Бидний тухай
Багш ажилтан
МОНГОЛ УЛС, БҮГД НАЙРАМДАХ ЧЕХ УЛСЫН ХАРИЛЦАА, ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА (1993 оноос өнөөг хүртэл) Энэхүү илтгэлд 1993 онд БНЧУ-ыг тунхагласнаас хойших хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагааны талаар өгүүлнэ. Илтгэл 1. Оршил 2. Дипломат харилцаа, хамтын ажиллагаа 3. Эдийн засгийн харилцаа, хамтын ажиллагаа 4. Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны салбарын харилцаа, хамтын ажиллагаа 5. Бусад салбарын харилцаа, хамтын ажиллагаа 6. Дүгнэлт гэсэн 6 хэсгээс бүрдэнэ. Оршил хэсэгт хоёр орны харилцааны түүхэн үечлэлийг танилцуулна. Дипломат харилцаа, хамтын ажиллагаа хэсэгт Монгол Улсын талаас БНЧУ-д хийсэн айлчлалууд, БНЧУ-ын талаас Монгол Улсад хийсэн айлчлалууд, Монгол Улс, БНЧУ-ын парламент хоорондын харилцааны талаар, Эдийн засгийн харилцаа хэсэгт Монгол, Чехийн худалдаа, эдийн засгийн харилцааг авч үзнэ. Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны салбарын харилцаа хамтын ажиллагаа хэсэгт Монгол, Чехийн хооронд байгуулагдсан засгийн газрын гэрээ, хэлэлцээрийн хүрээнд ямар ямар хамтын ажиллагаа явагддаг тухай, Бусад салбарын харилцаа, хамтын ажиллагаа хэсэгт аялал жуулчлал, геологи, уул уурхай, хөдөлмөр, нийгмийн хамгаалал, эрүүл мэнд, батлан хамгаалах зэрэг салбарын хамтын ажиллагааны талаар өгүүлнэ. Төгсгөлд нь хоёр орны харилцаа хамтын ажиллагааг дүгнэнэ.
ABSTRACT IN ENGLISH: In this study, we examine how English words and expressions influence the Mongolian speech patterns of 60 university students (16 males, 44 females). We identify commonly used terms, including those related to technology, internet slang, morphological adaptations, direct substitutions, and domain-specific borrowings. These findings highlight expanding role of English in shaping modern Mongolian discourse through code-mixing and global cultural influences in everyday communication.
Д. Цэвэгмидийн “Хоньчин Найдан” зохиолын чех орчуулгад хийсэн дүн шинжилгээ илтгэл монгол хэлнээс чех хэлэнд орчуулагдсан бүтээлүүд, Д. Цэвэгмидийн “Хоньчин Найдан” зохиолын орчуулгад хийсэн дүн шинжилгээ, дүгнэлт, номзүй гэсэн хэсгээс бүрдэнэ. Д. Цэвэгмидийн “Хоньчин Найдан зохиолыг монгол хэлнээс чех хэлэнд монголч эрдэмтэн Й. Шима орчуулсан байна. Чех хэлэнд орчуулахдаа хэл соёлын ялгаатай ойлголтыг хэрхэн буулгасныг ажиглаж, дүн шинжилгээ хийсэн болно.
ABSTRACT The article considers pro-verbs and pro-sentences of the modern Mongolian language. Many scientists have devoted their research to studying the pronouns of the modern Mongolian language at the sentence level. Pro-forms were not studied enough at the sentence and discourse levels. In the first part, the pro-verbs in sentences of the modern Mongolian language are explained. We argue that positive and negative modal particles in modern Mongolian could be used as pro-verbs. In the second part, we consider that modern Mongolian particles, nouns, verbs, and adverbs could be utilized as pro-sentences at the discourse level. All examples were taken from modern Mongolian literature and dramas. Finally, the conclusion is made.
ХХ зуунд Монголын боловсролын тогтолцоонд орос хэлийг голчлон үзэж байсан бол 1990 оны ардчилсан хувьсгалаас хойш англи, хятад, япон, солонгос зэрэг гадаадын олон хэлийг их, дээд сургууль төдийгүй бага, дунд, ахлах сургуульд заах болсон. Төр засгийн зүгээс англи хэлний боловсролд онцгойлон анхаарч, Монгол Улсын Засгийн Газраас 2001 онд “Англи хэлний сургалтын чанарыг сайжруулах үндэсний хөтөлбөр, 2008 онд “Англи хэлний боловсролын үндэсний хөтөлбөр”, 2010 онд “Боловсрол 2010-2021” хөтөлбөр, 2021 онд Бүх нийтийн англи хэлний суралцахуйг дэмжих арга хэмжээ зэргийг баталжээ. 2023 оны 7-р сард Монгол Улсын Их Хурлаас шинэчлэн баталсан “Боловсролын ерөнхий хууль”-ийн 6.1-д .Монгол Улсад боловсрол эзэмшүүлэх сургалтыг төрийн албан ёсны хэлээр явуулна. Сургалтын үндсэн гадаад хэл нь англи хэл байх бөгөөд эх хэлээрээ суралцах болон бусад гадаад хэл суралцах эрхийг үл хөндөнө” гэж заасан. Англи хэлийг сайн сурах нь өнөөгийн даяаршиж буй нийгмийн хэрэгцээ шаардлага мөн боловч эх хэлний боловсролд сөргөөр нөлөөлөх болсныг эрдэмтэн судлаачид тэмдэглэх болов. Хэрэгцээ шаардлагатай ном, сурах бичиг, дүрэм, журам байгаа боловч сурагчид англи хэлээр чамирхан ярих, монгол хэлний үг хэллэг ашиглахгүй байх нь түгээмэл болжээ. Энэхүү судалгаагаар монгол сурагчдын хэл ярианд англи хэлний үг хэллэг хэрхэн нөлөөлж, тэд өдөр тутам англи хэлний ямар үгийг монгол хэлний үг, хэллэгийн оронд хэрэглэж буйг тогтоохыг зорьсон. Судалгаагаар олон хэлбэр байгааг тогтоосон ба энэ удаа ахлах ангийн сурагчид англи хэлний үгэнд орчин цагийн монгол хэлний үг бүтээх болон хувилгах бүтээврүүдийг залган хэрэглэдэг хэлбэрүүдийг авч үзлээ. Сурагчид англи хэлний үгийг кирилл үсгээр галиглан буулгаад, түүндээ орчин цагийн монгол хэлний үг бүтээх болон хувилгах бүтээврүүдийг залган олон хэлбэрээр өдөр тутам ашиглах болсныг гурван хэсэгт хуваан тайлбарлах ба эцэст нь дүгнэнэ. 1.Гадаад үгэнд монгол хэлний үйл үг бүтээх дагавар залгах хэлбэрүүд. Эхний хэлбэр нь англи хэлний жинхэнэ нэр, үйл үгэнд монгол хэлний үйл үг бүтээх -л дагаврыг залган үйл үг бүтээгээд үйл үгийн цаг, хэв, байдлын нөхцөлөөр хэлбэржүүлэх: лайклах, сээвлэх, шээрлэх гэх мэт. Дараагийн нэг хэлбэр нь англи хэлний жинхэнэ нэр, үйл үгэнд монгол хэлний үйл үг бүтээх -д дагаврыг залган үйл үг бүтээгээд үйл үгийн цаг, байдлын нөхцөлөөр хэлбэржүүлэх: лайвдах, селфидэх, сийндэх гэх мэт. Гуравдах үйл үг бүтээх хэлбэр нь англи хэлний жинхэнэ нэр, үйл үгэнд монгол хэлний үйл үг бүтээх -р дагаврыг залган үйл үг бүтээгээд үйл үгийн цаг, хэв, байдлын нөхцөлөөр хэлбэржүүлэх: чиллрэх, эморох, тилтрэх, релдрэх гэх мэт. 2. Англи, монгол хоёр хэлний үгсийг хольж холбоо үг үүсгэх: шейр хийх, шоппинг хийх, эможи ашиглах, блок хийх, инвайт хийх гэх мэт болно. 3. Англи хэлний үгэнд монгол хэлний үг бүтээх болон хувилгах бүтээврүүдийг залгах: мобайлдчихъя, суппортолъё гэх мэт болно.
This article will consider endangered languages and their typology. The research will be focused on theoretical backround of languages in danger and endangered languages in all continents. Theoretical part explains endangered languages, previous study of endangered languages, autochtonous, language shift, endangered languages catalogue, UNESCO’s Language Vitality and Endangerment framework, Causes of language endangerment, Why worry about language endangerment, Scale of intergenerational transmission, Scale of absolute number of speakers, Speaker number trends and Scale of domains of use. The second part includes endangered languages issues, word order of endangered languages in all continents. Here we explain causes of endangerment in Australia, in Asia (East Asia, Southeast Asia, Near East and Central Asia, South Asia), in America (South and North America), In Africa, in Europe (Europe and Caucasus) and in Pacific. And so we will consider word order typology of the languages. At the end of the paper will be presented conclusion.
Энэхүү судалгааны зорилго нь хэрэглээний хэл шинжлэлийн хүрээнд чех хэл эзэмшихэд гардаг алдааг шинжлэн жишээгээр тайлбарлах болно. Монгол оюутнуудын чех хэл сурахдаа гаргадаг алдаанд дүн шинжилгээ хийснээр сургалтын шинэ арга барил эзэмших, монгол хэл, чех хэлний онцлог, соёлын ялгаанаас үүдсэн алдаануудыг судалж, монгол хүнд зориулсан чех хэлний сурах бичиг, чех хүнд зориулсан монгол хэлний сурах бичиг бичих зэрэгт хувь нэмрээ оруулах юм.
Abstract: This study investigates how frequently English words and expressions are used in diverse everyday contexts by high school students in Mongolia. There have been questions raised about how the introduction of foreign languages would affect the preservation of the Mongolian language. Our study involved 261 students from 10th,11th, and 12th grades, with a focus on their daily use of English words. A consistent and widespread utilization of English words and expressions, both in spoken interactions and online engagements has been observed in our findings. The study categorizes the language patterns into different groups, defining specific contexts such as gaming, online communication, and face-to-face interactions at school and other places. Furthermore, the study identifies various language use patterns among different levels, providing insights into the students’ linguistic preferences and priorities. It enables us to understand more about how English words and expressions are used in the everyday communication of high school students, making it useful for teachers and researchers who want to understand language changes among high school students.
Энэхүү илтгэлд БНЧУ-ын Гадаад бодлогын үзэл баримтлалыг авч үзэв. БНЧУ 1993-1999 оны хооронд холбооны улс задарсаны дараах асуудлуудаа шийдвэрлэсэн ба анхны Гадаад бодлогын үзэл баримтлалыг 1999 онд баталсан. Түүнээс хойш 4 удаа гадаад бодлогын үзэл баримтлалыг баталж, хэрэгжүүлжээ. Илтгэлийн зорилго 1993 оноос өнөөг хүртэл батлагдан хэрэгжсэн БНЧУ-ын “Гадаад бодлогын үзэл баримтлал”, түүний хэрэгжилт, БНЧУ-ын гадаад бодлогын онцлогийг танилцуулна. БНЧУ-ын Гадаад бодлогын үзэл баримтлал (1999-2002), БНЧУ-ын Гадаад бодлогын үзэл баримтлал (2003-2006) Энэ үзэл баримтлал 2010 хүртэл хэрэгжсэн. БНЧУ-ын Гадаад бодлогын үзэл баримтлал (2011-2014) хэрэгжиж дууссан. Одоо хэрэгжиж буй БНЧУ-ын Гадаад бодлогын үзэл баримтлал 2015 онд (2015-өнөөг хүртэл хэрэгжиж буй) батлагджээ. Илтгэлийн төгсгөлд эдгээрийн хэрэгжилтийг дүгнэнэ.
Abstract. In this research article, we present observations on the Czech translation of Mongolian poetry. Observations were made on the translation of 10 poems from the poetic works included in the book “Tea on the Steppe” (Čaj ve stepi, Praha, 1979) or “10 Contemporary Mongolian Poets”, which was translated by the Czech Mongolian researcher Jiří Šima and other translators. According to the research, it was determined that the works were translated with different meanings, the national characteristic words were replaced with other words, they were translated with the same ones, and some words were omitted.
Товч агуулга: Монголд төдийлөн судлагдаагүй слав олон хэлний тооны айн асуудлыг судлан шинжилж, сургалт, эрдэм шинжилгээний эргэлтэд оруулах зорилгоор уг судалгааг хийв. Слав олон хэлнээс орос хэлийг монголчууд сайтар судалсан байна. Бусад хэлний судалгаа хийгдээгүй гэж хэлж болно. Энэхүү илтгэлд орос, чех, словак, польш, болгар, серб-хорват, македон, словен зэрэг хэлнүүдийн тооны айн асуудлыг авч үзнэ. Ингэхдээ ижил төстэй хийгээд ялгаатай байдлыг илрүүлэх зорилго тавьсан болно.
Resume. This article will consider gender across world languages. The research will be focused on previous cross-linguistic researches on gender, theoretical backround of gender, marking of gender in languages, gender classes and some issues of world language genders. Theoretical part includes gender classes, grammatical, lexical, referential genders, generic masculine, social gender, word derivation, gender agreement, pronominalization, coordination and gender related messages. Language examples of the Sino-Tibetan, Indo-European, Finno-Ugric, Dravidian, Austro-Asiatic and Altaic language families were discussed in the article. At the end of the article grammatical, lexical, social and cognitive genders and speech of man and woman in modern Mongolian are considered in the framework of gender related issues.
Хураангуй: Энэхүү өгүүлэлд МУИС-ийн Чех судлалын талаарх мэдээллийг танилцуулна. МУИС-ийн Чех судлалын 30 жилийн түүхийг өгүүлнэ. Чех судлалын салбарыг удирдаж ирсэн тэнхимийн эрхлэгч нар, багшилсан зочин багш нар, монгол багш нарын чех судлалд оруулсан хувь нэмэр, төгсөгчдийн ажил эрхлэлт, тэдний эрдмийн зэрэг хамгаалсан байдал болон энэ салбарт хийгдсэн судалгаа, хэвлэгдсэн ном сурах бичиг, чех судлалын салбарт тулгарсан бэрхшээл, түүнийг даван туулах арга зам зэрэг асуудлыг хамруулсан болно
Энэхүү илтгэлд Чехословакийн задралаас хойших Чехийн улс төрийн нөхцөл байдлыг дотоод болон гадаад гэсэн хоёр хэсэгт хуваан өгүүлнэ. Эхний хэсэгт Чехословакт болсон Зөөлөн хувьсгал, хувьсгалын дараах улсын нөхцөл байдал, ардчилсан сонгууль, Чехословакийн задрал, түүний дараах үеийн эдийн засаг, улс төрийн тогтолцооны өөрчлөлтийн талаар товч өгүүлнэ. Хоёрдахь хэсэгт Чехословакт ардчилсан хувьсгал гарч, холбооны улс задрахад нөлөөлсөн гадаад хүчин зүйл болон БНЧУ-ын Гадаад бодлогын үзэл баримтлал, олон улсын байгууллагын гишүүнчлэл, олон талт хамтын ажиллагаа, гадаад харилцаанд гарсан асуудлыг авч үзнэ.
ABSTRACT.In the article we consider an issue of vocative words of the modern Mongolian language. In the first part the vocative forms of the modern Mongolian language are explained on the basis of proper nouns. The way of calling personal names and differences of calling forms and semantics are discussed. In the second part we examine whether the vocative case exists in the modern Mongolian language. Finally, our conclusion is introduced.
Abstract In the present article we are discussing “Prague Spring”, which was one of critical and historical events of 1968 in Europe, and also we are explicating the event based on books and historical documents, which were published in the Czech, Russian, English and Mongolian languages in the previous years. In the first part we are paying attention to the reactions of the world countries to the Prague Spring. Democratization of Czechoslovakia’s political system and attempt to reduce influences of Communist Party caused an alert alarm in the neighboring communist countries. Furthermore, an alliance of five socialist countries, such as USSR, German Democratic Republic, Poland, Hungary and Bulgaria against Czechoslovakia was founded in 1968. We are taking into consideration of which positions on the “Prague Spring” the Warsaw pact countries had after the military intervention in August of 1968, as well as which reactions to the military actions were expressed by socialist and capitalist countries of the world, such as Soviet Union, Poland, China, Albania, Yugoslavia, Romania, Vietnam, North Korea, Mongolia, USA, Great Britain, France and others. In the second part we are discussing what happened in Czechoslovakia and how Czechoslovakia’s society reacted to the intervention and which historical reality the people faced after the invasion. At the end of the article we are concluding our research.
