болох нь харагдаж байна. Үүнд: Эхэн үе буюу 1911-ээс 1936 он хүртэл, социалист бүтээн байгуулалтын үе буюу 1936-аас 1991 он хүртэл, шилжилтийн буюу 1991-ээс 2018 он хүртэл, шинэ үе буюу 2018 оноос одоог хүртэл гэж хувааж байна. Цаашид ЕБС-ийн суралцагчийн болон сургалтын чанарын үнэлгээний талаар баримтлах бодлогыг тодорхойлох, бодлогыг хэрэгжүүлэхийн тулд хийх судалгааны ажлын чиг хандлагыг тодорхойллоо.

Импортын болон дотоодын зарим хүнсний ногоо (чинжүү, сонгино, сармис)-ын дээжид рентген-флуоресценцийн болон идэвхжилийн шинжилгээний аргаар макро, микро элементийн агуулгыг тодорхойлж, үр дүнг олон улсын болон монгол улсын стандарт (зөвшөөрөгдөх) утгатай харьцуулан үнэлсэн талаар өгүүлнэ. Энэ ажлыг “Хүрээлэн буй орчин, биологийн объектыг шинжлэх цөмийн физикийн аргазүйн судалгаа” сэдэвт ажлын хүрээнд хийж гүйцэтгэв.

Бид энэ судалгаагаар ЕБС-ийн суралцагчдын мэдлэг чадварын үнэлгээний талаарх бодлогод гарсан томоохон өөрчлөлт, чиг хандлагыг тодорхойлохыг зорилоо. Судалгаанд 1936-2018 оны хооронд гарсан 7 эрх зүйн баримт бичгийг ашигласан ба үнэлгээний журмуудад тусгагдсан гол үзүүлэлтүүдийг ялган агуулгыг судлах аргачлалыг боловсруулсны үндсэн дээр үнэлгээний журмуудын агуулгыг илэрхийлэх гол үзүүлэлтүүдийн хувьд гарсан томоохон өөрчлөлтийг түүхчлэн судлав.

The purpose of this study is to explore the possibility of assessing lesson plans objectively. To achieve the purpose of the study, a rubric was created. The rubric consists of 14 criteria with 4 ranges of performance and 24 descriptors. These include lesson goals development (2 descriptors), content planning (1 descriptor), students prior knowledge determination (1 descriptor), teaching material planning (3 descriptors), teaching method planning (1 descriptor), organization planning (1 descriptor), students motivation planning (1 descriptor), new content development (3 descriptors), guided practice plan (3 descriptors), independent practice plan (3 descriptors), conclusion plan (2 descriptors), differentiated learning plan (1 descriptor), formative assessment plan (1 descriptor) and technical requirements (1 descriptor). The performance ranges are defined as 3-good, 2-medium, 1-poor and 0-no things. Four evaluators used the rubric and independently assessed 22 lesson plans developed by secondary school mathematics and science teachers. Raters have background as university teachers in mathematics (R1), physics (R2), chemistry (R3) and pedagogy (R4). The interrater reliability of the rubric was tested by intraclass correlation. The results showed that most of the rubric descriptors in the lesson planning were medium and good reliability for at least three evaluators. Therefore, we can conclude that it is possible to assess the lesson planning objectively. However, the results have shown that some criteria, such as those corresponding to content knowledge, are less reliable. So, it is necessary to develop this rubric in the next study. Keywords: instructional design, instructional planning, teachers’ instructional planning skills

Энэ судалгаагаар Монгол улсын хэмжээнд ЕБС-ийн суралцагчдын мэдлэг чадварын үнэлгээний талаарх бодлогод гарсан түүхэн томоохон өөрчлөлт, чиг хандлагыг тодорхойлохыг зорилоо. Үүний тулд 1911 оноос хойш батлагдан гарсан боловсролын тухай хууль, тогтоомж, дүрэм, эрх зүйн болон бодлогын баримт бичгүүд болон 1936-2018 оны хооронд ЕБС-ийн сургалтад мөрдөж байсан болон одоо мөрдөж буй нийт 7 үнэлгээний журмыг дэлгэрэнгүй судлав. Үнэлгээний журмуудад тусгагдсан 13 гол үзүүлэлтийг ялгаж, агуулгыг судлах аргачлалыг боловсруулсны үндсэн дээр эдгээр журмын агуулгыг илэрхийлэх 7 гол үзүүлэлтийн хувьд гарсан томоохон өөрчлөлтийг түүхчлэн нэгтгэв. Судалгааны үр дүнгээс харахад тус бодлогын өөрчлөлт, хөгжлийг дараах 4 үе шатанд хувааж болох нь харагдаж байна. Үүнд: Эхэн үе буюу 1911-ээс 1936 он хүртэл, социалист бүтээн байгуулалтын үе буюу 1936-аас 1991 он хүртэл, шилжилтийн буюу 1991-ээс 2018 он хүртэл, шинэ үе буюу 2018 оноос одоог хүртэл. Мөн цаашид ЕБС-ийн суралцагчийн болон сургалтын чанарын үнэлгээний талаар баримтлах бодлогыг тодорхойлох, бодлогыг хэрэгжүүлэхийн тулд хийх судалгааны ажлын чиг хандлагыг тодорхойллоо. Түлхүүр үг: Боловсролын үнэлгээний бодлого, суралцагчийн мэдлэг чадварын үнэлгээ

Тогтвортой Хөгжлийн Боловсрол - Даяар үйлийн хөтөлбөрийн үзэл санааг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа 2030 он хүртэл дэлхийн бүх улс орнууд, түүний дотор манай орны боловсролын салбарт хэрэгжиж байна. Энэ чиглэлийн дагуу Даяар Үйлийн Хөтөлбөрийн үзэл санааг багш мэргэжлийн хөтөлбөрт тусгаж, суралцаж байгаа оюутнууд хэрэгжиж байгаа төсөл, хөтөлбөрт оролцож, зохих мэдлэгтэй болгох, ЕБС-ийн багш нарын мэдлэг чадварыг дээшлүүлэх хүрээнд сүүлийн 3 жилийн үр дүн дээр суурилан Монгол орны боловсролын салбарын ТХБ-ын үзэл баримталын хүрээг тодруулахдаа 4 асуудал дээр төвлөрч, агуулгын хүрээг дараах байдлаар боловсруулан хэрэгжүүлж байна. Сурах агуулга (Learning content): Сургалтын хөтөлбөрт тусгах сэдвүүдийг уур амьсгалын өөрчлөлт, биологийн төрөл зүйл, эрсдлээс хамгаалах, тогтвортой үйлдвэрлэл ба хэрэглээ гэсэн байдлаар сонгон авсан. Сургаж хүмүүжүүлэх үйл ажиллагаа, сургалтын орчин (Pedagogy and learning environments): Сурах ба багшлах үйл нь суралцагч дээр төвлөрсөн харилцан идэвхитэй үйл ажиллагаа яуулах замаар хэрэгжих ёстой. Ингэснээр шинжлэн судалсан, үйл ажиллагаанд баримжаалсан суралцахуй хэрэгжих болно. Суралцагч тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж чаддаг болохуйцаар сургалтын орчинг шинээр бүрдүүлэхдээ хичээлийн судалгааны үзэл баримтлал дээр тулгуурласан. Сургалтын үр дүн буюу сургалтын гаралт (Learning outcomes): Сурах процессийг өдөөж өгөх, шүүмжлэлт сэтгэлгээ, системийн сэтгэлгээ, шийдвэр гаргах, одоогийн болон ирээдүйн үеийнхний өмнө хариуцлага хүлээх гэх мэт цөм компетенцуудыг дэмжих. Нийгмийн өөрчлөлт (Societal transformation): Сурагч бүр өөрийгөө болон өөрийн амьдарч байгаа нийгмээ өөрчлөхийн төлөө сэтгэлтэй болох чиглэлээр сургалтын орчинг өөрчлөх. Тогтвортой амьдралын төлөө хүсэл тэмүүлэлтэй болгох. Би “дэлхийн иргэн” гэдэг сэтгэлгээгээр глобал болон локаль түвшний асуудалд хандах. Бид энэ удаа дээрх чиглэлээр хийгдэж байгаа суурь судалгааны эхний үр дүнгээс танилцуулах зорилго тавьсан юм.

Planning may well include the most important decisions teachers make because it is the phase upon which all other decisions rest. Good planning sets the stage for good teaching, which in turn fosters optimal learning. Teachers who know how to plan know precisely what they want to accomplish—or more exactly, what they want their students to accomplish. Poor planning results in no one, including the teacher, having a clear understanding of what is to be accomplished. Effective instruction starts with an organized instructional plan. This presentation reports the findings of a study that investigated student teachers’ decision-making skills for making their lesson planning and the consistency of student teachers’ lesson planning and implementation. According to the results of the analysis, 8 lesson plans are direct instruction models, 3 lesson plans are inquiry models and 3 lesson plans are concept attainment model. The results of the comparative analysis show that the lessons planned by the direct instruction model were implemented according to the plan, but for other designs they does not match the plan. Most of the lessons planned by other models (not direct) were conducted as direct instruction. This may be due to the poor ability of student teachers to implement indirectly planned lessons. Key words: decision-making skills, lesson planning, lesson implementation

High entropy alloys (HEAs), or concentrated solid solution alloys, are chemically complex metallic solid solutions in which five or more ele ments occupy the same crystallographic lattice sites with nearly equal compositions. The high degree of chemical disorder gives rise to con siderable local lattice distortions, atomic-level stresses, and complex electronic structure, resulting in interesting properties. We calculated the electronic structure and the atomic-level stresses of AlxTiyZryPdyCuyNiy, x = 0.5, y = 1 (Al0.5TiZrPdCuNi) HEA in the glassy phase using the density functional theory (DFT) approach. We also briefly discuss the electronic structure in its crystalline phase. Whereas it has been reported recently that the crystalline phase of this HEA is obtained as a metastable phase during the crystallization of a glassy phase, the crystalline phase was found to be unstable at T = 0 in the DFT calculation. For this reason, we focus mainly on the glassy phase in this work. The importance of charge transfer among elements on the atomic-level pressure and the role for atomic-level stresses to characterize the electronic and structural heterogeneity are discussed

Бид энэ ажлаар Улаанбаатар хотын агаарын PM$_{2.5}$ тоосонцрын бохирдлын морфологи, химийн найрлагыг SEM-EDX-ийн аргаар судлав. Судалгааг зуны 15, өвлийн 10 өдрийн агаарын тоосонцрын дээжийг авч 5000X өсгөлттэй электрон микроскопын зургийг ашиглан PM$_{2.5}$ тоосонцрын морфологийн анализ хийсэн бол тухайн хэлбэр, хэмжээ бүхий тоосонцрын 639 ширхэгт элементийн анализ хийв. Тоосонцрын хэмжээний түгэлтийг тодорхойлсон дүнгээр нийт тоологдсон дүрсийн 80\% хувийг 0.5 мкм хүртэлх хэмжээтэй тоосонцор эзэлж байгаа дүн гарсан бөгөөд энэ нь агаарын хатуу бодисын бохирдлын хүний эрүүл мэндэд хамгийн хортой фракц юм. Тус хэмжээтэй тоосонцор өвлийн улиралд 92\% хүртэл нэмэгдэж дийлэнх нь тодорхойгүй хэлбэртэй тодорхойлогдсон нь шаталтын дүнд үүсэх PM$_{2.5}$ тоосонцрын бохирдол нь хэт нарийн ширхэгтэй, тодорхойгүй хэлбэр дүрс бүхий байгааг илтгэж байна. Мөн тоосонцрын ширхэгийн химийн найрлагыг судласан үр дүнг үзүүлэв.

INTRODUCTION Mongolia is located in Central Asia has continental climate having low rainfall. Specially In spring season, it is very dry and has many storms and winds. Because of this, decertification in Southern Parts of Mongolia is getting very rapid. Besides, the increasing of the number mining company in that area can cause dusty places which is very harmful to human health. In this study, we have studied the composition of soil samples which were taken from the Southern parts of Mongolia using XRF and XRD analysis. EXPERIMENTAL 15 soil samples were taken from Dornogobi, Sukhbaatar prefecture in Southern area of Mongolia. Samples were sieved and divided into 3 parts depending on particle size with diameters more than 0.6 mm, between 0.075 mm and 0.6 mm, less than 0.075 mm. All prepared samples were analyses with ED XRF for elemental composition and XRD for structural analysis. RESULTS AND DISCUSSIONS Based on the elemental analysis we have studied correlation between elemental concentration using PCA method. We will discuss about the results of PCA analysis of soil samples in this conference.

Human hair of chronic viral hepatitis and liver cirrhosis patients in Ulaanbaatar were analyzed for elemental analysis by total X-ray Fluorescence spectrometry. Positive strong correlations were observed among the elements [Ti= f (Pb), f (Cu)],[Cu= f (K), f (Ti)] and [Sr= f (K), f (Fe)]. The mean concentrations of Ca, Fe, Ti and Sr were found higher than those in the hair of normal people in Japan, Mongolia, Iran and Indonesia though the level of Cu and Zn is not different. The concentrations of Ca, Ti and Sr in hair of the patients were found to be ..